suriye

• şimdilerde kendinden olmayandan başkasına hayat hakkı tanımayan kara bayraklıların, haki üniformalıların üzerinde cirit atıp tozu dumana kattığı bu memleketin, çok da uzak olmayan bir geçmişte demografik yapısı, inanç yelpazesi, insan malzemesi bakımlarından nasıl da renkli, nasıl da heterojen bir yer olduğunu sürgün yıllarını oralarda geçiren refik halid karay'ın tan gazetesinin 11 haziran 1941 tarihli nüshasında 'içinden çıkılmayan mesele' başlığıyla çıkan yazısını okuyunca anlayıveriyoruz. buyrun:
  
  "suriye ve lübnan'da bulunduğum sıralarda beni biteviye şüphelere düşürüp kararsızlıklara sevk eden bir mesele de şu idi: yeni tanıştığım bir adamın hangi din ve cemaate mensup olduğunu anlayamamak! herkesin şive farkı göstermeden arapça konuştuğu, fes giydiği, nargile içip tespih kullandığı bu memleketlerde mesela birini çağırırlardı: 'yâr abdullah! gel buraya!' eh abdullah ismiyle çağrılan birinin müslüman olduğuna hükmetmez misiniz? ayrıca abdullah meclise gelir, 'essalamü aleyküm' diye selam verir ve hatta icabında söz arası ayet ve hadis de zikrederse? bir de öğrenirsiniz ki o zat hem rum, hem de katolik değil miymiş!?
  
  başka bir gün de bir şair 'şeyh nimetullah mübarek', bir doktor 'el hac ebu selame', bir mühendis 'emir kâzım şemseddin' ile tanışırsınız. hay nurlu ve mübarek isimli müslümanlar hay! sakın aldanmayınız. birincisi koyu maruni, ikincisi mutaassıp rum-ortodoks, üçüncüsü zünnarlı katoliktir. daha tuhafı ismine bakarak fransız sanacağınız bir 'clement thomas' süryanidir, bir 'jean nissa' keldani, hatta bir 'serj teodoriviç' ermenidir. 'marc-antoine' kıpti, 'müfid abdülkerim' ise protestandır.
  
  işte bu sebeplerledir ki mezhep tasrih etmeden size birini tanıttılar mı içinize kurt düşer: acaba müslüman mıdır, yoksa rum, arap, protestan, katolik, maruni, nasturi, süryani, keldani, ermeni, melkit midir? hoş müslümansa bile yine meraktasınız: şafi mi, sünni mi, alevi, ismaili, dürzi, hatta ezidi midir? suriye'de -kadına veya boğaya tapanlar gibi gizli ve acayip itikattakiler bir yana dursun- resmen tanınmış tam 30 adet din ve mezhep mevcuttur. ben on yedi senede işin içinden çıkamadım, affa uğrayıp kurtuldum. fransızlar da yirmi sene bocaladılar ve bu defa istiklal vermek suretiyle kendi kendilerini affedip, zannederim, kurtulmanın yolunu buldular!"