matthauspassion

• dinlerken gündüz düşleri görmeyi sağlayan sessel kainat.
  
  ayrıca ufak bir not olarak: bach ile bir türlü yıldızı barışmayan karajan'ın metafizik etkisini güçlü biçimde verebilmeyi başardığı tek bach eseri. 1972 kaydını tam uykuya dalarken kulaklıkla dinlemeyi öneriyorum. böylece müziği direkt altbeyine verioruz ve yapanları unutulmaz bir gece bekliyor.
• hıristiyan aleminde bugün jesus christus'un çarmıha gerilme günü olması dolayısıyla (bkz: paskalya) bilumum kilisede icra edilen eser. özellikle matthäus-passion konserleri düzenliyorlar resmen, kiliseler birbiriyle yarışa girmiş mübarek. bunu canlı dinlemek isteyenlerin bu tarihi akıllarında tutmasında faideler görmekteyim.
  
  bakalım, önümüzdeki senelere 'taş yerinde ağırdır'a binaen leipzig'te^* thomas kilisesi'ndeki bir icrasına denk geliriz belki. yımırtaya can veren rabbım o günleri de gösterir belki bize?^*
• olağan üstü bir eser, inanılmaz j.s.bach yaratıcılığı. az önce mezzo tv'de seyrederken son bölümde gözlerimden yaşlar süzülmesine neden olan. eser bittiğinde gördüm ki benle aynı duyguları paylaşan, iki gözünden yaş süzülen biri daha vardı. (bkz: orkestra şefi)
• matthäus passion'u ilk kez duyacak da olsanız, yüzlerce kez dinlemiş de olsanız, bence dinleyebileceğiniz en güzel yorumları karl richter ve philippe herreweghe'ye ait olsa gerek. bulabileceğiniz çoğu yorum, yavaş yavaş içinize işleyen/işleyecek o seslerin üstünde ya hiç ya da gerektiği kadar durmadan, bi' yere yetişmesi gerekiyormuş gibi ilerler. sanki, bach'ın duyulmasını istediği, bunun için yazdığı o güzelim değişimler, duyulamadan gerilerde kalır. hele richter'in 1971 kaydı var ki; koronun üstünde asılı duran o devasa beyaz haç, 'chorale'deki seslerin ağırlığını sanki daha bir hissedilir kılar.
  
  "matthäus-passion bwv 244" j. s. bach - karl richter 1971 [3:16:49]
  
  "matthäus-passion bwv 244" j. s. bach - philippe herreweghe 1999 [2:43:19]
  
  [edit: bağlantılar yenilendi]
• nerdeyse son iki aydır her gece yatarken dinlediğim muhteşem eser. bach'ın neden gelmiş geçmiş en büyük müzisyen olduğunu daha iyi anlıyor insan.
• erkan ogur un parmaklarında johann sebastian bachı dinlemek için http://www.youtube.com/watch?v=ouyyirmx8ti
• ortaya karisik notlar:
  
  * esirgeyen ve bagislayan muzik.
  
  * dinlemek/izlemek isteyen suraya buyurabilir. gecenlerde allofbach projesi dahilinde online olan cok cok iyi bir kayit. hatta mevcut otantik kayitlarin en iyilerinden biri oldugunu dusunuyorum. bundan iyisi (daha once de belirtilmis olan) herreweghe ve richter kayitlari olabilir. (edit: enoch zu guttenberg kaydi da muazzam!)
  
  * bastan sona dinleme deneyimi text takip edilmez ise tam randimanli olmayacaktir. ozellikle evangelistin konustugu resitatif kisimlara salt muzikal anlam vermek biraz zor. o nedenle yine buyuralim (ingilizce):
  http://www.gbt.org/music/st_matthew_text.pdf
  text ile dinlemek aryalardaki dehayi deneyimlemek acisindan da elzem. cunku sadece muzigin guzelligi degil, betimleme yetisi de pek gorulmemis duzeyde. hemen kucuk bir ornek. geduld aryasi isa'nin kirbaclanmasini anlatir ve "dayan" der. cello'nun kirbac tasvirine dikkat!
  
  * aus liebe'ye kulak kabarttigimizda, ornamantasyon icine bogulmus gibi duran bir aryanin nasil insanin duyabilecegi en saf muziklerinden biri gibi hissedildigini farkedip yamulabiliriz. buna deha mi diyelim, en ust duzey bestecilik yetisi mi diyelim bilemedim.
  
  * bu daha bilinen bir ornek. eserdeki en unlu arya olan (tanrim beni affet) erbarme dich'i suphesiz ki bach kusursuz melodi arayanlara kanit olsun diye yaratti. keman'in caldigi melodi'den bahsediyorum. melodinin gucu, anlatimini her cumlede daha da genisletmesi, bu gelisimin matematiksel mukemmelligi ve verdigi duygunun yogunlugu en benim diyen besteciyi bile kendi yetkinliginden supheye dusurebilecek seviyede.
  
  * ilk bolumun finalini yapan "o mensch, bewein dein sünde groß" korali aslinda johannes passion'un 1725 versiyonunun acilis korali. bach daha sonra efsane "herr unser herrscher"i yazip, johannes'in basina koyup bunu da matthaus'a kaydiriyor. cok da iyi ediyor. acikcasi tokat gibi herr unser herrscher'siz johannes -ne yalan soyleyeyim- biraz kuru. (bkz: herr unser herrscher/@kontra)
  
  * eser bilincaltima o kadar islemis ki ruyamda (kabusumda) final bolumunu yonettigimi gormustum. daha dogrusu konser oncesi son provaydi. orkestra, surekli verdigim temponun tam 2 katini caliyor, uhrevi 3 saatin finalini hizlandirilmis hababam sinifi muzigine cevirip beni delirtiyordu. sinirden orkestraya bagirmaya baslamam ile uyandim ve o gunden beri buyuk tiran seflere daha buyuk saygi duyarim. `:smiley was here :)`
  
  eser o derece buyuk ki,
  
  * matta incil'ini muzikleyerek anlatmaya calissa da, inancsiz bir bach sever icin asil incil bu eser bestelensin diye yazilmistir. tarihsel ve dinsel olarak protestan muziginin dorugu' diye gonul rahatligiyla etiketleyebiliriz. karsi cikan muzik tarihcisi cok olmayacaktir.
  
  * bach ilk seslendirilisinde iki orkestrayi birlestirerek kullaniyor ve koroyu bas ve tiz olarak ikiye bolerek balkonlara yerlestiriyor. bugun malesef boyle bir uygulama yapilmamakta. bu acidan otantikcilerin eseri giderek daha az sayida muzisyen ile calma calismalari yersiz olmasa da otantik degil. bak muzisyen sayisini azaltma demiyorum, ama sadece hobi olarak azalt.
  
  * bir de bestelendikten 100 sene sonra durup dururken müzik tarihinin akışını değiştirmiştir: (bkz: 11 mart 1829 matthaeus passion konseri)
• en vurucu kısmı için;
  
  https://www.youtube.com/watch?v=t2eby3qtzdy
  
  her dinlediğimde damarlarım acıyla doluyor.
• iyimiş. elfen lied'daki liliuma benziyor.
• bir insan kapana kısılmışsa ve seçme şansı yoksa, kapanın içini dekore etmeye girişir. bazı şeyleri sonsuza kadar elde edemeyeceğimi güzel güzel hatırlatan eser-i muazzam.