şahları da vururlar

• 2nci bölüm xxviii./ kerhanesiz bir tahran
  
  boyacı hasso ile boyacı hüso, ellerinde birer boyacı sandığı ile girerler. oturur ve
  fırçaları ile atraksiyona başlarlar. boya sandığı olur bateri, boyacılarımız baterist, şarkıya
  girerler.—
  
  hasso ile hüso - atem dutem men seni
  şekere katem men seni
  agşime boben gelende, lo önüne atem men seni
  havar lele yâr lele
  havar lele yâr lele
  
  hasso - (birden durur) hop usta... hoop usta... moşına otroksiyon yopep kendimizi
  poralamıyak, maksana in cin geçmiir!
  
  hüso - geçmez tabii... oyakkabi boyatacak gibin olanları mir mir asiirler kesiirler.
  
  hasso - asacaklar helbet.. mırak miraz assınlar, sittin senenin ahı bu... esas o rıza
  mezemengini asacaklardı kim mir şeye menzesin... son demde vıjıtt yırttı mürzü!
  
  hüso - tabii, işin maşındakiler berdaim yırtar, olan mize olur. mu gidişle sıra mize mile
  gelebilir.
  
  hasso - möyle hıyar hıyar khonışır isen gelir helbet... ah o rıza mezemengini mir
  sallandıracaklardı pahlavi meydanında, menim gurundiki götüreceğidim mir şişe mey
  götüreceğidim, garşısında musuki çalacağidim, mey içeceğidim, keyif çatacağidim,
  çotamamışem, ana yanırem.
  
  hüso - miz mu şah rıza'yı mum ilen aramaz isek, iyi.
  
  hasso - sen ne dirsen lan, sen gorşi-dövrimci misen?
  
  hüso - lan oglim hasso, senen gafa porke taşı! oyetullahımız paris'ten döndüginde
  hovalimanında penç gün penç gece yatmamış mıyem?
  
  hasso - yatmışsen.
  
  hüso - oyetullahımız için dua etmemiş miyem?
  
  hasso - etmiş misen?
  
  hüso - gürmemiş misen?
  
  hasso - men ne milirem, ellerini hovaya açmışsen, mır mır mır, mır mır mır etmişsen...
  dua mı etmişsen, beddua mı etmişsen, men ne milirem?
  
  hüso - peki, oyetullahımız orabaya bindikte, oraba horeket halinde iken orabanın ön
  camına kendimi siper etmemiş miyem?
  
  80
  
  hasso - etmişsen.
  
  hüso - sen munu tilivizyonda gürmemiş misen?
  
  hasso - gürmüşem.
  
  hüso - peki, men munları miçün yopmışem?
  
  hasso - reza'dan gurtulmak için yopmışsen babov!
  
  hüso - reza'dan gurtulduk da n'oldi? işler mi acildi? yok! eskiden üç penç oyakkabi
  boyatacak var idi, şimdi o da yok.. herkesin oyağında bir dövrimci postali, herkesin
  oyağında bir dövrimci cimnastik pobici.. boyayacak gundura galmadi.
  
  hasso - ağzından çıkanı gulağın duysun, oğacın altında khonişma, yopraklar duyar,
  gorşi-dövrimci diye güme gidersen.
  
  hüso - reza zemanında khonişma.. oyetullah zemanında khonişma, miz ne zaman
  khononişicaz babov! men mu dövrimden heç mir şey anlamamışem.
  
  hasso - sen anlayabilemirsen! senin gafa, nato-gafa cento-mermer.. heç çalışmiir..
  hele ortalık mir yotışsın.. hoşarat temizlensin, her şey oyarlanii.. sendika gurulii..
  hepimiz sendikalı oleyis.. undan sonra üç gundura boyamışsen, penç gundura
  boyamışsen farkı kalmiir, ayni parayı alirsen, kıro!
  
  hüso - üç gundura boya, penç gundura boya, ayni para ha?
  
  hasso - elbette lan, sosyalizm lan, sosyalizm.
  
  hüso - o zeman kimse penç gundura boyamaz, üç gundura boyayan işi savsaklar. men
  boyamam mir kere... üç gundura boyarem, gider fikis menüden ücretimi alırem.
  
  hasso - ulan salak, öyle olmii!
  
  hüso - nasıl olii?
  
  hasso - mir kitabına uyii!
  
  hüso - hankı kitaba uyii?
  
  hasso - sindi mak... sindi gomite gurulii. gomite gurulii, herşey oyarlanii!
  
  hüso - ney oyarlandii babov, ney oyarlanii?
  
  hasso - ulan salak,gomite niye gurulii! gomite, oyarlii!
  
  hüso - neyi oyarlii?
  
  hasso - heç anlamirsen be, heç anlamirsen salak! oyetullah hitabet khonuşması yapii,
  hepsi mir mir anlaşılii.
  
