• (bkz: ukte)
    talat paşa'nın kendi kişisel notlarından oluştuğu söylenen defterlerin kitaplaşmış hali. everest yayınları'ndan çıkacağı açıklandı.netten sipariş kabul etmeye başlamış kitap siteleri ancak dün itibariyle kitapçılarda yoktu.
    nihayet murat bardakçı, mehter marşıyla gazete köşelerine transfer olmaktan fırsat bulup da yayınlamaya karar verdi.
    düşünün, ermeni tehciri konusunda herkesin bilirkişi olduğu, söz söylediği bir ülkede tehcirden birinci derecede sorumlu olan kişinin kişisel notları, bardakçı tarafından ancak 20 yıl sonra yayınlanıyor.

    darısı burada dile getirilenlerin de bir gün bulunacağı ya da akibetlerinin öğrenilmesinin başına diyoruz:
    (bkz: #14632662)
    (bkz: #13721289)
  • tek kelimeyle "eksiksiz" bir kitap. murat bardakçı'yı gerçekten takdir ettim. kendisi konu hakkında sadece önsözde çeşitli açıklamalara yer vermiş, kitabın kalanında da sayılar ve belgelerin fotokopilerini yan yana sunmuş.
    öncelikle akla şu soru geliyor tabiki "talat paşa'nın sayılarına güvenilir mi?" evet efendim güvenilir. neden mi? bu adamlar imparatorluk mantığındaki adamlardır. tehcir emrinin metninde bu mantık da açıkça ortaya konmuştur. o sebeple bu rakamlara güvenilebileceğini düşünüyorum. yazıların talat paşa'ya ait olmadığı konusundaki bir kısım dedikodulara ise zaten yazar gerekli cevabı vermiş.

    bardakçı konuya bir bilimadamı titizliğiyle yaklaşmış ve yorumdan uzak durmuş. bu şimdiye kadar pek rastlamadığımız ve takdir edilesi bir davranış. konuya bu denli ışık tuttuğu için kendisine minnettar olduğumu da söylemeden edemeyeceğim. nihayet sağda solda "siz bizi kestiniz bi de sizi kestik nolmuş" "1 milyon ermeniyi öldürdünüz" vs gibi dayanağı belli olmayan lafların dizginlenebileceği bir döneme giriliyor.

    geriye şahsen merak ettiğim 2 konu kalıyor.
    1) alman subayların tehcir ile ilgili belgelerine ulaşılması. (ki şahsen türkiye'den böyle bir talep olsa almanya'nın cevabını merak ediyorum gerçekten)
    2) osmanlı topraklarını terk eden ermeni sayısının ortaya çıkartılması (bu oldukça zor malesef)

    bunları da araştıracak ve ortaya belgeleriyle dökebilecek bir tarihçi/gazeteci çıkabilirse eğer, artık ermeni soykırımı söylemlerine karşı elle tutulabilir bir savımız olabilir. ben şahsen dayanağı olmayan tüm soykırım ve anti-soykırım savlarından sıkıldım.
  • radikal gazetesinde kitapla ilgili bir yazı yayımlanmı$tır.

