karahanlı türkçesi

• türkiye türkçesinin xı - xııı yüzyıllar arasındaki dönemi. islamiyete geçişin olduğu dönem olması bakımından önemlidir.
• (bkz: kutadgu bilig)
• atabet ül hakayık'ın da yazıldığı lehçedir aynı zamanda. kelime başlarında "g" yerine "k" nin yoğunlukla kullanıldığı dönemdir.
• eski türkçe'nin bittiği, 11. ve 15. yüzyıllar arasını kapsayan orta türkçe adı verilen devrenin ilk dönemidir karahanlı türkçesi. türkçe'de ilk edebi anlamda eserler bu dönemde ortaya çıkmıştır.
  
  kutadgu bilig, divanü lugati't-türk, atabet ül hakayık, divan-ı hikmet ve o dönemden kalma kur'an tercümeleri bu türkçe ile kaleme alınmıştır. yalnız divan-ı hikmet çağatay türkçesi döneminde yazıya geçirildiğinden eserde çağatayca'nın etkisi oldukça fazladır.
  
  kelime bazında incelendiğinde dilin eski türkçeye nazaran zenginleştiği görülür.
  
  bu dönemde zamanlar şöyle ifade edilmekteydi;
  
  anlatılan geçmiş zaman: -mış, -miş
  kelmişmen(gelmişim)
  
  görülen geçmiş zaman: -dı, -di, -tı, -ti, -dımat, az da olsa -yuk -yük
  kelding(geldin)
  
  geniş zaman: -r, -ır, -ir, ...
  kelirsen(gelirsin)
  
  gelecek zaman: -gay, -gey, -gu, -gü çoğunlukla üçüncü tekil şahısta görünen -gu+kerek
  bargaymen(varacağım)
  
  şimdiki zaman: bu dönemde geniş zaman ekleri ile ifade edilmiştir.
• 9. yüzyıldan başlayıp 13. yüzyıl başına kadar süren karahanlı devleti'nin yazı dilidir.
• karahanlı türkçesinde zarflar durum zarfları, yer zarfları, azlık-çokluk zarfları, zaman zarfları ve soru zarfları şeklinde gruplanır. buna göre
  
  zaman zarfları: ara, aşnu, burun, erte, kidin
  yer zarfları: berü, tegre, taşra, kirü, yan, utru, yokaru, arka, yakın
  azlık-çokluk zarfları: artuk, ked, biraz, üküş, köp, idi, telim, aşru
  durum zarfları: agır, akru, andag, berk, çıgay, çın, edgü, katıg, köni, mundag
  soru zarfları: negü, neçe, neteg, nelük, neçük
  şeklindedir.
• türk dilini eski orta ve yeni türkçe olarak ayıran türkologlara göre orta türkçenin ilk dönemi oluşturan türkçesidir. ancak 13. yy'dan itibaren türk dilini (kuzey) doğu ve (güney) batı olarak iki kol halinde geliştiğini iddia eden bir kısım türkologa göre ise karahanlı türkçesi eski türkçe dönemi içinde yer alır.köktürk. eski uygur ve karahanlı türkçesi eski türkçeyi oluşturur ve karahanlı türkçesinin sonunda türk yazı dilini doğu- batı olarak ikiye ayrılır.
• illet ders. kusura bakma yusuf has hacipcim sana da küfür ediyorum, kaşgarlım sen de küfürlerimden nasibini alıyorsun. hayır ben demiyorum ki kutadgu bilig okumayalım, okuyalım ne güzel tamam okuyalım ama neden eski yazıdan okuyoruz biz bunu ? neden ? neden beynimiz pörtleyene kadar eski yazı çözmeye çalışıyoruz. oldu olacak orhon yazıtlarını da eski yazıdan okuyalım. hatta ve hatta gidelim moğolistan'a yeniden çözümleyelim orhon yazıtlarını hadi bakalım ben varım. belki thomsen yanlış çözdü ben güvenmiyorum abi thomsen'e gözümle görecem o yazıtları. al delirttiniz iyi mi oldu ? sonra da bu çocuklar neden dil derslerini sevmiyor.
• insana; uyumakla uyanmanın kökeninin aynı olmadığını hatta alakası bile bulunmadığını, kardeşin karındaştan gelmediğini öğreten bütün harflerin birbirine benzediği garip bir alfabesi olan ders.