şehremaneti

• eski dilde belediye; şehremininin görev yeri.
• bu günkü belediye teşkilatının osmanlı döneminde kurulan ilk şekli. şehrin bakımı, temizliği, güzelliği ile ilgilenen mahalli idare. başında şehremini bulunuyordu.
• osmalı'da bugünkü belediyenin (zabıta) görevini yapan, şehrin temizlik ve güzelliğiyle ilgilenen yerel yönetimdir.
• (bkz: kadıköy şehremaneti)
• osmanlının son yıllarında tanzimatla beraber başlayan değişim furyasının bir örneğide belediyecilik anlayışında yaşanmıştır. belediye hizmetlerinin yeterince iyi yürütülmesini sağlamak amacıyla bugünkü belediye tanımına karşılık gelen ilk şehremaneti payitaht olan istanbul'da kurulur. şehremanetinin başında da bugünkü belediye başkanı dediğimiz şehremini bulunmaktadır. ilgili olarak şu kanuna bakılabilir ;
  
  şehr-emâneti nizâmnâme lâyihası
  
  birinci madde: ihtisâb nezâreti ilga olunarak yerine şehr-emâneti nâmıyla bir me’mûriyyet t’ayîn olunub meclis-i ahkâm-ı adliyye’nin nezâret-i umûmîyyesi tahtında bulunacakdır.
  
  ikinci madde: şehr-emâneti hidmeti dersaadet’de bulunan ibâdullâhın havâyic-i zarûrîyyesinden olan eşyânın teshîl-i tedârikine ve es’âra ve ale’l-umûm esnaflığın nizâmâtına dikkate ve dersaadet’in şehirce olan tenzîfât ve tethîrâtına ve esvâk ve pazarın hüsn-i hâline nezârete me’mûr olub dersaadet’de tahsîl olunan rüsûmât ve sâ’ireyi dahî istifâ ile hazîne-i mâliyyeye teslîm itmek işbu me’mûriyyetin vezâ’if-i asliyyesindendir.
  
  üçüncü madde: işbu me’mûriyyete (şehr-emâneti) nâmıyla bâ-irâde-i seniyye-i padişâhî m’utemed ve mu’temen bir zât t’ayîn olunub me’mûriyyetinin meclis-i vâlâ’ya olan merbûtiyyeti iktizâsınca uhdesinde dâ’imâ meclis-i ahkâm-ı adliye a’zâlığı bulunacakdır.
  
  dördüncü madde: şehr-emâneti’nin ma’iyyetinde (muâvin) nâmıyla iki me’mûr olub bunlar kâffe-i husûsâtda şehr-emînine muavenet ve teshîl-i hidmet ideceklerdir.
  
  beşinci madde: şehr-emîni’nin ma’iyyetinde ve riyâseti tahtında olarak (şehir meclisi) nâmıyla bir meclis olub işbu meclis, re’isi olan şehr-emîni ve iki muavinden başka dersaadet’de mütemekkin her sınıf tebaa-i şâhânenin ve esnâfın m’uteber ve m’utemedlerinden on iki kimse alınarak re’is ile beraber on beş a’zâdan mürekkeb olacakdır.
  
  altıncı madde: şehir meclisi ahâlînin havâyicinden olan eşyânın vakt ü zamanıyla vurûd ve tedârikine ve narh-ı eşyâya da’ir kâffe-i husûsâtı ale’d-devâm müzâkere idüb karar-ı müzâkerâtı şehr-emîni bulunan zât müzâkere idecekdir. ve esnâflık nizâmâtına ve iki esnâf arasında olan münazaâta müteallik davâlar dahî şehir meclisi’nde rü’yet olunacakdır.
  
  yedinci madde: derûn-ı şehrin (şehrin içi) tethîrât ve tenzîfât-ı lâzıme ve tanzîmât ve tertîbât-ı mümkinesi ve es’âr (fiyatlar) ve eşyâ-yı mukteziyyenin icrâ ve istihsâli hakkında meclis-i mezkûr nizâmnâmeleri müzakeresine me’mûr olub bu yolda yapacağı nizâmât-ı umûmîyye lâyihalarını usûlü üzere an be an meclis-i tanzimât’a i’tâ idecekdir. meclis-i tanzîmât’dan dahî bu husûslara da’ir mütâlaat-ı mahsûsesi oldukca ifâde olunacakdır.
  
  sekizinci madde: umûr-ı hayriyyede şehir meclisi’nin yapacağı mazabata ve mucibince vireceği karar şehr-emâneti taafından icrâ olunub umûr külliyyede (bütün işlerde) şehir meclisi’nin vireceği kararı mübeyyen mazbata şehr-emîni tarafından meclis-i vâlâ’ya takdîm olunub icrâsı içün fermân-ı âlî (padişah fermanı) sâdır oldukda şehr-emîni tarafından muktezâsı (gereği) ifâ olunacakdır.
  