  81
  
  hüso - oyetullah khonuşii khonuşii, moşa khonuşii... aha geliii! (hüso çok korkar) aha
  korkii! moşa khonuşiimiş... eyle ya, ne khonuşii? allah khonuşii. impiryalizm khonuşii.
  islâm khonuşii.. mizim derdimize çâre khonuşii mi? orkadaş dogriye dogri, gavisliye
  gavisli... mu oyetullahımız maşımıza geçtiğinden beri heç bir derdimizi halletmemiş.. ilk
  işi kerhaneyi kapatmak olmuş.
  
  hasso - lan kerhane eyi mir şey mi? kötü mir şey mi?
  
  hüso - kötü elbet.
  
  hasso - kötü mötü, kerhane olmamış olmaz orkadaş.. men dövrim olduğundan beri
  karı yüzü görmemişem.. oyetullahın yaşı yetmiş işi bitmiş, o yapamiiir, kimse yapmasın
  öyle mi?
  
  hüso - mana mak oyetullahımız hakkında mir lâf dahi eder isen, seni mizzat men
  götürüp astırttıraram.
  
  hasso - timurlenk'ten beri her başa geçen astıriir, kestiriir, aha öyle isterem ki, mir gün
  mir adam geçsin maşımıza, ey gurbanlar desin, mundan kelli asma kesme mitti!.. madem
  kötü idi, eyi mir kerhane aça idi!
  
  hüso - mana mak kerhane mitti. kerhane lağvoldu... orospuluk iptal eylendi... ne galdi,
  gidecen kıro kıro evlenecen, kıro!
  
  hasso - lan evlenmek kaç para milir misen? evlenmek zengin işi! kerhane öylemiydi
  ya! ah, diğdesini sevdiğimin kerhanesi, mugün yeşil gözlüsü, yarın gara gözlüsü.. seç seç,
  beğen beğen al.. eyiydi vesselam eyiydi.. lan orospuluk lağvolmuş, orospular n'oldu
  peki? emekli mi oldu? orospuluk dünya guruldu gurulalı var, paranın icadından evvel
  var.. cariyelik ney peki? oyetullahımız cariyeliği niye galdırmii? cariyelik orospuluk değil
  mi?
  
  hüso - değil. cariyelik maska.. cariyelik mammaşka. cariyeliğin kitapta ganunda yeri
  var.. aileyi koruma kanunu var.
  
  hasso - o zaman mir de, kerhaneyi koruma kanunu çıkarsınlar... cariyelik ney? zengin
  olan, istediği karının parasını versin, evine zulalasın, istediği zaman istediğiyle halvet
  olsun.. miz n'olacağız peki?
  
  hüso - senin mugün çenen düştü, aklin donuna geçti... mir çaresi mulunacak helbet.
  
  hasso - ne çaresi babov ne çaresi? munun çaresi belli, başağrısına aspirin, bel ağrısına
  avrat! kadın erkek denize girme yasak olmiş, etek giyme yasak olmiiş.. orda garı görme,
  burda garı görme, gece üryanda üryan garılar gör, sabah galk bütün dünyayı garı gör!
  
  hüso - lan senin durumun gayet glinik!
  
  hasso - men artık dayanamirem.. gidecem mu kum kentine oyetullahımızla mizzat
  görüşme talep edecem.
  
  hüso - ne diyecen lan oyetullah'a?
  
