akıl dini ^*

• fransız devrimi'nin ilk dönemlerinde devrimcilerin katolikliği fransız toplumundan silmek amacıyla katoliklik karşısına çıkardıkları kült.
  
  fransız devrimi sonrası 21 ocak 1793'te kralla kraliçenin idam edilmelerinin ardından hıristiyanlığın son izlerinin ortadan kaldırılabilmesi için yeni bir takvim hazırlandı.pazar ayinlerinin engellemesi amacıyla pazar günleri tatil olmaktan çıkarıldı. ruhbanların ücretleri kesildi, geleneksel giysilerini giymeleri yasaklandı. meydanlarda ve göze çarpan yerlerde bulunan haçlar ve dini tasvirler kaldırıldı. kiliseler ibadet dışı işlere tahsis edildi. mesela, paris'te bir kilisede balo düzenlendi. [1]
  
  ancak bütün bunları yapan devrimciler katolikliğin karşısına protestanlık veya ateizmle karşı çıkıyor değillerdi. devrimciler, "akıl dini"^* adını verdikleri yeni dini, katolikliği kaldırarak [2] fransız halkına benimsetmek için çaba göstermeye başladılar. bu hedefte, halkın gözünde katolikliği küçültmek ve akıl dinini yüceltmek amacı taşıyan ayinler düzenliyorlardı. içlerinden bir kısmı da yeni yeni dinler üretiyorlardı. [3]
  
  jacques hébert ve pierre gaspard chaumette'in önderliğindeki akıl kültü'nün aktif olduğu devrimin ilk iki senesinde paris'te çeşitli kiliselerdeki ikonalar, dini simgeler, kaldırılarak yerlerine devrimin önderlerinin resimleri konuldu ve bu şekilde "akıl tapınakları"^* haline getirildiler. [4]
  
  10 kasım 1973' te düzenlenen "hürriyet festivali"^*'de pierre-gaspard chaumette tarafından organize edilen seramonilerde kült, genç bir kadın olarak görselleştirilen akıl tanrıçası üzerine inşa edildi. [5]
  
  milli devrim meclisi 10 kasım 1973 tarihinde akıl dinini resmen kabul ettiğini fransız halkına şu bildiriyle duyurdu:
  
  "paris halkının bir meclis üyesi aracılığıyla ilettiği rica üzerine milli devrim meclisi, devlet kilisesinin bundan böyle "akıl tapınağı" olarak adlandırılmasına karar vermiştir.
  
  cumhuriyet adına devlet geçici yürütme kurulu, bütün idarî ve adlî mercilere ilişikteki yasayı kayda almalarını ve kendi il ve ilçelerinde okutmalarını, yayınlatmalarını, yasanın yürütülmesini ve sonucun denetlenmesini sağlamalarını emreder ve onları bununla görevlendirir." [6]
  
  yine bu tarihlerde, akıl kültü, yerini, bir deist olan maximilien robespierre'in başını çektiği, akıl tanrıçasının "yüce varlık" olarak tasvir edildiği ve ruhun ölümsüzlüğü vurgusunu da içeren "yüce varlık kültü/dini"^* ne bıraktı.
  
  bir süre sonra meclis yeni dinin onbeş maddelik ilmihalini yasalaştırdı. bu yasanın birinci maddesine göre, akıl dininin tanrı[ça]sı "yüce varlık" adını taşıyordu ve ölümsüzdü. ikinci ve üçüncü maddelerde, yüce varlık'a karşı müminlerin ödevleri sayılıyordu. daha sonraki maddelerde ise yeni dinin bayramları düzenleniyordu. [7] paris'teki ünlü notre dame kilisesi "yüce varlık tapınağı" adıyla akıl dininin merkezi oldu ve fransa'nın çeşitli yerlerinde bu yeni tanrı için ayinler yapıldı. [8]
  
  fransız devriminin dine bakışını simgeleyen bu iki ilginç kült, napoleon bonaparte'ın 1801 yılında papalıkla imzaladığı konkordaya kadar varlıklarını sürdürebildiler. [9]
  