  dokuzuncu madde: madde-i sâbıkada beyân olunan husûsâtın müzâkeresi zımnında şehir meclisi haftada iki gün ictimâ’idüb(toplanarak) eğer bir mühimm madde olur ise şehr-emîni bulunan her istediği günde işbu meclisi cem’ idebilecekdir (toplayabilecektir). ve şehr-emîni bulunan zât bir sebeble meclisde bulunamadığı halde muavinlerden birisi mevk’i riyâsetde bulunacakdır.
  
  onuncu madde: narh (fiyat belirlenmesi) husûsuna ve esnâflık nizâmâtına müteallik kabahat eshâbının (suçluların) muhâkemelerini rü’yet (görmek) içün şehremîni muavinlerinden birisi ile şehir meclisi’nden bi’l-münâvebe (nöbetleşe) iki a’zâ küll-i yevm (bütün gün) meclisde bulunub bu makule (gibi) muhâkemâtı icrâ ile muayyen olan cezânâme-i mahsûsu iktizâsınca hükm idecekleri te’dîbâtın (cezanın) icrâsı içün yapılan mazbata ile sâhib-i kabahat şehr-emîni tarafından cânib-i zabtiyyeye irsâl olunacakdır.
  
  onbirinci madde: şehir meclisi beşinci maddede beyân olunan sûretle bir kerre tertîb ve teşkîl olundukdan sonra re’is olan şehr-emîni ve a’zâ-yı dâ’imîsi bulunan iki muavinden başka olan a’zânın dördü beher sene kur’a ile hidmetden çıkub yerlerine şehir meclisi dört kimse bularak bâ mazbata meclis-i vâlâ’ya beyân ile orada tensîb olunduğu halde bâ-irâde-i seniyye-i hazret-i padişâhî nasb ve t’ayîn olunacaklardır.
  
  onikinci madde: ilga olunan ihtisâb nezâreti idaresinde bulunub münâsebeti cihetiyle zabtiye nezâretine ihâle olunan umûrdan başka husûsâtın ve müceddeden şehremâneti’ne havâle olunacak mevâddın nizâmâta ve havâyic-i ahâlîye müteallik olanları içün şehr-emâneti hidmetinin meclis-i vâlâ’ya merbûtiyyeti olacağı misüllü tahsîlâta müteallik olan husûsâtda mâliye nezâretine taalluku olarak bu bâbda ol tarafdan t’ayîn olunacak usûle göre hareket edilecekdir ve esnâflığın cihet-i umûmiyyesine müteallik mevâdda ticâret nezâreti’yle ve dersaadet’in kaldırımn vesa’ir tenzîfât ve tethîrâtı emrinde umur-ı nafıa nezâretini birleşdirmiş olan kezalik ticâret ve hususât-ı zabtiyyede dahî zabtiye nezâretleriyle münâsebât-ı mahsûsada bulunacakdır.
  
  onüçüncü madde: şehr-emâneti maiyyetinde şehr kavası (belediye zabıtası) nâmıyla lüzûmu kadar hademe-i mahsûsa olub bunlar şehir meclisi m’arifetiyle kefilli olarak ve edîb (eğitimli) kimselerden intihâb olunacakdır.
  
  ondördüncü madde: işbu eşyâ ve erzâkın es’âr ve râyicine bakılmak ve nizâmât-ı sevkiyyeye nezâret itmek üzere şehr-emîniyle muavinleri pazar ve esvâkda geşt ü güzâr ideceklerdir.
  27 n 1271 (13 haziran 1854)
  imzalayanlar da ; edhem paşa mehmed rüşdi hıfzı mehmet rıf’at mehmed fu’âd
• istanbul kenti yöneticiliği (şehir eminliği). 16 ağustos 1854’te kuruldu. ihtisab nâzırlığı da kaldırıldı. yeni örgütün görevi belediye hizmetlerini yerine getirmekti. bu amaçla bir de şehir meclisi oluşturuldu. şehremaneti başlıca, narh tesbiti, yiyecek-giyecek maddelerinin kolaylıkla sağlanması, yol kaldırım yapımı, kent temizliği, esnaf denetimi... gibi işlere bakıyordu. meclis-i vâlâ'ya bağlıydı. 1868’de çıkarılan ikinci bir nizâmnâme ile şehremaneti yeniden düzenlendi. (bkz: şehremini)
• serdar ateşer seslemes. güzeldir.