basmacı hareketi

• perspektifi olmayan bir tepki hareketinden ibarettir. türkiye'deki tutarlı ulusal mücadeleyle en ufak benzerliği yoktur. anadolu'da işgallere tepki olarak ortaya çıkan yerel hareketler gibidir. "eğer mustafa kemal çıkıp da var olan tepkiyi bağımsız ulus devlet yönünde kanalize etmeseydi halimiz ne olurdu" sorusunun cevabıdır.
  
  basmacılar çok çeşitli gruplardan oluşuyordu. birincisi etnik açıdan farklıydılar. türkmen savaş ağaları, bir kısım buharalı ceditçi, zeki velidi gibi tataristan'dan gelmiş bölgeye yabancı devrimci aydınlar, kuzeyde, kazakistan bölgesinde faaliyet gösteren biraz daha derli toplu fakat biraz da güneydekilerden bağımsız alaş orda hareketi ve hatta türkiye'den kaçıp gelmiş enver paşa gibi eski ittihatçılar.
  
  asıl basmacı güçleri başından sonuna kadar kabile savaşçılarından oluştu. en güçlü olduğu bölgeler her zaman kabilelerin egemen olduğu yerler olarak kaldı. bu haliyle göçebelerin yerleşikleri yağmalaması olgusunun ekim devriminin karmaşası içinde büründüğü biçimdir bile denilebilir.