    prof. dr. kemal çiçek: türk tarih kurumu ermeni masası

    bundan sonrası copy-paste

    murat bardakçı’nın talat paşa’nın özel arşivinde bulunan belgelerden seçerek hazırladığı eser, sonunda new york times gazetesine de konu oldu. sabrina tavernisa adlı muhabir haberinde kitabın akademik çevreleri sessizliğe boğduğunu iddia etti. halbuki bu eser, içerdiği belgeler ve yazarın önsözünde değindiği bazı noktalar sebebiyle basınımızda ve akademik çevrelerde çok büyük bir yankı uyandırmıştı. ancak yazmış olduğumuz tenkit, akademik prosedür gereği henüz yayımlanmadığı için biz de sessiz kalanlar arasında suçlandık.
    new york times’ın haberi karşısında bu özetin yayımlanması farz oldu.
    önsöz hariç beş bölümden oluşan bu eser, her ne kadar ermeni tehciri ile ilgili bilinenleri tersyüz edecek bir eser olarak sunulsa da, aslında eserin tamamı balkan savaşları sonrasında anadolu’daki mülteci hareketlerini sayılar ve grafiklerle ortaya koymaktadır.
    kanaatimizce yazarın vurguladığının tam tersine eserdeki belgeler arasında en orijinal ve önemli olanlar balkan savaşı öncesi ve sonrasında anadolu’ya gelen muhacirlerle ilgilidir. bu belgeler bu konudaki literatüre kesinlikle önemli bir katkı yapacaktır. ancak biz burada ilgi alanımız gereği ve elbette murat bardakçı’nın ermeni tehciri ile yeni ve çok önemli belgeler yayımladığı şeklindeki vurgusu sebebiyle sadece tehcirle ilgili belgeler hakkında kısa bir değerlendirme ile yetineceğiz.
    talat paşa konuştu tarihçiler sustu mu? öncelikle eserde yayımlanan belgeler arasında az sayıda da olsa ermeni nüfusu ve tehcir sonrasında sevk olunan ermenilerin sayısı, tahliye ve iskân bölgelerini gösteren çok önemli belgeler ile haritalar bulunduğunu vurgulamak gerekir. ancak bu eserin ermeni tehcirinin aydınlığa kavuşmasını sağlayacak nihai bir belgeler demeti içerdiği iddiası pek de isabetli değildir. buradaki belgeler sadece muhacir idaresi’nin bütün faaliyetleri hakkında genel bir fikir edinmesi için talat paşa’ya takdim edilen belgelerden oluşmaktadır ve mesela oral çalışlar’ın anladığı şekilde “resmi hesaplara göre tehcir’den sonra osmanlı imparatorluğu’ndaki ermenilerin sayısı 972 bin azalmıştır” şeklinde bir değerlendirmeye olanak vermemektedir.
    bu yanlış değerlendirmelerin sebebi aslında sayın bardakçı’nın önsözünde yazdıkları olsa gerektir.
    sayın bardakçı eserin önsöz kısmında (s.12) ermeni tehciri ile ilgili yayımladığı
    belgelerin hürriyet gazetesinde yayımlandığı zaman çok büyük ses getirdiğini belirttikten sonra o dönemde kendisine yöneltilen eleştirilere üstü kapalı yanıt vermekte ve ‘tehcirin mimarının’ ilk kez konuştuğunu iddia etmektedir. sayın bardakçı’nın hürriyet’teki ‘talat paşa’nın kara kaplı defteri’ başlığı ile yaptığı yayına o dönemde yapılan en önemli itiraz, defterin ve özellikle tehcir edilen
    ermenilerle ilgili belgedeki el yazısının talat paşa’ya ait olmadığı idi. sayın bardakçı bu itirazı kabul etmiş görünmekte, ancak talat paşa’nın ilk defa konuştuğu şeklindeki tespitinde ısrar etmektedir. halbuki enver bolayır’ın 1946 yılında yayınladığı hatıratta da talat paşa hem tehcir hem de döneme
    ait diğer havadise dair ne düşündüğünü zaten söylemiştir. hatta stanford j. shaw ‘from empire to republic’ adıyla yayınlanan beş ciltlik eserinin 1. cildinde rauf orbay’a dayanarak yine talat paşa’nın tehcir hakkındaki görüşlerine yer vermiştir.

