stuart restorasyonu

• ingiltere'de iç savaş döneminde kral i. charles'ın 30 ocak 1649 tarihinde idam edilmesiyle başlayan ve fetret devriyle devam eden süreçte ingiltere monarşisinin ii. charles'ın 29 mayıs 1660 tarihinde londra'ya girmesiyle başlayan dönemi anlatır. ii. charles ingiltere, iskoçya ve irlanda monarşilerini birleştirmiştir. süreç ii. charles'ın tüm saltanata dönemini^* ve kardeşi ii. james'in hüküm sürdüğü bir dönemi^* de kapsar. bazen süreç muhteşem devrimle iktidara gelmiş olan orange-nassau hanedanına kadar götürülür.
  
  himaye dönemi
  restorasyondan önceki dönemi tarif eden himaye dönemi babası oliver cromwell'in ölümünden sonra lord protector ilan edilen oğul richard cromwell görevi sürdürebilseydi devam edebilirdi. richard cromwell'in temel eksikliği orduya güvenmemesiydi. yedi aylık iktidarından sonra ordu içindeki wallinford grubu tarafından 6 mayıs 1659 günü darbeyle devrilip yeniden rump parlamento göreve çağrılır. devlet konseyi ve güvenlik komitesine orduyu temsilen charles fleetwood dahil edilir. fleetwood 9 haziran 1659 günü başkomutan seçilir. ancak parlamento dahilinde otoritesi tartışılmaya başlanır. 1 ağustos 1659 gününe planlanan bir monarşi yanlısı darbe girişimi ortaya çıkartılır. buna rağmen sir george booth chesire'de denetimi ele geçirir. ii. charles ispanyol imparatorluğunun desteğiyle karaya çıkmayı planlasa da destek gelmez. booth chesire'de bir süre daha duruma hakim olsa da ağustos ayında general lambert'e yenilir. bu dönemde fleetwood parlamentonun konuşmacısı seçilir. lambert ise iskoçya'daki ingiliz kuvvetlerinin komutanı george monck ile ortaya çıkan sorunları görüşmeye gönderilir. cromwell dönemi iskoçya valisi konumundaki monck, güçlü ordusuyla beraber güneye doğru ilerler. lambert'in ordusunda firar başlar ve ordusu neredeyse tamamen erir. monck hiçbir direnişle karşılaşmadan londra'ya girer. 1648 yılında pride darbesiyle tasfiye edilmiş olan presbiteryen üyeler yeniden davet edilir, 24 aralık itibarıyla da long parlamento yeniden göreve başlar. fleetwood görevden alınır ve sorgu için parlamento huzuruna çıkartılır. 3 mart 1660 günü lambert bir ay sonra kaçacağı londra kulesine kapatılır. yeniden bir ayaklanma başlatmaya çalışsa da yakalanır. kendisini yakalayan albay richard ıngoldsby ise i. charles'ın ölüm emrini imzalayanlardan olduğu için yeni rejim tarafından affedilmeyi umarak lambert'i teslim eder. ingoldsby affedilir, lambert ise hapis tutulduğu drake adasında 1684 yılında ölür.
  
  ii. charles restorasyonu
  4 nisan 1660 günü yaptığı breda açıklamasında ii. charles monarşinin yeniden tesis edilmesi için yapılmakta olan çok sayıda girişimden bahseder. askeri duruma hakim olan general monck 25 nisan günü parlamentonun toplanmasını sağlar. 8 mayıs günü alınan kararla 30 ocak 1649 tarihinde idam edilen i. charles'dan bu yana resmi olarak kralın ii. charles olduğu ilan edilir. charles 23 nisan günü lahey'den ayrılıp 25 mayıs günü dover'e çıkar. doğumgünü olan 29 maıys günü ise londra'ya girer. o gün oak apple day günü olarak bayram ilan edilir. resmi taç giyme töreni 23 nisan 1661 westminster abbey'de yapılır. cavalier olarak tanımlanan parlamento ilk kez 8 mayıs 1661 tarihinde toplanır, 24 ocak 1679 tarihine kadar açık kalacaktır. parlamento üyelerinin çoğu monarşi yanlısıdır. dönemin en etkili siyasi isimlerinden birisi edward hyde olur. bu yıllarda çok sayıda monarşi yanlısı sürgünden ger dönerek eski unvanlarıyla ödüllendirilir.
  
