adolf eichmann

• ''garibaldi operasyonu'' (garibaldi, eichmann'ın buenos aires'te yaşadığı sokağın adı) olarak adlandırılan yakalanış hikayesi cebelitarık'ta bulunan kimliksiz bir kadın cesediyle başlar. daha sonra hans abel diye biri ortaya çıkarak bu cesedin; ünlü bir kontes ve aynı zamanda arabistanlı lawrence ile arkadaşlık yapacak kadar önemli bir ajan olduğunu ve naziler'i para karşılığı latin amerika'ya kaçırdığını iddia ettiği marga d'andurain adlı bir kadına ait olduğunu ve onu da kendisinin öldürdüğünü kabul eder. bir rivayete göre; bu olay bizzat kontesin ortadan kaybolmak için hazırladığı bir plandır. ancak bu sayede israilliler, naziler'in latin amerika'ya kaçışları ile ilgili ilk ipucuya ulaşmış olur.
  
  israil için savaş sonrası 3 ismin yakalanması büyük önem taşımaktaydı: martin bormann, dr. joseph mengele ve eichmann.
  
  meşhur istihbaratçı reinhard gehlen; abd'ye kapağı attığında ilk olarak bormann'ın 2 veya 3 mayıs 1945'te intihar ettiğini söyler ancak daha sonra ağız değiştirerek aslında sovyetler'le anlaşıp moskova'ya kaçtığını iddia eder. buradaki amaç muhtemelen sovyetler'e karşı abd-israil ilişkilerini sağlam tutmak. ilginçtir ki; eichmann'ın israilliler tarafından yakalanmasından sonra gehlen'in en yakın adamlarından biri olan alman casus heinz felfe'nin ihaneti ortaya çıkınca kariyeri bitecek olan gehlen, bir umutla israil'in elinde bulunan eichmann'ın alman istihbaratındaki nazi işbirlikçilerini ifşa etmesine bel bağlayacak duruma gelecektir.
  
  ilk hedef olan bormann hakkında böyle teyit edilemeyen bir durum ortaya çıkınca diğer hedeflere yönelirler. bu arada eichmann cephesinde çok büyük bir hata yapıldığı ortaya çıkar. zira eichmann'ın, avusturya'dan italya'ya girerken kullandığı sahte kimlik olan ricardo klement yerine kendisine vatikan'daki rüşvetçi nazi yanlıları tarafından hazırlanan ve esasen bir oto tamircisine ait olan ricardo clementi kimliği verilmiştir. bu şahsın daha sonra tekrar ricardo klement kimliğini kullanarak buenos aires'e gittiği öğrenilir.
  
  bu arada arjantin'de bu bilgiyi destekleyecek bir gelişme daha yaşanır. eichmann'ın oğlu klaus'un sylvia isimli bir arkadaşının yanında yahudiler'le ilgili saçmalaması üzerine kızın da durumu babasına aktarmasıyla birlikte kızın babası lothar hermann'ın şüphelenerek çocuğun babasını araştırmaya başlar ve nazi liderlerden biri olduğundan kanaat getirerek israil'e naziler hakkında bilgiler ileten, yahudi asıllı alman savcı fritz bauer'e bildirir. bauer de konuyu israilliler'e iletir.
  
