moğol istilası

• 13. yüzyılda temuçin(daha sonradan chinggis khaan) adlı moğol beyi'nin orta asya steplerinde güçlü bir türk-moğol ittifakı oluşturmasıyla başlayan, asya'nın etnik yapısını büyük ölçüde değiştiren, daha önce görülmemiş fetihler. tarihte tekrar sahne bozkır adamınındı.
  
  tüm orta asya bozkır kağanlıklarında olduğu gibi moğollar'ın da asıl amacı çin'i ele geçirmekti. lakin beklenmedik bir olayın sonucunda kafaları atıyor ve vietnam'dan polonya'ya, kore'den suriye'ye, hindistan'dan anadolu'ya ayak basmadık, yıkmadık yer bırakmıyorlar.
  
  bu olayın batıya yayılmasının fitilini ateşleyen olay ve harezm istilası;
  
  cengiz han'ın imparatorluğu karahitay devletini topraklarına katınca, batısında soyca türk fakat dil ve kültür bakımından derin şekilde farslaşmış harezmşah imparatorluğu'nun komşusu durumuna gelmişti.
  cengiz han ile harezmliler arasında meydana gelen tatsızlık harezmliler yüzünden olmuştur. cengiz han harezmlilerle ticari ve siyasi ilişkilerini düzgün yürütme amacındaydı. fakat 1218 yılında moğol imparatorluğu'ndan gelen kervan sir derya yakınlarında sınır şehri olan otrar'da durdurulmuş, malları yağmalanmış ve kervandaki yaklaşık 100 kişi otrar valisi inalcık'ın emriyle öldürülmüştü. cengiz han zararının karşılanmasını istedi. cevap alamayınca savaşa hazırlanmaya başladı. harezmşah muhammed kibirli bir adamdı, gelsin savaşalım fikrindeydi, tabii ki başına geleceklerden habersiz.
  
  moğol ordusu 1219 yazında toplandı. cengiz han balkaş gölü'nün güney doğusuna geliyor, burada kendisine uygur kağanı idikut barçuk ve karluk hükümdarı da katılıyor. yaklaşık 150-200.000 kişilik bir ordu toplanmasına rağmen harezm ordusu sayıca daha üstündü.
  
  harezmşah muhammed birliklerini sir derya hattında belirli yerlere dağıtmıştı. cengiz han harezm imparatorluğu'na otrar yakınlarından girdi. cengiz han oğulları çağatay ve ögedey'i bir tümen askerle birlikte otrar önünde bırakıyor ve bu şehir uzun bir kuşatma sonucu ele geçirilecekti. cengiz han'ın büyük oğlu cuci komutasında başka bir tümen nehir boyunca inerek sığnak ve cend'i fethediyor. bu tümenden ayrılan 5 bin kişilik moğol birliği taşkent'in batısındaki benaket'i alıyor.
  cengiz han'ın kendisi, küçük oğlu tuluy ile esas ordunun başında direkt buhara'ya yürüdüler. şubat 1220'de buhara'ya vardılar. şehir savunucuları kuşatma hattını delmeyi denemiş fakat çok sayıda kayıp vermişlerdir. savunucusu kalmayan şehir teslim olmuştu. buhara eşi görülmemiş şekilde planlı ve yoğun bir yağmaya tabi tutulup her yeri ateşe verildi. halk her türlü şiddeti görmüş, malsız mülksüz kalmıştı.
  
  cengiz han buhara'dan çıkıp semerkand'a yürüdü. otrar'ı fetheden oğulları ögedey ve çağatay da burda orduya katıldı. semerkand savunması kahramanca bir çıkış denemiş fakat hepsi imha edilmişti. 5 günün sonunda 1220 mart'ında şehir teslim oldu. halk şehirden çıkarıldıktan sonra semerkand tamamen yerle bir edilmişti. halkın içinden sanatkarlar ayrılıp moğolistan'a gönderildikten sonra halkın neredeyse tamamı kılıçtan geçirilmişti. direnmeyen, hayatları bağışlanan insanlar sadece 1 mahalleyi dolduracak kadardı.
  
  harezm'in eski başkenti olan urgenc cuci ve çağatay'ın yoğun çabaları sonucu ele geçirilmiş, burda da aynı şekilde sanatkarlar moğolistan'a gönderilmiş ve halkın geri kalanı katledilmişti. hatta şehri amu derya'nın sularına gömerek ortadan silmişlerdir.
  