  [1] pierre gaxotte, fransız ihtilâli tarihi, çev.: samih tiryakioğlu, varlık yayınevi, istanbul 1962, s.123-127
  [2] devrimcilerin katolikliği gerekten ortadan kaldırmayı ciddi olarak düşündükleri ve bu amaçla napolyon'a başvurdukları hakkında bkz. a. aulard, fransa inkılâbının siyasi tarihi, çev.: nâzım poroy, 2. baskı, t.t.k., ankara 1987, cilt 3, s.886-887
  [3] devrim döneminde üretilen dinler için bkz. a. aulard, age, cilt 3, s.887-895
  [4] notre dame'ın "akıl tapınağı" haline getirilişini tasvir eden bir illustrasyon:
  http://en.wikipedia.org/…n_strasbourg_1793-1794.jpg
  [5] http://en.wikipedia.org/wiki/cult_of_reason
  tanrıça figürünün temsilinde "özgürlük-eşitlik-kardeşlik"^* şeklindeki devrim mottosunun mucidi, fransız politikacı antoine-françois momoro'nun eşi thérèse momoro görev almış. bkz. http://en.wikipedia.org/wiki/goddess_of_reason
  konu hakkında daha detaylı bilgi için bkz. michel vovelle, "the adventures of reason^*, or from reason to the supreme being", iç. rewriting the french revolution (edited by: colin lucas), oxford university press, 1991, s.132-150
  [6] proklamationen und manifeste, band 1, s.163
  [7] pierre gaxotte, age, s.275-277
  [8] "yüce varlık tapınağı" adını alan notre dame kilisesi yanında onbeş kilisenin daha adları devrimin ilkeleri doğrultusunda değiştirildi. bunlardan sözgelişi sainte-marguerite kilisesine "özgürlük ve eşitlik tapınağı", saint-gervais kilisesine "gençlik tapınağı" adları verildi. a. aulard, age, c.3, s.923
  "yüce varlık festivali"ni tasvir eden bir illustrasyon ve bir resim:
  http://en.wikipedia.org/…te_de_l'etre_suprême_1.jpg
  http://en.wikipedia.org/…te_de_l'etre_suprême_2.jpg
  bu dönemden kalma clermont-ferran katedralinden bir tabela: "fransız halkı yüce varlığı ve ruhun ölümsüzlüğünü kabul eder/tanır.":
  http://en.wikipedia.org/…lermont_etre_supreme_2.jpg
  [9] hulusi yazıcıoğlu, bir din politikası olarak laiklik, şa-to yay., birinci baskı, istanbul 2005, s.165-167
• (bkz: culte de la raison)
  
  bu héberist kültün bir meyvesi olarak "akıl mâbedi"^* ya da "akıl tapınağı" ilan edilen notre dame'da 10 kasım 1793'te gerçekleştirilen "yarı çıplak kadınlı" (la liberté) "performans" hakkında ahmet cevdet paşa şöyle bir kınama kaleme almıştır:
  
  "dîn-i îsevîye’nin yerine bir dîn-i aklî vâz’ olunub paris kiliselerinden papaslar tard ve ihrâc ve paris baş kilisesi ibâdet-i cedîdeye tahsîs ile papaslar ve diyakoslar yirine tiyatro oyuncuları ve müzikacılar geçüb kilisenin mihrâbında yüksek sandalye üzerinde bir genc ve güzel karı yarım çıplak olarak ik’âd ve ilâh’ül-akl ittihâz ile hazır olan cemâat tarafından kendüsine secde ve ibâdet idilmişdir."^*
  
  (bkz: tarih-i cevdet)
  (bkz: camide içki içtiler)^*
  
  not: düşününce ne kadar alelâde bir çağda yaşıyoruz. düşünsenize işinde gücünde sıradan bir burjuva olarak bir gün notre dame'a gidiyorsunuz ve vakurlu meryem gitmiş, yerine la liberté içeride dans ediyor. meraklılar devrimcilerin bu 1793 güzünde başlayıp 1794 baharına kadar oldukça ilginç bir hal alan, muhtemelen öte kıtadaki thomas jefferson'ın bile beynini yakmış dechristianisation uygulamaları için alanında uzman olan michel vovelle'in "religion et révolution: la déchristianisation de l'an ıı" kitabına göz atabilir.