19 haziran 2023 titan denizaltısının kaybolması

• ben de olayla ve başlıkta gördüğüm bazı yorumlarla ilgili bir şeyler karalamak istiyorum:
  
  - denizaltıya halat, kablo, tel vs benzeri şeyler niye bağlanmamış diyenler var, bağlanamaz diyenler var. bu tarz bir işin hakkı en az 4000 metre zırhlı umbilical (gücü ve telemetriyi iki yönde taşıyabilen hibrit bir kablo) kapasiteli bir lars (launch and recovery system) ve 300 metre civarında kapasiteli bir tms (tether management system) kullanmaktadır. gemi batığın koordinatlarına gelir, denizaltı+tms sistemini lars yardımıyla suya indirir, denizaltı+tms sistemi uygun bir derinlikte sabitlenir ve denizaltı tms'den ayrılarak görevini icra eder. tms üzerinde zırhlı kablo kullanılmaz, hafif ve yüzer bir kablo kullanılır. 300 metre tether ile 300 metrelik bir görev yarıçapı kazanılır. bu arada sistemin su altındaki ağırlığı muhtemelen havadaki ağırlığına göre oldukça azdır ama yeteri kadar az olmasa bile bu ağırlıkları destekleyecek lars ve tms sistemleri var.
  
  kabaca sistem böyle olmalı: görsel
  
  - tms, offshore'da yaygın bir şekilde kullanılmaktadır, kullanılmak zorundadır. derinsularda tms olmadan görev yapmak imkansıza yakındır çünkü kablonun inanılmaz bir drag'i vardır. drag, basitçe kablonun suya sürtünmesinden dolayı oluşan ve karşı yönde hareket eden bir güç olarak tanımlanabilir. dolayısıyla bahsi geçen derinliklerde halat, kablo gibi şeyler kullanılamaz. kullanılırsa cihaz yerinden 1 metre hareket edemez çünkü o kablonun drag'ini yenemez. tms, bu problemi çözmek için geliştirilmiş bir sistemdir. bilim kurgu filmlerinde bir lander'ın daha uzun yolculuklar yapabilmesi için daha büyük bir uzay aracına dock'laması mantığına benzerdir.
  
  - zırhlı umbilical + tms kombosunun bir faydası da gücü gemiden almak ve gemiyle sürekli iletişim halinde kalmaktır. sonar, telemetri ve kamera verilerini gecikme olmadan canlı bir şekilde yukarı iletebilmektir.
  
  - denizaltında çalışan sistemler bizim bildiğimiz şekilde gps kullanmazlar, onun yerine usbl (ultra-short baseline) denen bir sistem kullanırlar. bu sistemde gemide bir transdüser ve denizaltı sisteminde bir beacon bulunur. beacon sürekli yerini pingler ve transdüser bu pingleri yakalayarak denizaltı sisteminin gemiye göre konumunu hesaplar. gemideki gps yardımıyla da denizaltı sisteminin tam koordinatları belirlenir ve canlı olarak güncellenir.
  
  - sistemin speclerinde bir ins, dvl ve usbl görünüyor. usbl'de bir sorun yoksa denizaltının şu an tam olarak nerede olduğunu bilmeleri gerekiyor. bilmiyorlarsa ya usbl'leri uyduruk ya da zarar gördü. bu arada sektörde çok fazla ucuz ve uyduruk usbl sistemi var.
  
  - bu sistemlerde kaybolma durumları için pinger bulunması gerekir. pinger, aynı usbl'deki beacon gibi acil durumlarda yüzeye ping gönderir ve yüzeyde kulaklıkla bu pingler dinlenerek arama kurtarma çalışması yapılır. haberlerde çok detay yok ama en son bir vuruş sesi alındığını okudum. bu arada speclerde bir pinger görünmüyor.
  
  - bu tarz derinliklerde kullanılan sistemlerin basınçlı tüplerinde bütçeye ve teknik isterlere göre ya paslanmaz çelik ya da direkt titanyum kullanılır. karbon fiberi severiz sayarız ama su altında işi yoktur. daha önce karbon fiber gövdeli bir su altı aracının tuzlu suda yavaş yavaş çürümeye başladığına şahit olmuştum.
  
  - yukarda yazdıklarım operasyonun nasıl olması gerektiği ile ilgiliydi. şimdi biraz da spekülasyon yapalım.
  
  - eğer sistemin gövdesinde bir bütünlük sorunu olduysa aşırı hızlı bir ölüm meydana gelmiştir. geçmiş olsun.
  
  - haberlerde iddia edildiği gibi denizaltından bir ping alıyorlarsa denizaltı bir yere sıkışmış olabilir, acil bir durumda denizaltıyı yukarı çıkaracak yük bırakma sistemi sorun çıkarmış olabilir ya da iticileriyle ilgili bir sorun yaşıyor demektir. su altı sistemlerinde en sık karşılaşılan arıza, itici ve motor sürücü arızasıdır. ee normal tabi, en hareketli birim bu. sorun iticilerse geçmiş olsun, aşağıda yapabilecekleri çok bir şey yok. eğer kurtulabilecekleri bir yere sıkıştılarsa zaten şimdiye yüzeye çıkmışlardı. yine geçmiş olsun.
  
  - özetle usbl'den veri alınamıyorsa ya pingleri bloklayan bir yere girdiler ve çıkamıyorlar, ya usbl bozuldu ya da sistem tamamen kaybedildi. bence pek umut yok. olur da bir şekilde kurtulurlarsa inanılmaz bir hikaye çıkar buradan.
  
  edit: şu logitech muhabbetiyle de ilgili bir şeyler söylemek istiyorum. derinsu operasyonlarında kullanılan ekipmanlar çok ciddi standartlara uygun olmak zorundadır ve mesela ekipmanınız bir offshore gemisinde görev yapacaksa pek çok sertifika istenir. kullandığınız her ekipmanın da 'industrial grade' olması beklenir. deniz ortamı logitech f710 gibi 'commercial grade' ürünlere uygun değildir. karşılaştırma olarak benzer derinliklere dalan insansız sistemlerde kullanılan operatör kontrolcülerinin sadece navigasyon joystiği 1000 dolara yakın bir fiyata sahiptir. bu joystickler hall-effect endüstriyel ürünlerdir. derinsu operasyonları çok maliyetli işlerdir ve ucuz 'commercial' ürünler kullanma lüksü yoktur, hele ki henüz deneysel olan insanlı derinsu operasyonlarında logitech kontrolcü kullanılması abes ötesidir, ciddiyetsizdir. bugün türkiye'de bile polis, sahil güvenlik, jandarma gibi kurumların ilgili birimleri su altı aracı alırken şartnamelerinde detaylı operatör kontrolcü isterleri tanımlıyor.