encephalization quotient

• beyin tarihi konusunda önde gelen bilim insanlarından biri olan harry jerison tarafından geliştirilen bir beyinleşme-beyinlilik göstergesidir. aşağıda bu hususun ayrıntılarını elimden geldiğince açıklamaya çalıştım.
  
  öncelikle, zekanın evrimine baktığımızda, tek başına daha büyük bir beyin, mutlaka daha büyük bir zekayı garanti etmez. bundan dolayı, göreceli beyin büyüklüğünü yani eq'yü kullanırız.
  
  encephalization quotinent (eq) tüekçe'ye "beyin kitle endeksi" olarak çevrilebilir. içine logaritmik süreçlerin girdiği karmaşık yollarla hesaplanır. "eq = ea / ee", belirli bir ea türünün beyin büyüklüğünün, beklenen beyin büyüklüğü ee'den ne kadar farklılaştığını gösterir. insanlarda zeka ortalamasının bir göstergesi olan iq'nün toplumun ortalamasına göre ayarlandığı gibi, bu da örneğin memeleliler gibi büyük grupların ortalamasına göre standartlaştırılır.
  
  iq'nün toplum ortalaması olan 100 değeri gibi, beyin kitle endeksi olan eq'de 1 olarak standartlaştırılır ki bu değer, memelilerin tüm üyelerinin ortalamasıdır. şu grafik bir gösterge olarak işimize yarayabilir:
  
  https://eksiup.com/p/2n2599953ofa
  
  burada insanların ortalama 7 eq'ye sahipken, örneğin koyunlar ortalama 0.8, fareler ortalama 0.5 ile ortalamanın biraz altında kalırlar.
  
  ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta, örneğin insanların 7 değeri ile farelerden (0.5) 14 kat daha zeki diyerek oranlama yapamayız. çünkü eq değerleri, logaritmik ve daha karmaşık bir hesaba sahiptir. yine de bu değerler,yani beyin kitle indeksi, bir hayvanın çevresinde olup bitenleri hesaplama gücüne dair bir şeyler söyler yani bu açıdan yordayıcıdır. mesela maymunlar ve şişe burunlu yunuslar ortalamanın bir hayli üzerinde eq'ye sahiptirler. kedilerin ise ortalama 1 civarında eq'ye sahip oldukları görülebilir.
  
  mesela; yaprak ile beslenen maymunlara oranla, meyve ile beslenen ya da böcek ile beslenen maymunların daha yüksek bir eq'ye sahip oldukları görülmüştür. yani boyutlarına oranla daha büyük bir beyne sahiptirler. burada yaprak ile beslenen bir maymunun, meyve ve böcek ile beslenenlere göre daha az stratejiye ihtiyaç duydukları söylenebilir, yani bir anlamda da az hesaplama gücü ile yetinebilirler. böcekleri avlamak, daha yüksek bir avlanma stratejisine dolaylı olarak daha büyük bir beyin kitle endeksine sahip olmayı gerektirir.
  
  memelilerde genel olarak, etoburların otçullara oranla daha yüksek bir eq'ye sahip oldukları söylenebilir.
  
  milyon yıllık evrimsel süreç içinde canlıların giderek büyüyen bir beyin büyüklüğüne sahip olduklarını biliyoruz. dahası, psikologlar tarafından kullanılan iq'nün bile zeka göstergesi olarak kullanılmasının tartışmalı olduğu bir ortamda, beyin kitle endeksi olan eq, bir ölçüde türler arasındaki zeka ve hesaplama gücünün bir göstergesi olarak kullanılabilmektedir. yani, vücut boyutlarına oranla beyin büyüklüğü, bu konuda önemli bir yere sahiptir.
  
  kaynaklar: blind watchmaker ve https://www.sciencedirect.com/…61305000823?via=ihub
• beyinleşme katsayısı gibi bir anlamı olan ingilizce kelime.
  türkçeleştirip incelemeye çalışalım.
  (bkz: ensefalizasyon katsayısı)