iran yeni dalgası

• iranian new wave:
  
  > 1960'ların ortalarında jeld-e maar (serpent's skin) ve khesht va ayeneh (brick and mirror) gibi filmlerle başlayan, ilk ciddi tanınırlığını ise 1969 yapımı dariush mehrjui'nin gaav (the cow) filmi ile yakalayan sinema hareketidir.
  
  > yeni dalga hareketi özünde, gerçek hayattan giderek kopan ve toplumu doğru yansıtamayan ana akım popüler sinemaya karşı bir harekettir. bilindiği gibi çıkışı fransa'da gerçekleşir. bu harekete, sinemanın bir sanat olarak hollywood'a karşı giriştiği ilk ciddi mücadele diyebiliriz.
  
  > peki yeni dalga kıpırdanışının fransa'nın ardından kendisini en ciddi gösterdiği yer neden iran olmuştur?
  
  şüphesiz bunun pek çok nedeni vardır. iran'ın geçirdiği siyasi dalgalanmalar ve ortaya çıkardığı entelektüel hareketler bu atmosferi oluşturan en önemli etmenlerdir. örneğin; 1953 darbesinden sonra iran sanatında giderek hakim olan romantik hava ve ardından gelen 1960'larda çağdaş iran edebiyatının zirveyi görüşü. ülkenin edebiyat ve şiir mirasının diğer sanat alanlarına etkisi. (bkz: ömer hayyam). böylesine büyük bir entelektüel birikime sahip olan iran'ın, henüz yeni ve taze bir sanat olan sinemada ilk ciddi tarzını oluşturma denemesinin, tüm sinema dünyasını etkilemesi aslında beklenen bir sonuç olmalıydı. iran toplumunun hayat normlarını ve sanat zevkini beyaz perdeye yansıtmayan popüler sinemaya bir tepki olarak, iran artık kendi sinema dilini oluşturmaya başlamıştı bile.
  
  > iran yeni dalgasının bir ebeveyni fransız yeni dalgası ise diğeri de şüphesiz italyan yeni gerçekçiliğidir. neo realismo'nun gerçeği gösterme zorunluluğunun belki de en gerekli olduğu zamanlarda, baskıcı yönetimlerin gölgesi altında, sinema sanatçılarının bu akımdan etkilenmemeleri zaten şaşırtıcı olurdu.
  
  > iran yeni dalgası'nın etkilendiği sinema akımlarına değindikten sonra devam edelim. iran devletinin uyguladığı ağır sansürlerin etkisiyle 1970 sonlarında hareketin birinci dalgası son bulmuştur.
  
  > fakat devrim sonrası kısa bir sessizlikten sonra iran yeni dalgası ikinci kuşağı ile tekrar ve daha güçlü bir şekilde piyasaya çıkmıştır. 80'lerin sonundan itibaren artık dünyada da tanınırlığını giderek artan ve sesini duyuran bir sinema hareketi artık karşımızdadır. devrim sonrası 2. jenerasyon iran yeni dalgasına, artık yeni iran sineması (new iranian cinema) denmeye başlanılır.
  
  > peki iran yeni dalga yönetmenlerinin, filmlerinde kullandıkları karakteristik özellikler nelerdir?
  
  gerçekçilik ve gerçekçiliğin sinemada kullanmayı tercih ettiği fakir sınıfın hayatlarına odaklanmaları. bu fakir kesim iran yeni dalgasında genellikle kırsal kesimde yaşayanlardır.
  
  pek tabii şiirsel ve alegorik bir anlatı dili.
  
  siyasi ve felsefi içeriklerin oldukça yenilikçi yöntemlerle seyirciye aktarılması. tabii bunda en büyük etken özellikle devrim sonrası yönetimin koyduğu düzenlemeler ve yasaklamalardır. yönetmenlerin bu baskılardan kaçmak için kullandıkları metotlar hakikaten dahiyanedir. bu noktada cafer penahi'nin taxi filminden bahsedebiliriz mesela.
  
  baş rollerde çocuklara sıklıkla yer verirler. bu da keza baskıcı yönetimin "sinemada yetişkin birey kullanımına ilişkin" hazırladığı düzenlemelere hem bir cevap hem de bunların yasaklarından bir kaçış olarak sayılabilir.
  
  belgesel tarzında anlatımı severler.
  
  > ortaya çıkışından bu güne özellikle yeni iran sineması, doğu ülkelerinin sinemadaki en başarılı hareketlerinden biridir. günümüzde özellikle asghar farhadi'nin başı çektiği iran yeni dalgasının şu andaki kuşağı ki bunlara artık 3. kuşak denmesi muhtemeldir, bu hareketin etkisinin hala devam ettiğinin güzel bir göstergesidir. (bkz: a seperation)
  
  harekete örnek filmler:
  
  birinci dalga
  
  gaav (darius mehrjui, 1969)
  ragbar (bahram beizai, 1972)
  yek etefagh sadeh (sohrab shahid saless, 1973)
  tabiate bijan (sohrab shahid saless, 1974)
  
  ikinci ve üçüncü dalga
  
  hane-i dost kocast (abbas kiarostami, 1987)
  ta'm e guilass (abbas kiarostami, 1997)
  bacheha-ye aseman (majid majidi, 1997)
  rang-e khoda (majid majidi, 1999)
  takhté siah (samira makhmalbaf, 2000)
  zemani-yi bera-yı mesti esbha (bahman ghobadi, 2000)
  safar e ghandehar (mohsen makhmalbaf, 2001)
  jodaeiye nader az simin (asghar farhadi, 2011)
  forushande (asghar farhadi, 2016)
  
  kaynaklarımız:
  rym
  wikipedia
  
  bunlara da bakınız ama:
  commedia all'italiana
  exploitation films