    arşiv ve arşiv sahibi
    sayın bardakçı, elbette paşa’nın özel arşivindeki evrakın ilk defa basılmasıyla, talat paşa’nın ilk defa konuştuğunu iddia etmenin başka bir şey olduğunu bilmektedir, ama o bu şekilde araştırmasını daha çekici kılmayı tercih etmektedir. bardakçı’ya katılmadığımız diğer bir nokta da şudur: elbette bu tür belgeler maiyet mensupları tarafından hazırlanmış olsa da ilgili devlet adamlarına takdim edildiği andan itibaren o belgeler artık o devlet adamının arşivine aittir. ancak, arşivde bulunan her malzemeye o arşiv
    sahibi katılıyor diye bir iddia çok doğru olmaz. her türlü malzeme arşivde bulunabilir. orada yazan her şeye talat paşa’nın katıldığını söylemek doğru değildir.
    sayın bardakçı’nın önsözünde yazdıkları türkiye’de 1915 olayları ile ilgili özellikle son yıllarda çıkan literatürü haksız olarak küçümsemekte, türk yazarların özel arşivlerin önemini göremediklerini belirtmektedir (s. 16). hâlbuki pek çok tarihçi bilinen özel arşivleri kullanarak dönem ve aktörleri hakkında yüzlerce çalışma ortaya koymuştur. 1915 tehciri ile ilgili eldeki veriler ışığında toplam sayılara dayalı araştırma yapılmadığını iddia etmek de doğru değildir. pek çok yerli ve yabancı araştırmacı bu konuda onlarca eser vermiştir.
    ancak paylaşılmayan ve kişiye özel arşivlerde tutulan belgelere ulaşılamaması bilimsel açıdan bir eksiklik olarak değer-lendirilemez. yazarın ermeni sorunu ile türk tarihçilerinin yetersizliğini ortaya koymak için yaptığı alıntılar (bkz: s. 14) ilgili literatüre gazete başlıklarından ibaret bir aşinalık içinde olduğunu göstermektedir. bu arada soykırım tasarılarının 17 ülke parlamentosunda kabul edildiği şeklindeki tespiti (s. 15) yanlıştır, doğrusu 19 ülke olmalıdır.

