demirbaş karl

• yangında ilk kurtarılacak karl.
• büyük kuzey savaşı’nın (1700-1721) ilk sekiz yılında üç saldırgan düşmanının; danimarka, saksonya-polonya ve moskova’nın (rusya) ittifak halindeki ordularını başarıyla yenilgiye uğratan isveç kralı. asıl adı xii. karldır. rusların başkentine yürümeye karar vermişti. gün, deli petro’nun “yenile yenile yenmeyi öğreneceğiz” dediği günlerdi... rusların büyük çarı, aldığı yenilgilerden sonra yenmeyi, doğu ukrayna’da poltava kasabası yakınlarındaki ovada öğrenecekti.
  
  27 haziran 1709’da, poltava’da ordusu yok olan xii. karl için tek açık yol, güneye doğru uzayıp giden topraklardı. kılıç artığı 1.000 kadar askeriyle birlikte güney topraklarının hâkimi osmanlı imparatorluğu’na iltica eden isveç kralı, osmanlı-rus sınırındaki bender kentine sığınmak zorunda kalmıştı. osmanlı’nın ağırlamak zorunda kaldığı bir konuğu vardı artık. yenik isveç kralı xii. karl...
  
  başlangıçta, sadece beş gün kalacağını açıklayan xii. karl’ın osmanlı topraklarındaki konukluğu tam beş yıl sürdü! öyle ki, “devlet-i âli” tarafından ağırlanan isveç kralının masraflarının bütçenin hangi kaleminden karşılanacağı konusunda osmanlı maliyesinde sorun çıkmış, sonunda bu harcamaların bütçedeki “demirbaş” kaleminden karşılanmasına karar verilince, kralın lakabı “demirbaş şarl” kalmıştı!
  
  isveç kralının bender’de başlayan konukluğu sırasında hoş olmayan olaylar da yaşanmıştı. karl ordusunu kaybettikten sonra, siyasi bir mülteci, daha doğrusu “sürgündeki kral” olmuştu. poltava’dan sonra ukrayna bozkırlarına dağılan isveç ordusundan arta kalanlar, savaştan sonraki altı ay boyunca bender’e akın edince, başlangıçta 1.000 askerle bender’in hemen dışında kamp kuran xii. karl’ın çevresindeki isveçliler 10.000 kişiye ulaşmıştı!
  
  bu zorunlu ziyaretin öyle çok da “geçici” olmadığını anlaşılmış; “demirbaş şarl”ın, bender’in hemen dışında karlstad adıyla kurduğu yerleşim birimi zamanla giderek kalabalıklaşmıştı. bunda, padişah iii. ahmet’in, krala jest yapmak amacıyla, rusların esir alıp pazarlarda köle olarak sattıkları isveçli kadınlarla çocukları satın alıp azat etmesi de büyük rol oynamıştı. sadece bu kadar mı? kralın karlstad’daki kampının çevresinde müstahkem mevkiler istihkâmlar yapılmış, evinden kıyıdaki “kançılarya”sına kadar da bir tünel kazılmıştı. isveçliler yerleşiyordu!
  
  isveç kralının uzayan konukluğu ve “devlet içinde devlet” kurması, osmanlı’yı kızdırmaya başlarken, isveç cemaatinin bender esnafına ciddi bir borç takması da ortamı fena halde gerginleştirmişti. sonuçta, isveç kralına karşı ayaklanan “kızgın kalabalık”, kent dışında bekleyen yeniçerilerle de birleşerek, isveçlilere “temiz bir sopa” attı. demirbaş şarl’ın da ağır yaralandığı bu “kent savaşı”, isveç tarihinde “kalabaliken-i bender” adıyla geçiyor. duruma el koyan osmanlı, bender’den aldığı xii. karl’ı önce dimetoka’da ev hapsinde tutmuş, ardından da istanbul’a getirtmişti.
• (bkz: çorlulu ali paşa)
• sabaton'un carolus rex parçasında haybeye methiyeler dizdiği tarihi kişilik. yalnız parça çok gaz.
• isveç kralı xi. şarl’ın oğlu olan demirbaş şarl, 1697 yılında babasının yerine kral olmuştur. şarl’a “demirbaş” lakabı yeniçeriler
  tarafından yakıştırılmıştır. bu lakap cesaretinden ya da başındaki miğferden dolayı değil; ruslardan kaçıp osmanlı’ya
  sığındıktan sonra devamlı yeniçerilerle beraber vakit geçirmesi ve adeta demirbaşa kayıtlı bir eşya gibi daima muhafaza
  edilmesi nedeniyledir.
• osmanlı'da yaşadığı sürede kendisi ve şürekası , "biz aslında isveç'te çok zenginiz, çok altın var bizde" yalanıyla esnafa borç takmış isveç kralı, xıı. karl
  
  5 yıllık uzun ve maliyetli (prut savaşı ve bender'de kralın askerleri ve esnaf arasında çıkan kavga sonucu ölen 100 kişi) misafirliğinin ardından ülkesine giderken parasını kurtarmak isteyen esnafın bir kısmı tahsilat için bununla isveç'e gitmiş , yanlarındaki koruma askerleri ile birlikte toplu olarak bir kasabaya yerleşmiş (askersson) ve kendileri bir daha geri dönmemiştir. tahmin edeceğiniz üzere askersson ismide türkçe asker den gelmektedir.
  