  ancak israil'in elinde eichmann'ın net bir fotoğraf olmadığı için kimlik tespiti elzemdir. zira yanlış adamın kaçırılması büyük bir skandala yol açacaktır. bu yüzden kimlik tespiti için kesin verilere ihtiyaç duyulunca başlarındaki ajanın kod adı olan zimmermann'dan yola çıkılarak ''z takımı'' adlı bir ekip kurulur. ekibin o dönem kendi kimliğini kullanan tek elemanı mossad'ın sahte pasaport ve belge uzmanı shalom weiss dani'dir. dani; esasen bir ressam ve vitray çalışmalarıyla tanınan bir sanatçıdır. buenos aires'e de yine ressam olarak alet edavatı ile giriş yaptığı için fazladan bagaj parası öder hatta.^*(yazar notu: bir sahte belge uzmanının operasyona aktif katılması nadir görülen bir durum bu arada. mesela ülkemizde bu işlere bir dönem mehmet eymür'ün başında olduğu mit kontrterör dairesi'ndeki dökümantasyon birimi bakıyordu. eymür-atasagun atışması sonrası bu birim kapatılarak sahte evrak işi başka bir merkeze devredildi.) daha sonra rafi eitan gibi önemli casusların ekipte yer aldığı ortaya çıkacaktır. ekipte ayrıca kasa ve kilit açmada usta bir çilingir yer almaktadır. bu arada netflix'teki operation finale adlı filmde ekipte hanna elian adlı bir kadın doktorun da yer aldığı görülüyor ancak gerçek hayatta eichmann'ın bayıltılması için ekibe yardım eden isim olarak yonah elian adında erkek bir doktor yer almaktadır. (doktor için düzenlenen sahte kimlik) bu operasyonda gözetleme ekibinde hedda kornfeld isimli bir kadın bulunuyormuş yalnızca. (gerçekte bu tarz operasyonlarda 1970'li yıllarda kullanılan en meşhur kadın ajanları da lillehammer olayı sonrasında adı kamuoyuna yansıyan sylvia raphael'dir. kadınlar daha çok irtibat memuru olarak görevlendirilir, erkek erkeğe buluşmalar göze batmasın diye.)
  
  israil'den gelen ekip ilk olarak alman iş adamı kılığında eichmann'ın yaşadığı yerde faaliyet gösteren alman bir emlakçıya giderek bölgeden bir yer satın almak istediklerini söyleyip muhit ve klement ailesi hakkında bilgi almaya çalışırlar ancak eichmann oradan kısa bir süre önce taşınmıştır. bunun üzerine ricardo klement tarafından yazılmış gibi gösterilen sahte bir kartpostal hazırlayan ajanlar; bu kartpostalla birlikte sanki klement'i tanıyormuş gibi davranarak komşularından yeni adreslerini öğrenmeyi denerler. bir komşuları israilliler'i eichmann'ın oğullarından biri olan dieter'in çalıştığı oto tamirhanesine yönlendirir. mossad ekibi; dieter'i takip edip eichmann'ın diğer oğlu klaus'a ulaşarak onu da takibe başlar.
  
  bu arada avrupa'dan ekibe iletilen bir haber; eichmann'ın karısı vera'nın esasen kızlık adı soyadı olan veronica liebl adına kayıtlı bir kimlikle avusturya'dan buenos aires'e gelip ikinci evliliğini yaptığını belirtmektedir. evlendiği kişiyse bizim ricardo klement'ten başkası değildir. öte yandan eichmann'ı adım adım takip eden gözetleme ekibi mesai saatlerinde bir süreliğine eve uğrayıp geri dönmesinden yola çıkarak yakın bir yerde çalıştığını değerlendirmişler. eichmann o sıralar buenos aires'teki mercedes fabrikasında çalışıp krom parlatmaktadır.
  
  eichmann'ın kimlik tespiti ile ilgili hayati olay ise eichmann çiftinin evlilik yıldönümü olan 21 mart günü, adolf eichmann'ın çalıştığı mercedes fabrikasından evine dönerken eşine çiçek almış olmasıdır.
  
  eichmann'ı getirecek ekibe; eichmann'ın kan grubundan diş yapısına, koltuk altındaki nazi ss numarasını belirten dövmesinden(eichmann yakalandığında bu dövmenin silindiği görülüyor.) ayak numarasına, geçirdiği apandisit ameliyatından kalan ize kadar kimlik tespiti için gerekli işaretler öğretilir. bu arada eichmann olduğundan şüphenilen bu şahsın çekilen yeni fotoğrafları da toplama kamplarından kurtulmuş ve eichmann'la teması muhtemel yahudiler'e gösterilmektedir ancak hem eichmann olduğundan yaşlı gösterdiğinden hem de onunla temas eden insanlar doğal olarak ölüm korkusu hissettiği esnada bu adamla karşı karşıya geldiğinden net bir sonuca varılamaz.
  