    rakamlar sürpriz değil, şaşırtıcı da
    bu eserde bir kısmı ilk kez yayımlanan ermeni tehciriyle ilgili belgelerin önemi ve literatüre yapacağı muhtemel katkıları hakkındaki tespitlerimize gelince; eserde yer alan ve bardakçı’nın da üzerinde önemle durduğu, hatta tehcir edilen ermeniler hakkında tek doğru belge gibi sunduğu belge 1. bölümde 77. sayfada yer almaktadır. bu belgede sevk olunan ermeni miktarı 924?bin 158 olarak vilayetler bazında verilmektedir.
    bu belgenin, yazarın iddia ettiği gibi tehcir araştırmalarında bilgileri değiştirecek bir etki yaratmadığı aynı yazıyla benzer bir belgenin atase tarafından yaklaşık üç yıl önce yayımlanması sonrasında görülmüştür. şu var ki bardakçı tarafından yayımlanan istatistik aynı kalemden çıkmakla birlikte daha geç tarihli olmalıdır. çünkü atase belgesinde sevk olunmamış görünenler 413 bin 067 olmakla birlikte, bardakçı’nın yayımladığı belgede sevk olunmuş görünenler ilave olunduğunda 810.729 olmaktadır.
    kısacası, bardakçı’nın iddiasının aksine sevk olunan ermenilerin sayısının yüksek olması ‘türk okuyucuya tahmin ettikleri miktardan daha yüksek’ (s.13) gelmemiştir. yazarın da belirttiği gibi tehcir ‘geniş çaplı bir yer değiştirmedir’ ve bu rakamın içinde anadolu içerisinde bir ilden bir ile yapılan sevkiyat dahildir. başka bir deyişle bu rakam örneğin van’dan izmit’e, izmit’ten kütahya’ya veya kütahya’dan afyon’a yapılan tehciri de içinde barındırmaktadır. dolayısıyla bardakçı’nın yayımladığı bu belge, örneğin bizim eserimizde verdiğimiz 700 bin civarında sevk olunan ermeni olduğu şeklindeki bilgileri değiştirmemektedir.
    maalesef yazarın belge hakkında yaptığı ilk değerlendirmeler (hürriyet 25-27 nisan 2005), diasporanın bazı ermeni tarihçilerinin söz konusu rakamı suriye ve civarına yapılan ermeni tehciri şeklinde anlamalarına sebep olmuştur. halbuki bardakçı tarafından yayımlanan belgede çok sayıda tutarsızlık vardır. bir örnek vermek gerekirse; ankara ermeni nüfusunun tamamı (47 bin 224) sevk olunmuş görülmektedir ki bu yanlış olmalıdır. ankara katolik ve protestan ermenilerinin yerinde bırakıldıkları konusunda şüphe yoktur. yine bardakçı’nın yayımladığı belgede birçok vilayetin ermeni nüfusu ile sevk olunan nüfus aynıdır. bu vilayetlerden yine canik, halep, adana gibi vilayetlerde kısmi sevk yaşandığı bilinmektedir. bunun açıklaması şudur: yayımlanan liste sadece gregoryen ermeni nüfusuna aittir.
    bu tespiti yaptıktan sonra 77. sayfada yayımlanan belgenin tehcir ile ilgili bilgilerimize önemli bazı katkılar yaptığını da belirtmek yerinde olacaktır. örneğin atase tarafından yayımlanan belgede (c.i. s. 444) konya vilayeti eksiktir. burada ise rakam 4 bin 381 olarak verilmektedir. buna karşılık eserdeki belgede de van vilayeti eksik iken, atase belgesinde vardır. iki belge arasında sevk olunan sayılar birbirinden çok az da olsa erzurum, izmit, trabzon gibi bazı yerlerde farklıdır.
    metrûk yetimler ve metrûk ermeni malları meselesi... eserde yayımlanan ve tehcirin farklı yanlarını ortaya koyan belgelerde de pek çok yoruma muhtaç rakam vardır. örneğin eserin 89. sayfasında yer alan ‘ermeni eytamı’ (ermeni yetimleri) ile ilgili belgedeki yetim çocuk sayısı çok azdır. muhtemelen bu sayılar; devletin yardımıyla devletin kurumlarında, devletten aldıkları yardım karşılığında yabancı okul ve bakım evlerinde bakılan veya para karşılığı müslüman hanelerine dağıtılan ermeni yetimleri kapsamaktadır.
    yine örneğin 91. ve 93. sayfalarda verilen ‘ermenilerden metrûk boş haneler mikdarı’ ile ilgili sayılar da çok düşüktür ve büyük bir olasılıkla belgenin hazırlanış tarihi itibarıyla muhacirler, askerler veya devlet memurları tarafından resmen teslim alınmamış olan boş ermeni evlerinin sayılarını göstermektedir. bu istatistiklerin tehcir edilen ermenilerle ilgili veriler yerine, muhacirlerin iskânı ile ilgili veriler arasında yer alması bu tahminimizi güçlendirmektedir. bardakçı’nın yayımladığı ve yanlış değerlendirmelere yol açabilecek belgelerden birisi de ‘istimlâk olunan arazi ve çiftlik?’ hakkındadır. önemle vurgulanmalıdır ki 97-99. sayfalarda yer alan belgeler osmanlı ile savaş halinde olan ülkelerin vatandaşları olan rum, ermeni ve ecnebilere ait olup, devlet tarafından