  şuan kasabanın güncel ismi askersund'dur . hala isveç'te bu kasabadan olanlara "siz türksünüz" diye şaka yapılmaktadır.
• 15 yaşındayken 1697'de isveç tahtına çıktığında kendini toparlamış, iç muhalefetin bastırıldığı ve ekonomisi iyileşmeye başlamış bir ülke devraldı. fakat küçük yaşı nedeniyle komşu devletler isveç'e karşı harekete geçme kararı aldı. 1698'de danimarka, isveç aleyhinde bir koalisyon oluşturmak amacıyla lehistan ile ittifak kurdu.(1699) buna rusya da dahil oldu. isveç'in fazla direnemeyeceğini düşündüler.oysa ittifaklar 15 yaşındaki kralın gücünün farkına varacaklardı. 1700 şubatında danimarka holstein-gottorp topraklarına, yazında lehistan livonya'ya, rusya da ingiria ile estonya'ya saldırdı. ingiltere kuzeydeki bu durumun kendisi aleyhine olduğunun farkına vardı ve ispanya veraset savaşlarıyla uğraşmasına rağmen hollanda'yla birlikte isveç'e donanma desteği verdi. genç şarl hatta çocuk şarl, danimarka başkenti kopenhag'ı kuşattı. danimarka barış talebi istedi ve şarl diğer cephelerde rahatlamak için kabul etti.(travendal barışı)
  
  demirbaş şarl vakit kaybetmeden rusya üzerine yürüdü. kasım 1700'de narva'da rus ordusunu büyük bir bozguna uğrattı. garip bir şekilde koca rus ordusunu dağıtan şarl, lehistan bataklığına saplandı ve 6 yıl bununla uğraştı. en sonunda galip gelip kuklası durumdaki stanislas leszczynski'yi seçtirse bile 1706'ya kadar süren bu savaş orduyu yıprattı. demirbaş şarl 1708'de moskova üzerine kesin zafer için yürüdü fakat zamanlaması yanlıştı. orada başka birinin yükselişi başlamıştı;
  (bkz: #33213691)
  
  rus imparatoru büyük petro, isveç ordusunun geçeceği her yeri yaktı, hayvanları öldürdü, yiyecekleri ve evleri yaktı. 1709 kışında isveç birlikleri aç bir şekilde kışı rus bozkırlarında geçirdi. artık demirbaş şarl yalnızca ordusunu kurtarmayı düşünüyordu. ''mareşal kış'' tan kurtulan 20.000 isveç askeri, poltava'da 50.000 kişilik rus ordusu tarafından tamamen imha edildi. 17. yüzyılın en güçlü devletlerinden isveç'in kralı şarl, osmanlı imparatorluğu'na sığındı. 1714'te ülkesine geri döndü. 1716'da isveç'i parçalama planları tekrar yapıldı. 1718'de şarl, danimarka hakimiyetindeki norveç'e saldırdı. fredricksheld kuşanmasında başından vurularak öldürüldü.
  
  (bkz: nystad antlaşması)
• türk topraklarında beş yıl üç ay kalan demirbaş karl’ın bu günlerinin hatırası olarak kız kardeşine gönderdiği mektubunda şöyle der:
  
  “poltava’da esir oluyordum. bu, benim için bir ölümdü; kurtuldum. bug (aksu) nehri önünde tehlike daha kuvvetli olarak belirdi. önümde su, arkamda düşman, tepemde cehennemler püsküren güneş! su beni boğmak, düşman beni parçalamak, güneş beni eritmek istiyordu. gene kurtuldum. fakat bugün esirim, türklerin esiriyim. demirin, ateşin, suyun yapamadığını onlar yaptılar: beni esir ettiler. ayağımda zincir yok, zindanda da değilim. hürüm, istediğimi yapıyorum. lakin gene esirim; şefkatin, ulüvv-i cenabın, asaletin, nezaketin esiriyim. türkler beni işte bu elmas bağa sardılar. bu kadar şefkatli, bu kadar âlicenap, bu kadar asil ve bu kadar nazik bir milletin arasında, hür esir gibi yaşamak bilsen ne tatlı!”
• (bkz: kalabaliken i bender)
• osmanlılar batı dilleri açısından fransızca'ya yakın durduğundan aynı şarlken'de olduğu gibi "şarl" demişlerdir kendisine (charles>şarl)
  
  demirbaş ünvanı da kafasının sert olmasından değil de 5 yıl boyunca osmanlı hazinesince beslenmesine atfen "osmanlı'nın demirbaşı oldu bu herif" denerek verilmiştir. yıllarca düz mantık düşününce anlaşılamayan bu lakap ingilizce metinlerde geçen "fixed asset charles" ismiyle ortaya çıkmıştır.