milgram deneyi

• milgram deneyi etik açıdan hatalı bulunup, sosyal psikoloji camiasının önemli bir kısmının ahlaki eleştirilerine ("deneklerde kalıcı psikolojik hasara sebep olabilir", "insanların araştırmacılara güvenini sarsabilir", "kıyı bölgelerinde erozyona yol açabilir" gibi) maruz kaldıktan sonra, deneye ismini ve hayatının birkaç yılını veren stanley milgram - biraz bilimsel meraktan, biraz da kendi ismini temize çıkarma içgüdüsüyle - bu eleştirilerin içeriğini de bilimsel olarak araştırmaya karar vermiş, ve de milgram deneyine katılan deneklerle bir "follow up study" yapmış.
  
  milgram deneyine iştirak etmiş kahraman deneklerle yaptığı konuşmalar sonucunda, ve mevzubahis deney sırasındaki tecrübeleri hakkında yönelttiği sorulara aldığı cevaplar ışığında, milgram deneyine katılanların sonradan pek de acı çekmedikleri sonucuna varmış. şöyle ki, deneye girenlerin ezici çoğunluğu katılmış olmaktan memnun olduklarını ifade ederken, sadece birkaç denek yaşadıklarından az da olsa rahatsız olduklarını, milgram deneyinin ağızlarında kötü bir tat bıraktığını söylemişler. deneklerin %80'i uyum ve itaatkarlık konularında buna benzer başka araştırmaların da yapılması, milgram deneyinin açtığı yoldan başka araştırmacıların da gitmesi gerektiğini savunurlarken, %75'i de milgram deneyinden kişisel olarak yararlı bir şeyler öğrendiklerini iddia etmişler. tabii bu denekler için bir tür vicdanlarını rahatlatma çabası, hatta belki "justification of effort" da olabilir. ayrıca milgram'ın bu ikincil araştırmayı kendisine yöneltilen eleştiriler sebebiyle yaptığı, ve doğal olarak kendisini bu eleştirilere karşı savunmak isteyeceğini düşünürsek, onun da bu devam niteliğindeki çalışmayı ne derece tarafsız bir şekilde yürüttüğü, elde ettiği verileri ne kadar objektif ve önyargıdan uzak bir şekilde yorumladığı hususlarında da insanın kafasında soru işaretleri oluşuyor doğal olarak. hele bir de ispanyolsanız, soru işareti daha bu düşüncelere dalmadan beliriveriyor kafanızda, şaşırıp kalıyorsunuz, "¿allah allah, ben neye şaşırdım - ya da şaşıracağım - ki acaba?" diye düşünüyorsunuz kara kara.