confirmation bias

• herkes politik, sosyal, subjektif mevzulardaki görüşlerle ilgili bir yanlılık, "herkes kendine yontuyör", olarak açıklamış. oysa daha genel, ideolojik olarak nötr konularda da kafamız böyle çalışıyor, o yüzden (bkz: bilimsel yöntem) bununla mücadele etmek için birçok kural prensip geliştirmiş.
  
  bilimsel yöntem ve bilim felsefesi diyor ki sen "bütün kuğular beyazdır" diyorsan, yapman gereken daha önce beyaz kuğuları gördüğün parka gidip, "bak bu beyaz, bu da beyaz, hepsi beyaz" demek değildir. beyaz olmayan, misal "siyah bir kuğu" varsa nerde olabilir, onu bulmak için nasıl bir çaba gösterilebilir diye düşünmen, bunu kontrol etmen ve bütün bu çabana rağmen, hep beyaz kuğu ile karşılaşırsan "şu şu yöntemle sağa sola iyice baktık, "şu ana kadar beyaz olmayan kuğu göremedik" diyebilirsin. eldeki deliller çerçevesinde de "karşımıza çıkacak bir sonraki kuğunun beyaz olmaması için bir sebep yok" deriz biz de. hem makul hem de ahlaklı olmak bunu bu şekilde söylemeyi gerektirir, aksi, daha iddialı ve bilgiş doğruluk ilanı ("kesin olarak ispatladım", "buldum", "tespit ettim" tarzı ifadeler) kendini ve başkalarını kandırmaktır. bunun ötesinde mutlak doğru ve hakikat iddiası olamaz kimsenin. bu alanda en dürüstü güveniliri, en iyisi bilimdir, onun da bu kadardır.
  
  veya kuğu yerine başka bir önerme için düşünelim. mesela, x yerine herhangi bir sayı koyabileceğimiz bir `x için 2x+1 (herhangi bir sayının iki katının bir fazlası) her zaman tek sayıdır` diyorsak, x yerine birkaç (veya bir milyar değişik) sayı koyup bakıp "evet hep tek çıkıyor" demek yerine, bunun çift olduğu durumları varsayıp onu araştırmak mesela "2x+1=2k şeklinde çift sayı" olsaydı diye aksini var sayıp ona göre bakmak seni yanlışlayacak şeyin mümkün olup olmadığına bakman gerekir. bir nevi tersini ispatlamaya çalışıp ispatlanamayacağını göstermek. o zaman doğrunu ispatlamış olursun. (sadece matematikte mümkün ispat).
  
  kısacası kafanda bir doğru varken, onu doğrulayacak delile değil, hangi delili bulursam iddiam, bu doğrum aslında yanlışmış derim/ diyebilirim diye kriterler oluşturacaksın, onları (da) arayacaksın.