• ilk saatin* mısır'da* bulunduğunu esas alırsak gündüz güneşin hareketi ve konumuna göre, gece ise ayın hareketi ve konumuna göre ayarlanmış olabilir.

    zaman dilimini gösteren bir aletin ilk süreyi hangi yolla bulunduğuna ait bir soru.
  • "yaklaşık olarak ayarlandı" şeklinde cevaplaması gereken soru
  • ahan da bele.....
  • "saati icat eden kişi saatin kaç olduğunu nereden biliyordu?" sorusu, insanların günlük yaşamlarında kullandıkları zaman ölçümü zaten sosyal konstrükt olduğundan hatalı bir sorudur. bir günün 24 saat olduğu hesaplanmamıştır, bir gün 24 saate bölünmüştür. insanlar kendi yarattıkları bir kavrama yıllar geçtikçe öyle yabancılaştılar ki, einstein'ın görelilik kuramı herkeste şok yarattı. zaman ancak uzayda hareket üzerinden tanımlanabilir. homo sapiens de antik medeniyetlerden bugünlere dek zamanı hep gök cisimlerinin hareketleri üzerinden tanımlamıştır. tanımlarken de sık sık süper kompozit sayıları kullanmıştır.

    süper kompozit sayı nedir? süper kompozit sayı, pozitif tam bölenlerinin sayısı, kendisinden küçük sayıların pozitif tam bölen sayısından fazla olan sayıdır.

    örnek:
    1, 2, 4, 6, 12, 24, 36, 48, 60, 120, 180, 240, 360 ...

    tarih boyunca zaman ölçümünde kullanılmış olan 12, 24 ve 60 sayılarının ortak özellikleri bu sayıların süper kompozit sayılar olmalarıdır.

    genellikle mekanik saatlerin ilk olarak 14. yüzyıl civarında ortaya çıktığı düşünülür. bu doğru değildir. 1000'li yılların başlarında çin medeniyetinde de, kepçelere akan suyun döndürdükleri tekerleklerin yaptığı bir tam turun 24 saate karşılık geldiği bazı mekanizmalar mevcuttur. leonardo da vinci'yi hepimiz biliriz, ama çin'in de su song adında bir polymathi vardır. çin'de bulunan, su ile çalışan astronomik saat kulesi tasarımları kendisine aittir.

    şekil a

    çok daha gerilere gidersek, antikythera mekanizmasının (#75329930) milattan önce 80-150 yılları arasında yapıldığı düşünülmektedir. antikythera antik yunan medeniyetine ait mekanik bir sistemdir ve zaman ölçümü için kullanılmıştır.

    şekil b
    şekil c

    obelisklerin gölge saati olarak kullanılmalarının dışında, milattan önce 1500'lerde antik mısır medeniyetine ait olan 12 bölgeye ayrılmış olan güneş saatleri vardır.

    şekil d

    60 sayısının zaman ölçümünde kullanımı da yeni bir durum değildir, sümerlere dayanır.

    zamandan kastedilen planck zamanı veya algısal zaman değil ise; klasik anlamda zaman ölçümü astronomik olayların gözlenmesi ve bu gözlemlerin süper kompozit sayılar ile bütünleştirilmesinden ibarettir. kendi icat ettiğiniz bir saati de yanlış olarak ayarlayamazsınız.

    ne demiş spinoza: veritas norma sui et falsi est.

    * * *
    ps: tercüme yazmadığımdan eleştiri aldım. tercüme yazmadım çünkü buradaki sözcükleri aslında herkesin bildiğine inanıyorum. veritas = doğru, gerçek. "in vino veritas"tan hatırlarsınız. norm = bildiğimiz norm, standart. falsus = false'un kökeni. kısacası doğru, kendisinin ve yanlışının standardı diyor. burada kafa karışıklığını yaratan sözcük "sui" sanırım.
  • bugünkü medeniyeti borçlu olduğumuz sümerler sayesindedir. maalesef batılı bilim adamları sümerleri hasıraltı ediyor. soru zamanın nasıl bulunduğu değil, asıl soru bir gün neden 24 saattir de 10 saat veya 500 saat değildir.

    sümerler altmışlık sayı sistemini kullanırlardı. sebebi gayet basit. başparmak hariç elinizdeki diğer parmaklarda 3 eklem vardır. 4x3=12x 5 parmak=60. sümerler ellerini kullanarak hesap yaptıkları için doğal olarak her şeyi altmışlık sisteme göre dizayn etmişlerdir. 60 saniye, 60 dakika, gün 12 saat, yıl 12 ay, dairenin açısı 360, üçgenin iç açıları toplamı 180 vs böyle gider. aritmetik, geometri, astronomi hepsinde altmışlık sistem kullanmışlardır. günümüzde hala sümerlerin sistemini kullanıyoruz.

    10 sayısı sadece 2 rakamla tam bölünebilirken, 60 sayısı 10 tane sayı ile tam bölünebilir. matematikçiler için altmışlık sistem çok keyiflidir. bugün buna kompozit sayı diyoruz, sümerler ne demiş bilmiyoruz.
  • süre ölçme/tutma, yani bugün kronometre ile yaptığımız olay kum saati, mumun belli bir miktar erimesi, çubuk dikip gölgenin şuradan şuraya gelmesi gibi şekillerde hep oldu ama soru bu değil.

    günün hangi diliminde olunduğunu gösteren saatler en başlarda hep yerel saati gösterdi. yüzyıllar boyunca da yerel saat olarak olarak işlev gördü. yani herhangi bir saatin(güneş saati, sarkaçlı saatler vb) bulunduğu yerlerdeki güneşe göre ayarlıydı ve sapmaları yüksek olduğu için hemen her gün kalibre edilmeleri gerekiyordu. osmanlılarda mesela 12'li saatler de kullanıldı. kiliselerde çanlar çalındı vs. ülkelerin kendi ihtiyaçlarına göre özelleştirilmiş bazı sistemler. hatta pek çok köy, kasaba için saat kavramından söz edemeyiz. çoğunlukla imamlara uyuldu namaz vakitleri için.

    en sonunda ise greenwich'teki konferansta bugün bildiğimiz anlamdaki referans noktası ve saat dilimleri sistemi belirlendi.
  • es zamanli saat gereksinimi sonucu einstein; ortak bir zaman olmadigini uzay -zaman iliskisine gore kisilerin zamanlarinin farkli oldugunu ortaya atmistir. buna gore uzayda yapilan hareket zamanin gecisini etkilemektedir. yani hareket eden kisinin zamani yavas akar. bunu ispat amaciyla 1971 yilinda atom saati deneyinde ucaktaki saat 2 saat farkli cikmistir. deney birden cok tekrarlanmis her seferinde teori ispatlanmistir. bu da ucaktan daha hizli olabilecek fuze vs gibi bir seyle hareket edilip dunyaya donuldugunde belki dunya ile yil farkı olabilecegini gostermektedir. ıspatlanan teoriye gore es zamanli ortak saat yoktur.
  • ilginç bi sorunsal olup birkaç gündür benim kafamda da soru işareti olmaya devam etmekte olan.
  • gökten inen bir adet köstekli saate bakılmış ve ahanda saat 14.50 denmiştir. (bkz: swh)
  • bilinen ilk güneş saatini mısırlılar basita ve mikat olarak yapmıştır.
    sonrasında üzerine koya koya modernleşmiştir.
hesabın var mı? giriş yap