    el konulan arazi ve çiftlikleri göstermektedir. bu istatistikler kesinlikle tehcir edilen ermenilerin geride bıraktıkları mallar
    (emlak-ı metrûke) listesi değildir. buna mukabil 101. sayfadaki istatistikler ermeni ve rumların tehcir edilmesi sonrası boş kalan ve kayıt altına alınan mülklerdir. bunlar emlak-ı metrûke olarak kaydedilmiş olup, devletin el koyduğu mallar değildir.
    ancak bu listenin eksik olduğu açıktır. örneğin adana çiftlikleri burada kayıtlı değildir. kayda geçirilen diğer vilayetlerin listesinin tam olduğunu ispatlayan bir kayıt da yoktur. bu nedenle listedeki çiftliklerin henüz üretim için kimseye dağıtılmamış ya da iskâna açılmamış çiftliklerin listesi olma olasılığı yüksektir. 103. sayfadaki ermenilerin üzerindeki maden işleme imtiyazları hakkındaki belge tarihsiz olduğu için yorumlanması zordur. bu listenin tehcir edilen ermenilere ait maden imtiyazlarını göstermesi olasılığı daha yüksektir.
    doğru okunan yanlış anlaşılan tablolar... eserin 2. bölümünde yer alan ve ermeni tehcirinin vilayetlere ve livalara göre dağılımını gösteren cetveller yukarıda da değinildiği gibi atase tarafından yayımlanan belgeden (c. i., s. 445) çok az da olsa farklıdır. listedeki bazı sayıların sonradan güncellendiği anlaşılmaktadır. bu listede 1915 itibariyle nüfus (s.109) verilerinin tehcir öncesi kesin nüfus sayımını gösterdiğini düşünmek mümkün değildir. bununla birlikte listeleri hazırlayan idarecilerin yerli ve yabancı ermeniler ayrımı yapması da ilginç bir detay olarak belgelerde dikkat çekmektedir. sayın bardakçı ‘yabancı ermeniler’ kategorisini ‘başka yerlerden buraya sevk edilenler’ şeklinde değerlendirmektedir ancak bu yorum çok tartışılabilir. çünkü osmanlı nüfus dairesi bir kişi (burada ermeniler söz konusu da olsa) 30 yıl dahi bir kazada yaşasa, nüfus kaydını oturduğu yere nakletmediği sürece kendisini yabancı ahali olarak kaydetmektedir. bu yüzden yabancı kategorisini dışarıdan buraya tehcir edilen ermeni şeklinde yorumlamak her zaman gerçeği yansıtmayabilir.
    diğer taraftan ‘ahir mahallerde’ kategorisi mevcut iskân yeri kesin olarak belirlenen ermenileri göstermektedir. önemli bir nokta da bu listelerde ihtida eden ermenilerin veya ihtida başvurusu sonuçlandırılmamış olanların belirtilmemesidir. halbuki elimizde bazı kazalar için bu kişilerle ilgili listeler vardır. örneğin amasya ve merzifon’da ermeni nüfusun yüzde 17’si ihtida etmiş ve resmi yetkililere başvurmuştur. yine misyonerler tarafından müslümanlaştırmak amacıyla müslümanların yanına yerleştirildiği iddia edilen ve sayıları bazı kaynaklarda 90 bin olarak verilen ermenilere ait bir veri de talat paşa’ya teslim edilen listelerde yer bulmamıştır.
    öte taraftan örneğin zor’a tehcir edilen (resulayn dahil) ermeni sayısının (s. 131) belgenin hazırlandığı (bardakçı’ya göre 1916 sonları ya da 1917 başları) tarihte sadece 6 bin 979 olarak verilmesi çok sayıda ölüm meydana geldiği şeklinde yorumlanabilir. bu yorumu yapmak için başka bir sebep de amerika’nın halep konsolosunun 1916 yılı şubat ayında hazırladığı listede zor mutasarrıflığı ve civarında 300 bin ermeni sürgün görünmektedir. bu kadar insanın yıl sonunda yok olması farklı anlamlar yüklenmeye müsaittir. bu tür karşılaştırmaları diğer yerler içinde yapmak ne yazık ki mümkündür.
    her ne kadar bardakçı’nın da doğru bir şekilde işaret ettiği gibi, yayımlanan belgelere bakarak tehcir öncesi ile sonrasında tespit edilen nüfus arasındaki farkı, doğrudan kayıplar olarak çıkarsamak yanlış olsa da, pek çok tarihçi ve amatör tarihçiliğe soyunan köşe yazarı kolaycı bir yaklaşımla veya kasıtlı olarak bu çıkarımı yapmaktadır. halbuki trabzon, erzurum, bitlis ve van’dan rusya’ya veya başka ülkelere kaçanlar ‘sevkolunan ermeniler’ için hazırlanan listeye girmemişlerdir. bunların sayısı ise ermeni kaynaklarına göre bile 350 binden az değildir. dolayısıyla başta van olmak üzere tehcir edilmiştir hanesinde ‘0’ yazan pek çok il bu gözle okunmalıdır.
    diğer taraftan van ve sasun isyanları sırasında ölenler de listede yoktur.
    kaldı ki s. 109’daki listede muaf ermeni sayısı 284.157 gözüküyor. aynı belgenin notlarında yüzde 30 artırımın makul olduğu belirtiliyor ve 350-400 bin muafın normal sayı olduğu belirtiliyor ki bu rakam
    misyoner raporlarıyla uyumludur.