  tüm bu olaylar olurken harezmşah muhammed hiçbir şey yapamamış ve belh'e kaçmıştı. fakat daha sonra dehşete kapıldığından en zıt yöne kazvin'e koşmuştu. cengiz han en yetenekli generalleri cebe ve sübedey'i bir süvari birliğiyle peşine takmıştı. ve müthiş bir takibe başladılar. cebe ve sübedey'in yaklaştığını haber alan belh teslim olmuş ve atanan valiyi kabul etmişti. kaybedilecek vakit yoktu. sübedey ve cebe yol üzerinde semnan, tus ve damgan'ı tahrip etmiş, muhammed'in peşinden takibe devam ederken rey şehrini ele geçirip erkekleri infaz etmişlerdir. takibe doludizgin devam ederken karun'a gelmişler ve sonunda muhammed'in izini kaybetmişlerdi. bunun hıncını kazvin ve zencan şehirlerinden çıkarmışlardır. muhammed ise hazar denizinde bir adacıkta sefil bir şekilde 1220 aralık'ında ölmüştür.
  
  harezmşah muhammed işini hallettikten sonra cengiz han 1221 ilkbaharında afganistan ve horasan istilasına girişti. daha önceden sübedey ve cebe'nin teslim aldığı belh yağmadan kurtulamadı. horasan'a yolladığı tuluy merv şehrini tek ok atmadan teslim almasına rağmen halkın tamamı öldürülmüştü. erkekler kadınlar ve çocuklar gruplandırılıp birliklere dağıtılmış ve sürüler halinde başları vurulmuştu. kedi köpeğe varana kadar tek bir canlı bırakılmamıştı.
  cengiz han'ın damadı tokuçar'ı öldüren nişabur da nasibini almıştı tabi ki. nişabur tuluy'un taarruzuna dayanamayıp 10 nisan 1221'de düşmüş ve tamamen yakılıp yıkılmıştı. herkese ibret olsun diye cesetlerin başları kesilmiş ve erkekler, kadınlar ve çocuklar için ayrı ayrı yığınlar yaptırılmıştı.
  moğollar, sultan sançar'ın, harun reşid'in türbeleri gibi dönemin fars-arap uygarlığının simge yerlerini planlı şekilde yok etmiştir.
  
  her şeye rağmen harezmşah muhammed'in oğlu celaleddin mengüberdi bu felaketten kaçmış ve gazne'de bir ordu toplamıştı. kabil'in kuzeyi pervanda şigi-kutuku komutasında bir moğol birliğini yenmişti. cengiz han bunu öğrenince kumandanının intikamı için celaleddin'in peşine düşer. en sonunda indus nehri kıyısında celaleddin'i yakalar ve askerlerini kılıçtan geçirir. celaleddin nehre atlayarak kurtulur ve delhi sultanlığına sığınır.
  cengiz han önce gazne ile olan hesabını kapatır. artık bir ritüel olan katliam ve yıkım tabi ki burda da sergilenir.
  
  moğol subayı alcigidey 6 ay sonunda 14 haziran 1222'de herat'ı düşürdü. 1 hafta süren katliam yapıldı. merv'i tekrar dolduran sağ kalanlar tuluy'un atadığı fars valiyi öldürme gafletine düşerler. bunu tek bir insan bile sağ kalmayacak şekilde boğazlanarak ödemişlerdir.
  
  moğollar tüm bu çatışmalarda ilginç yöntemler de uygulamışlardır. katliamı bitirdikleri şehirden biraz uzaklaşıyorlar.sağda solda saklanmış olanlar çıkınca bir birlik gelip kalan kim varsa öldürüyormuş.
  mesela aldıkları tüm esirlere moğol kıyafeti giydirip manga başlarına bayrak veriyorlar, bunu gören şehir garnizonu o deli kalabalıktan korkup şehri teslim ediyordu veya ölüme sürülen esirler şehir savunmasını yoruyordu. bu yöntemle çok küçük birliklerle bile şehirler alınmıştır.
  
  cengiz han vurduğunu deviren, tam bir winner kumandandı. yerleşik hayatı iyi anlayamadığından, şehir medeniyetini yıkmaya, tarlaları bozkıra çevirmeye dayalı bir göçebe karakteri vardı. bozkırın kendi hayat tarzına daha uygun ve yönetirken de daha kolay olacağını düşünüyordu. ölümünden sonra oğulları ve torunları da onun mirasını en iyi şekilde değerlendirmiş ve genişletmiştir.
  ayrıca islam dinini de kendisine anlatılmasını istemişti fakat bütün dünyanın köktengri'nin evi olduğunu kabul ettiğinden mekke'ye yapılan hac ziyareti kendisine ters gelmişti.
  cengiz han birkaç yıl yeni fethettiği topraklarda yaşamış, 1225 ilkbaharında moğolistan'a geri dönmüştür.