iran rehine krizi

• jimmy carter'in 1980 secimlerindeki maglubiyetinin en buyuk sebebidir. carter olayi once diplomasiyle cozmeye calisir ama karsisinda diplomasi miplomasi dinlemeyen ayetullah humeyni'yi bulur pek tabii ki. yaklasan secimler ve artan kamuoyu baskisi sebebiyle bu sefer top secret operasyona^* girisilir ama bu da iran collerinde 8 adet amerikan personelinin kum firtinasi, vs. gibi sebeplerden kendi kendine telef olmasiyle sonuclanir (bunun uzerine humeyni'nin klasik oportunist style "amerikalilari biz degil, allah durdurdu" demesini not dusmek lazim). carter sucu tamamen ustlenerek televizyondan amerikan halkina ozur diler pasa pasa. tabii bu arada iran'la tum ekonomik iliskiler, askeri muhimmat alim/satimi durdurulur; sah rıza pehlevi'nin amerikan bankalarinda tutulan ve humeyni hukumetinin geri istedigi kisisel serveti de (bi kac milyar dolar tutarinda) dondurulur.
  
  bu sirada devreye giren baska bir opportunist arkadasimiz saddam da hem ortamin karisikligindan, hem iran ordusunun ambargo ve devrim surecinde yipranmasindan, hem de muhtemelen amerika'nin destegini almis olmasindan (veya en azindan ses etmemesinden) cesaret bularak bir guzel iran'a girer, iran ırak savaşı'ni baslatir. birlesmis milletler'in savas baslangicinda irak'a direk karsi koymaz bir tutum icerisinde olmasi humeyni'yi delirtir tabii. neyse bu savas ve de rehine krizi devam ederken amerika'da secimler olur, ronald reagan baskan secilir. inauguration'a kadar carter hukumeti goreve devam eder.
  
  yeni devrim sonrasi savas ortamindan ve de ordusunun gucunden killanmaya baslayan iran zamanla amerika'yla diplomatik gorusmelere baslamayi kabul eder. taraflar bati almanya'da bulusur. iran sart olarak pehlevi'nin paraciklari gonderin derken, carter hukumeti "bakin babacim biz size musamaha gosterdik bugune kadar, biraz adam olun, reagan hukumeti cok daha sert cikar, aglarsiniz" diye diretir, tam uzlasmaya varilamaz. neyse pazarliklar 1981 ocak'ina kadar devam eder, en sonunda inauguration'a 5 kala cezayir'de anlasma saglanir; amerika'nin paralari, iran'in da rehineleri iade etmesi seklinde. garibim carter bari ben resmi olarak gorevden ayrilmadan su is tamamlansin diye son dakikaya kadar delicesine ugrasir, sabahlara kadar uyumaz, telefonlarda bizzat bankalari vs. arar para transferlerini halledebilmek icin. neyse butun cabalari sonucunda tam inauguration seremonisi sabahi rehinelerin tahran havaalani'na goturulmek uzere yola ciktigi haberi kendisine ulasir. carter seremoni sirasinda elde kulak haber bekler ucak yola ciksin ki bombayi patlatip gideyim diye ama cakal humeyni reagan yeminini edene kadar ucagi icinde rehinelerin oldugu halde tarmac'ta bir guzel bekletir, ancak yemin edildikten sonra ucagi kaldirtir, giderayak golunu cakar carter'a. derler ki o zamana kadar gorulmemistir bir baska liderin bir amerika baskanini boylesine maymun ettigi.
  
  neyse, o zamana kadar sutliman devam etmekte olan iran-amerika iliskilerinde gercek anlamda bir kirilma noktasidir iran rehine krizi. humeyni'nin dunya siyasetinde nasil bir rota cizmeye niyetli oldugu hakkinda dosta dusmana deklarasyonudur bir nevi.