  eichmann'ın kesin bir biçimde teşhisi için son olarak yakın plan fotoğrafların çekilmesi gerekmektedir. ajanlardan biri eichmann'ın evinin yakınındaki boş araziyi satın almak isteyen biri rolünde eichmann'ın karşısına çıkıp arsa sahibi ile ilgili bilgi almaya çalışıyormuş gibi davranarak çantasındaki gizli kamerayla eichmann'ı yakın plan fotoğraflarını kaydeder. bir süre sonra da tesadüf eseri(!) arabaları eichmann'ın evinde önünde bozulan iki kişi, araçlarını tamir ederken eichmann ve ailesini de fotoğraflarlar.
  
  eichmann'ı gemi ile israil'e getirmeyi düşünen yetkililer; yolculuk uzun süreceğinden yolda karşılabilecekleri saldırılardan çekinmektedirler. bu sırada beklenen fırsat ayaklarına gelir; arjantin'in bağımsızlığının 150. yılı kutlamalarına israilli diplomatlar da davet edilmiştir. eichmann'ı paketlemeye giden mossad ekibi; israilli diplomatları buenos aires'e götürecek el-al uçağının uçuş mürebbatı olarak ülkeye giriş yapabileceklerdir. yalnızca bu operasyonda kullanılmak üzere ingiltere'den bristol 175 britannia modeli bir uçak satın alınıp uçağın arka tarafında eichmann'ı saklanacağı gizli bir bölme yaptırılır. ekiptekilerden ze'ev zichroni sahte kimliğini kullanan yehuda carmel adlı ajan ise eichmann'ın ülkeden çıkarılabilmesi için yapılan planda eichmann'ın dublörünü oynayacaktır. eichmann'ın paketlenmesi için hazırlıklar yapılırken sıkıntılı bir haber alınır, israil heyetinin arjantin'den ayrılması bir hafta gecikecektir.
  
  olay gecesi; işten eve dönen ve şans eseri otobüsten tek başına inen eichmann'ı paketleyip arabaya bindiren mossad ajanı bir judo eğitmenidir.(olay yerinin krokisi) eichmann'ı bayıltıp(bayıltılırken kullanılan iğne) bir hafta boyunca saklanacakları güvenli eve götürüp kendilerini israil'e götürecek uçağın hazır olmasını beklerler. mossad ekibi bu bir haftalık süre içinde havaalanına yakınlık sırasıyla ''ev''(ibranicesi: bayit), ''kale''(ibranicesi: maoz) ve ''saray''(ibranicesi: tira) adını verdikleri üç güvenli evde konaklar. bu arada bir grup ajan da plana göre; havaalanındaki arjantinli güvenlik güçleri ile yakınlaşıp tertip edilecek sahte kaza ile eichmann'la yer değişecek dublörü için göz aşinalığı oluşturmaya çabalar.
  
  kısa bir süre israil uçuş ekibi düzmece bir trafik kazası tertipler, kazada eichmann'ın dublörü olacak zichroni başından yaralandığı(!) için sargıya alınır. eichmann ise shalom weiss dani tarafından düzenlenen sahte belgeler sayesinde kaza geçirmiş gibi gösterilerek ze'ev zichroni adına düzenlenmiş sahte kimlikle(sağdaki) uçağa alınıp israil'e götürülür. operasyonu yapan ekip ise güvenli evlerdeki temizliği yapıp ''doruk''(ibranicesi: ramim) kod adını verdikleri bir başka güvenli eve geçerek ortalık yatışınca biri doğrudan arjantin'den uçakla, bir başkası uruguay üzerinden uçakla, bir başka grup da trenle gittikleri şili üzerinden israil'e ayrı ayrı dönerler. bu arada kaçış sürecindeki ajanlar, eichmann'la ilgili haberleri takip edip strese girmemek için gazete okumamışlar, radyo dinlememişler. ama içlerinden biri yolculuk sırasında bindikleri otobüste eichmann'ın yakalandığı haberini okuyan bir kadına ''bu eichmann da kim? neden bu kadar yaygara kopuyor?'' diyerek haberi yokmuş gibi yapıp kadının tepkisini ölçmüş, inceden de dalgasını geçmiş. ^{* *}
  