  kral katillerinin durumu
  29 ağustos 1660 tarihinde yürürlüğe giren "tazminat ve genel af yasası" krala karşı yapılmış olan tüm geçmiş suçları affetmektedir. ancak sadece i. charles'ın idamı süreciyle ilişkili olanlar bu yasadan muaf tutulurlar. yasa yürürlüğe girdiğinde idam fermanını imzalayan 59 kişiden 31 tanesi hayattaydı. süren davalarda oniki imzacı idam cezasına çarptırılır. idam edilen ilk kral katili thomas harrison olur. harrison, yeni rejim tarafından hala bir tehlike olarak görüldüğü için en ağır şekilde cezalandırılmış olur. 1660 yılı ekim ayında londra charing cross'da sürece dahil olan on kişi halka açık şekilde idam edilir.
  kralın ölüm fermanını imzalayanlardan: thomas harrison, john jones, adrian scroope, john carew, thomas scot ve gregory clement
  vaiz hugh peters
  kralın yargılandığı mahkeme ve idamındaki muhafız komutanları francis hacker ve daniel axtell
  kralın yargılandığı davadaki savcı john cooke.
  sürece dahil olmuş olan ve hayatta olmayan oliver cromwell, henry ıreton, hakim thomas pride ve hakim john bradshaw vatan hainliğinden suçlu bulunurlar. 1661 yılı ocak ayında cromwell, ireton ve bradshaw'un naaşları mezarlarından çıkartılarak zincirlerle tyburn'da asılır.
  idam fermanını imzalayanlardan john okey 1661 yılı içinde hollanda'dan getirtilir. onunla birlikte cromwell'in dostu ve avukatı miles corbet ve john barkstead de tutuklanır. londra kulesinde hapsedilen bu kişiler 19 nisan 1662 günü idam edilir.
  hayatta olan diğer 19 kral katili de ömürboyu hapse mahkum edilir.
  john lambert kralın davasına katılmasa da vatan hainliğinden suçlu bulunarak guernsey'de ömürboyu sürgüne mahkum edilir.
  sir henry vane fetret döneminde devlet konseyinde yeralmasına ve kralın idamı kararına onay vermese de af kapsamı dışında tutularak yargılanır ve suçlu bulunur. 14 haziran 1662 günü kafası kesilmek suretyle idam edilir.
  
  unvanların iadesi
  himaye döneminde verilen asalet unvanları restorasyonla beraber yürürlükten kalksa da bazıları devam etmiştir. bu dönemde verilmiş on bir adet baronluktan dört tanesi ii. charles tarafından yeniden verilmiştir. bu dönemden günümüzde devam eden tek baronluk 14. baron sir richard thomas willy'dir. cromwell tarafından oluşturulan morpeth vikontluğu da bugüne dek süregelmiştir.
  
  venner ayaklanması^*
  6 ocak 1661 tarihinde başlarında thomas venner adlı kişi olan yaklaşık 50 kişilik beşinci monarşi hareketi üyesi grup londra'da kral isa adına denetimi eline almaya çalışır. çıkan çatışmada çoğu öldürülen veya esir alınan kişilerden venner ve 10 arkadaşı 19-21 ocak 1661 arasında idam edilirler.
  
  britanya'da restorasyon
  restorasyon sayesinde püritan değer yargılarında ani bir itibar kaybı görülür. tiyatrolar yeniden açılır, püritanlık güç kaybeder. kadınların ilk kez sahnede rol aldıkları görülür. iskoçya'da piskoposluk yeniden tesis edilir. yeniden kurulan diplomatik ilişkilerin anısına hollanda ii. charles'a çok değerli çeşitli sanat eserleri de sunmuştur.
  
  restorasyonun sonu
  muhteşem devrim adı verilen süreç restorasyon dönemi sona erdirmiştir. devrimle ingiltere, irlanda ve iskoçya kralı ii. james parlamento ve hollanda oranj ve nassua hanedani'nından william arasındaki ittifak sonucu devrilmiştir. hollandalı bir filoyla adaya çıkan william, ordusuyla berbaer gerçekleştirdiği başarılı istilayla ingiliz tahtına iii. william olarak çıkar.
  1688 yılı nisan ayında ii. james hristiyanların günahlarından arınmaları için kiliselere bağışta bulunmasını içeren endüljansı yeniden yürürlüğe koyduğunu açıkladı. bu karara çok büyük tepkiler verildi. kararı kabul etmeyerek uygulamayan piskoposlar tutuklandı. 30 haziran 1688 günü protestan asiller oranj prensini ingiltere'ye davet ettiler. eylül ayında william'ın ordusuyla adaya çıakcağı kesinlik kazandı. 5 kasım 1688 günü william çıkartma yaptığında ii. james savaşmak yerine geri adım attı ve fransa'ya kaçmaya çalışırken kent civarında yakalandı. james'ın şehitlik mertebesine yükselmesini istemeyen william 23 aralık günü kaçmasına göz yumdu. fransa'da kral kardeşi xiv. louis tarafından karşılanan james paris'in batısındaki château de saint-germain-en-laye adlı sarayda yaşadı.
  william durumu nasıl idare edeceğine karar vermek adına konvansiyon parlamentosu adı verilen yapıyı toplar. parlamento james'i devirmeyi reddetse de kral ülkeyi fiilen terk edip fransa'ya kaçtığı için tahtın boş olduğu kararına varır. bu boşluğu doldurmak adına james'in kardeşi mary kraliçe ilan edilir ve eşi oranj prensi william ile birlikte hükmetme hakkı tanınır. william bu şekilde kral olur. parlamento 1689 yılında yasalaştırdığı bill of rights adlı kanunlarla james döneinde yapılan çok sayıda uygulamayı reddeder. aynı yasalarla katoliklerin ingiltere tahtına çıkmasının önüne geçilirken, ingiliz monarşisinden hiçbir kişinin de katoliklerle evlenmesine izin verilmez.