skopofili

• sinema bağlamında, izleyici ekran karşısındayken altta işleyen bilinçdışı süreci tarif etmek için kullanılan bir terim. şimdi ben bu psikoanalitik laf salatalarından hoşlanmadığım gibi fazlasıyla metafizik bulduğum için vakit kaybı olarak da görüyorum. çok fazla önkabule ve atıp tutmaya ve yakıştırmaya dayanıyor. bir yerde lafı en tumturaklı sunan borusunu öttürüyor. ancak iş bakmaktan/izlemekten zevk alma kısmına gelince, söz konusu skopofili kavramı anlamlı bir yerde duruyor. freud'u gömüp yaşasın yeni kral diye lacan'a tutunanlar doğru ata oynamış.
  
  bu kavramı yerine oturtabilmek için lacan'ın bahsettiği (ve kaynağını freud'dan alan) iki safhayı bilmek gerekiyor. birincisi, ayna evresi. burada, erkek çocuk aynaya bakarak annesiyle arasındaki fiziksel farkı (birkaç gram et) keşfeder. ayna evresi karmaşık biraz o yüzden şimdilik şunu söylemek yeterli olacaktır. anneye bakıp, kendinde olanı orada göremeyen erkek çocuk pipisini kaybetme (kastrasyon) korkusuna girer. ikincisi primal evre (türkçede nasıl geçiyor bakmaya üşendim ne yalan söyleyeyim). burada da erkek çocuğun, anne ve babasını cima ederken görmesi anlaşılmalıdır. ama oğlan, anna-baba tarafından fark edilmez.
  
  şimdi sinemaya geçelim. sinema, izleyiciyi bakışın sahibi, bakan kişi, yani özne yapar. böylece, bu durumdaki izleyici ayna evresindedir. bundan başka, ikinci bir konum daha var. o da dikizleyen konumu. zevk alarak gizlice izleme, şahit olma eylemi ki bu da tahmin edebileceğiniz üzere ikinci, yani primal evreye tekabül eder. burada tüm bakışlar erkek merkezli dikkat buyurunuz. sonradan kadın merkezli öneriler olsa da özü itibariyle konu gelip gelip sinemanın erkek merkezli ve ataerkil bir kadın ve kadın bedenini sömürü (metalaştırma) aracı haline gelmesine dayanır. çıkarım yanlış değil de her durumda uygun değil. bu da bence çok sorunlu olmasına neden oluyor.
  
  skopofilinin çok boktan icatlar çıkarmaya çalıştığı noktalar var ancak psikoanalitik kuramlar düşünüldüğünde devede kulak kaldığından çok sinir bozmuyor. özellikle belirli tip filmlerde (abd menşeli kara filmlerde) faydalı bir bakış açısı sunmaktadır. elbette klasik yeşilçam filmlerinde de harikalar yaratır.