tanzimat fermanı

• osmanlı imparatorluğu'nun kendini dönüştürme çabalarından belki de en önemlisidir.
  
  19. yy milliyetçilik akımının tüm avrupa'yı sardığı bir yüzyıldır. bu akımdan ilk etapta kozmopolit olan imparatorlukların etkilenmesi kaçınılmazdı, nitekim öyle de oldu: osmanlılar, avusturya-macaristan ve sonra da rus çarlığı'nda milliyetçi sesler yükselmeye başladı. ancak, bu durumdan diğer iki devlete nazaran güçsüz bir konumda bulunan osmanlı imparatorluğu çok derin bir biçimde etkilendi. nitekim, etnik nitelikli ilk isyanlar bu coğrafyada çıktı. ilk olarak 1804'de sırp, daha sonra 1821'de de yunan isyanları çıktı. yunan isyanı, batılı büyük devletlerin de desteği ile hedefine ulaştı ve dünya tarihinde ilk defa bir etnik kimlik, isyan ederek bir imparatorluktan ayrılıp bir ulus-devlet kurdu.
  
  işte tanzimat fermanı'na bu konjonktürel hava içerisinde bakmak lazım. osmanlı idarecileri, mevcut sosyal yapının devam ettirilmesi durumunda^** imparatorluğun kısa sürede mutlak bir yıkılışa sürüklenebileceğini öngörerek, farklı kimliklerden insanları bir potada eritmeyi hedefleyen bir ideolojiyi bu hatt-ı hûmayun ile birlikte yaşama geçirmeye çalışmışlardır: osmanlıcılık. artık, dil, din, ırk farkı gözetilmeksizin, tüm osmanlılar eşit sayılacaktı. devlet, gayrimüslim tebaaya, müslim tebaa karşısında pozitif ayrımcılık yaparak, onları koruyacağını taahhüt ediyordu. yani kısacası, osmanlılar, etnik milliyetçiliğe karşı, kendi milliyetçiliğini oluşturmaya çalışıyordu.
  
  tüm bunların yanında, devlet yönetimi içerisinde getirdiği modernizasyon için bile, bu atılım çabası takdire şayandır. köhne düzenin iltizam usulünün yerine, modern vergi toplama usulleri uygulamaya konmaya çalışılmış, devletin merkezi idaresi güçlendirilip, valiler merkezden atanmaya çalışılmıştır^*. tanzimat'ın başlattığı aydınlanma, osmanlı imparatorluğu için kaçınılmaz olanı engelleyemezken, onun yerine doğacak genç cumhuriyetin temellerini atmıştır.