    900 bin ermeni yok mu oldu?
    toplamda ise tehcir bölgelerine ulaşan ermeni sayısının bir milyonun üzerinde olduğu resmi osmanlı belgeleri ve konsolos raporlarına göre sabittir. bu itibarla, kısaca ifade edersek, burada yayımlanan belgeler tehcirin tam bir resmini elde etmeye olanak vermemekte, bardakçı’nın pek çok kez iddia ettiği gibi talat paşa’nın ‘metrûk evrakı’ da tehcir hakkındaki tartışmaları bitirmeyecektir.
    bununla birlikte belgelerin herhangi bir şekilde değerlendirilmeden okuyuculara sunulduğu bu eserden sonra, tehcir öncesi ermeni nüfus (1 milyon 500?bin) ile 972.246 kişi olan tehcir sonrasındaki nüfus (bkz: s. 109) arasındaki fark (lepsius’un 1 milyon 845 bin rakamını kabul eden) kolayca yaklaşık 900 bin kişinin öldüğü şeklinde türk kamuoyuna, akademik araştırmaların hâlâ devam ettiği bir konu hakkında doğru olmayan bir tablo sunacaktır.

    http://www.radikal.com.tr/…13.03.2009&categoryid=99
  • aldığım ilk belgeli tarih kitabı.
  • fuat dündar'a göre talat paşa'nın evrak-ı metrukesinin yayınlanması, dahiliye şifre belgelerinin açılmasından sonra ilgili literatürdeki en önemli gelişmedir.

    bkz. talat paşa'nın evrak-ı metrukesini okumak, toplumsal tarih, 2010, sayı 189.
  • sayesinde enver paşa'nın kod adının abbas olduğunu öğrendiğim güzide kitap.

    (bkz: okuyun okutun)
  • hiçbir yerde bulamadığım, satmak isteyen olursa alıcısı olduğum kitaptır. çekinmeden dm atabilirsiniz.
  • murat bardakçı'nın istemeden de olsa ermeni soykırımına dair en büyük kanıtları dünyaya sunduğu ve soykırım iddiasının çok güçlenmesine sebep olmuş kitaptır. kendisi sonradan "buradaki rakamlar ille de soykırım olduğu anlamına gelmez" demişse de artık kitap soykırımın gerçek olduğuna dair önemli eserlerden biri olarak görülüyor.

    özellikle yabancı akademisyenlere göre kitaptaki tehcire tabi tutulan ermeni sayısının azlığı çokluğu doğruluğu değil, talat paşa gibi imparatorluğun tepesindeki bir adamın titizlikle anadolu'daki ermeni sayısını, toplatılanların sürülenlerin sayılarını kişisel defterinde tutmak istemesindeki motivasyonun soykırım planının olduğuna daha önemli bir kanıt teşkil ettiği konusu ön plana çıkmış durumda.
  • sayısı kaç olursa olsun bir toplumu ülkenin bir yerinden başka yerine sürmek soykırım olamaz. toplumu katledersin veya yurtdışına kaçmasına neden olursun soykırımdır. ama kars’tan adana’ya gitmeleri soy-kırımı değil, dağıtmadır amaç da bellidir.
    murat bardakçı’nın bu yayını alkışlanasıdır. helal olsun, milyon tarihçiye tarih öğretir.
hesabın var mı? giriş yap