  82
  
  hasso - hovalimanında orabanın ön camına kendini siper eden ahan menem diyecem..
  men artık dayanamirem, mana mir garı mul, diyecem.
  
  huso - var mıymış elinde iyi karılar? salak! oyetullahın işi gücü yok, penç rekat
  arasında sana mezemenklik yapacak!
  
  hasso - kapatmasa idi kerhâneyi... mana mı sordu kapatırken? men erkekem orkadaş..
  arada sırada menim de canım garı ister.. meme dutmak ister, dudak öpmek ister..
  menim param yok evlenebilemirem, cariye tutabilemirem, peki men ne bok yiyem? mu
  yaştan sonra gidip de ebne mi olem?
  
  http://sinflesh.si.funpic.de/ferhan_sensoy.pdf
• ferhan şensoy'un iran'ın yakın tarihiyle türkiye'nin yakın tarihini harmanlayarak hicvettiği müthiş oyun. kullanılan dil ve tarihsel olayların sahneye sıkıcı olmadan taşınışı, oyunun epik tiyatronun has örneklerinden biri olarak tarihteki yerini almasını sağlıyor. sahnelendiği dönemde kapalı gişe oynamasının yanında gelecek nesillere ders olarak okutulacak nitelikte bir metin olması da ayrıca belirtilmeli.
• (bkz: they shoot horses don't they)
• kunduracı hayyam'ın, rufai ve nusret'in emperyalizm-kominizm muhabbeti üzerine sergardiyan'la diyaloğu:
  
  --- spoiler ---
  hayyam - menim meynimi yıkaman arkadaeşlar! lan meğer kim kızılların arasına düşmüşem de habârım yok.. sergardiyan! sergardiyan! sergardiyan!
  
  serefendi!
  
  sergardiyan - me var? ne mağırıyorsun mok herif, mıçına mazık mı miriyor?
  
  hayyam - pek merbiyesizsiniz serefendi, merneyse... mu arkadaeşler var ya, munlar momünist!
  
  sergardiyan - yok yâ?
  
  hayyam - mallahi! kendi aralarında izimli mizimli görüşürler.. siz en iyisi meni munların yanından alıp maşka bir
  
  koğuşa monte edesüz.
  
  sergardiyan - miçün?
  
  hayyam - murda munlar menim meynimi yıkıyorlar, munlardan mana momünizm mulaşıcak.
  
  sergardiyan - yok ya?
  
  hayyam - mallahi!
  
  sergardiyan - mok herif, anlar senin yanında zemzem ilen yıkanmış... sen anarşistin allahısın. gışgırtıcı deyyus!
  
  mir daha meni böyle moş yere çağırıp rahatsız eyleme,
  
  mürzü!
  --- spoiler ---
• acem kürdi polka'sı ile beynimizde yer etmiştir:
  
  bundan tam kırk yıl önce
  iran'da bir eğlence
  sürdü kırk gün kırk gece
  acemce bir köçekçe
  ----şah rıza
  ----şah rıza
  ----şah rıza henüz prens rıza
  evleniyor törenle
  prenses fevziye'yle
  gülistan sarayı'nda
  binbir masraf içinde
  ----ram da dam da dibi di dam
  ----ram da dam da dibi di dam
  
  prens rıza olurken
  fevziye'yle hem dem
  iran birden oluyor
  mısır ile akraba
  
  bundan tam kırk yıl önce
  hümeyni kırk yaşında
  ilkokulda süreyya
  doğmamış farah diba
  -----şah rıza
  -----şah rıza
  -----şah rıza henüz prens rıza
  
  halkının isteğine
  razı olmayan rıza
  düşkün idi ezelden
  hem karıya hem kıza
  -----ram da dam da dibi di dam
  -----ram da dam da dibi di dam
  
  acem mülkü külliyen
  ömer hayyam bağıyken
  yavuz sultan genç iken
  yıl binüçyüzpenç iken
  -----şah rıza
  -----şah rıza
  -----şah rıza henüz sperm rıza!
  
  yeller eser umutlar savrulur
  sensiz bensiz kalır bağlar bahçeler
  altın gümüş nen varsa, bak yavrum harcamaya
  bir gün gelir bir gün gelir
  şahları da vururlar!
• bugün ege tıp oyuncuları tarafından izmir fuar'da ismet inönü sanat merkezinde sahnelenen oyun. oyunun kendisinin güzel olması bir yana, ege tıp oyuncuları tarafından ayrı bir güzel sahneye konmuştur, hepsini burdan tebrik ediyorum..
• ferhan şensoy'un oynadığını asla bulamıyorum. bulabilen varsa bir yardımcı olsun. ne kadar sevinirim anlatamam.
• şahları da vurular oyunu iranın yönetim biçimini ve şahları ciddi anlamda eleştirmiştir ve en çok sahnelenen oyunları arasındadır oyunu iki kez izledim ağır mizah ve ironi içerikli şahlara sağlam göndermeler yapmışlar
  