  mahkeme süreci sonrasında 31 mayıs 1962 günü idam edildikten sonra yalnızca kendisinin cesedinin yakılması için imal edilen bir fırın kullanılarak cesedi yakılır, külleri akdeniz üzerine serpilir. bu arada eichmann israil'e getirildikten sonra yakalandığı kamuoyuna duyurulana kadar saklandığı güvenli evde eichman'ın başında nöbet tutan israilli güvenlik birimlerine dahi başında bekledikleri adamın eichmann olduğu bildirilmemiş, zira bu görevliler de toplama kamplarından kurtulan isimler olduğundan eichmann'a verebilecekleri olumsuz tepkiden çekinilmiş. hatta eichmann'ı koruduklarını öğrendikten sonra da tepki göstermişler zaten.
  
  eichmann'ın israil'deki kimlik doğrulaması ile ilgili de ilginç bir anekdot paylaşayım. mossad, eichmann'ı yakaladıklarını başbakan'a bildirmeden önce son bir kimlik doğrulaması yapmak için 1938'de viyana'daki rotschild malikanesi'nde eichmann'la 2 kez görüşen moshe agami adlı bir yahudi gazeteciyi teşhis için getirmişler. kendisinden eichmann'ın kimliğini doğrulaması istenirken viyana'daki görüşmelerini kasıtlı bir şekilde çarpıtıp eichmann'ın bunu düzeltip düzeltmeyeceğini görmek istediklerini söylemişler. eichmann da düzeltmekle kalmamış, bu başbaşa yapılan görüşmelere dair gereğinden fazla detay vermiş. yine 2. dünya savaşı sırasında berlin'deki filistin yahudi ofisi'nde görevliyken eichmann'la görüşen benno cohen isimli bir başka yahudi de kimliği teyit etmiş. böylece kimliği konusunda emin olunmuş.
  
  operasyonu planlayıp arjantin'e bizzat giderek 23 gün boyunca yaşananları yerinde denetleyen dönemin mossad memuneh'i ^{* * *} isser harel anılarını yazdığı kitapta olan biteni aşağı yukarı böyle anlatırken operasyonu icra eden ekibin başında bulunan rafi eitan ise kendi anılarında biraz daha farklı aktarıyor yaşananları. durum böyle olunca hemen aklıma rumen sineması'nın başarılı örneklerinden restul e tacere filmindeki bir sahne geldi. izlemeyenler için kısaca anlatayım; osmanlı'ya karşı kazandıkları bir zaferin filmini çekmek isteyen bir yönetmen, bizzat cephede savaşan ihtiyar generalleri filmin tarih danışmanı olarak seçer. savaş sahnelerinin çekimi sırasında o savaşa katılan generaller arasında ihtilaf çıkar, herkes savaşın gelişimini farklı anlatınca kavga ederler. bunlar da o hesap işte. tabii mossad'ın günışığına çıkan böyle başarılı operasyonları abartılı hikayelerle sağlam bir propaganda aracına dönüştürmekteki başarısını da dikkate almak gerek bu noktada.
  
  edit: fotoğraf ekledim.
  
  mossad'ın gizlice çektiği fotoğrafı: https://pbs.twimg.com/…aiu-4f?format=jpg&name=large
  
  yakalandıktan sonraki fotoğrafı: https://pbs.twimg.com/…aeuubl?format=jpg&name=large