gps

• hakkinda yazilan birkac yanlis bilgiyi duzeltmek istedigim teknoloji harikasi sistem. oncelikle normal bir gps cihazinin yatay pozisyon hassasiyeti 30-35 metre civarinda. santimetre duzeyinde hassasiyet ancak belli bir sabit istasyona baglanti kuruldugunda (bkz: kerteriz almak) mumkun ki bu da ancak buyuk sehirlerde olabiliyor. 2001 yilinda bill clinton amerikan ordusunun siviller ile ayni hassasiyeti paylasmamak arsizligina bir son vermeden once ordu yaydigi parazit sinyaller sayesinde hassasiyeti 100 metre civarinda tutuyordu.
  
  ikinci nokta ise kullanilan uydu sayisi ile ilgili, yazilanin aksine kullanilan uydular geosynchronous (yani dunya ile ayni hizda donen dolayisiyla yere gore konumu sabit olan uydular) degiller, oyle olsalardi sadece ekvator uzerinde gps kullanabilecektik. kullanimda olan 24 tane uydu 4erli gruplar halinde dunyanin etrafinda 60 derecelik aciyla bolunmus 6 yorungede 20000 km yukseklikte gunde iki tur atacak hizda donuyorlar. bir anda gorebilecegimiz uydu sayisi ancak 13 ile sinirli.
  
  nasil calistigina dagir soyle nacizane bir aciklamam var. konusmasi kotu ve korkutucu bir konu olsada deprem yeri tespiti gps ile ayni prensiplere dayaniyor. simdi diyelim dunyanin herhangi bir yerinde bir deprem oldu, kandilli rasathanesi, usgs (amerikan mali kandilli), ve greenwich rasathanesi depremin oldugu saati, ve deprem dalgalarinin kendilerine ulastiklari saati biliyorlar. deprem dalgalarinin hizi
  da bilinirse depremin merkez ussunun bu uc noktadan ne kadar uzakta oldugu da kolay bir carpma yolu ile bulunabilir. simdi diyelim bu uc uzakligi da biliyoruz, depremin nerede oldugunu bulmak icin yapilmasi gereken merkezi istanbul, greenwich, ve boulder ve yaricapi da bu uc yerden olculen uzaklik olan uc cember cizmek. eger olcumler dogru ise bu uc cember bir noktada kesiyor, ve bu nokta da depremin merkez ussu oluyor.
  
  gps'de ise isler soyle gelisiyor. bir gps alicisi 4 tane uydudan sinyal aliyor. herbir sinyal (paket demek daha dogru olur) uydunun yorungedeki yerini ve uydudaki atom saatine gorepaketin gonderildigi zamani ve o uyduya ait pn (tam cevirimi yalanci-gurultu) kodu tasiyor. bu kodlarn en onemli ozelligi periyodik olmalari, ve de kaydirilmis halleri ile korele edildiklerinde (yani butun bitler carpilip toplandiginda) 0, kendisi ile korele edildiginde ise 1 vermeleri.
  
  gps'in guzelligi de burada basliyor, her uydudan gelen pn kodu sinyalin katettigi zaman bolu bit zamani kadar bit kaymis oluyor. alici her uyduya ait bildigi kodu geri kaydirip uydudan gelen kod ile 1 gelene kadad korele ediyor. 1 geldigi ana kadar kaydirdigi bit sayisi carpi
  bit zamani ise alicinin o uydudan kac saniye uzakta oldugunu veriyor. bu zamanlari isik hiziyla carpinca 4 uyduya olan uzaklik bulunmus oluyor.
  
  simdi geriye kalan nokta uydularin yerini bulmak, bunun icin ise uydudan gelen zaman ve yorunge pozisyonlari yeterli oluyor. deprem ornegini genisletirsek uc boyuta bir nokta icin 4 kure gerekiyor. 4 uydunun hesaplanan yeri etrafinda cizilen kureler sizin dunya uzerindeki uc boyutlu koordinatlarinizda kesisiyorlar.
  
  ancak gercekte hicbir zaman bu dort kure bir noktada kesismiyor, bunun nedeni ise gps alicilarinda kullanilan saatlerin uydularin aksine quartzdan yapilan daha az hassasiyetli saatler olmasi. bu nedenle gps alicisi kurelerin merkezleri ile oynayarak bir noktada kesismelerini sagliyor. bu hatadan da kendi kullandigi saati duzeltiyor.
  
  son derece basit bir prensibe dayansa da gps cok buyuk bir teknoloji ve yaraticilik gerektiriyor. bi kadar cok hesaplamanin girdigi bir iste de elbet piller cok cabuk tukeniyor.