  oyunda geçen şarkının sözleri
  herkes bilir az biraz
  mefailün failün
  şiraz'da vardır kiraz
  failatün failün failatün tiyatro.
  imama yok itiraz
  mefailün failün
  adamda sakal beyaz
  failatün fanatik failatün fanatik
  şah rıza kılmaz namaz
  mefailün failün
  kafiyesi zor biraz
  failatün failün
  kafiyesi zor biraz
  pilâv üstü kuru az
  şah rıza kılmaz namaz
  fuhuştan vakti kalmaz
  failatün tenasül failatün tenasül
  nerde petrol orda dur
  mefailün failün
  gâvura benzin gerek
  failatün failün
  gâvura benzin gerek
  acem sana ne gerek
  senin kendi petrolün?
  acem sana ne gerek
  senin kendi petrolün?
  failatün en-gerek!
  iran'da bir yangın var
  itfaiye failün
  faili belli değil
  failatün failün
  faili belli değil
  herkes tutuklanıyor
  mefailün failün
  sebebi belli değil
  failatün faşizma failatün çok saçma.
• sezarlar da ölür veya vururlar.
  bunu önleyememek her şeyin bittiği anlamına gelmez.
  hep önümüzdeki maçlar vardır.
  
  ***
  ferhan şensoy'un taa muzır müzikal zamanından bir esprisi vardır. birisi yeni tanıştığı kişiye kendini tanıtır: '(bendeniz) ve arkadaşları...' önemsiz ve anonim (isimsiz) kişiyi çok iyi anlatır. bu "ve arkadaşları" anımsaması birden başka bir şeyleri belleğime taşıdı:
  
  lise çağlarından "the şahları da vururlar'ı satır satır ezberleyip her an replik döktürmeye hazır adam" özelliğinde bir arkadaşım, aynı zamanda ilk tiyatro okuru^* olarak örneğimdi. meğer sesli kitap kavramını da ilk onunla tanımışım. hani ray bradbury'nin fahrenheit 451'indeki, her biri bir kitap ezberleyip birer kitap insan olan kültür bekçisi insanları gibi. bir tane bile canlı kitap-adamın olması hem arkadaşımın hem bradbury'nin şerefi. tabii, bir de kuran hafızları var, onlar koruyucu olduğu kadar akıncı, kültürcü değil din eri; başka nitelikleri daha önde.
  
  o zamanlar kadıköy anadolu lisesi yatılısıyız. arkadaşım hatırlatıyor, ona özenen rahmetli arkadaşım ibo ile ben şahları da vururlar'ı yat zamanında yatakhanede tuvalette yüksek sesle birbirimize okuyorken "şüpheli ilişki var" zannıyla basıldık. kitap bir süreliğine bizden alındı^*, az daha disiplin kuruluna gidiyorduk.tuvalette okuma nedenimiz, akşam etüd saatinde okuyacağımız kadar okuduk, kitap bitmedi, biz de ayrılamadık, keneflerde devam ettik. tiyatro metni ya, iki ayrı ses sırayla okuyunca hem yüksek sesin yorulmasını dengeliyoruz, hem de piyeste rolleri almış oynuyor gibi oluyoruz.
  
  şahları da vururlar'dan çoğu insanın zaten anımsadığı basit bir repliği atlatma haber olarak vereyim; benim aklımda gereken kalmış, aslı lazım sözcüğüyle olmak üzere:
  "sana lazım yedi yedi
  o da henüz icad edilmedi.."
  
  ferhan şensoy bir de uydurma farsça sözcük üretmişti: teşaşür, teşaşür eylemek. şırıldatmak^* diye türkçeleştirilebilir, türkçesi de uyduruk.
  
  (bkz: ferhan şensoy/@ibisile)
• ferhan şensoy'un yazarken kendini ispatladığı oyun. 2013'de esenyurt'ta izleme fırsatı bulmuştum. sahne kalitesinin oyuna ve oyuculara nazaran çok da önemli olmadığını göstermiştir izlerken.