gümrü antlaşması

• 2 aralık 1920 tarihinde kurtuluş savaşı sırasında türkiye büyük millet meclisi ile ermenistan arasında imzalanan antlaşma.
  30 ekim 1918 mondros mütarekesinden sonra osmanlı devleti kafkasya cephesindeki birliklerini geri çekmek zorunda kalmıştı. yeni kurulan bolşevik rejiminden yardım alan ermeniler 1920'de doğu anadolu'da bazı bölgeleri işgal etmişti. doğu cephesi komutanı kazım karabekir karşısında yenilgiye uğrayınca barış görüşmeleri 22 kasım 1920'de gümrü'de başladı. ermenistan taşnak hükümeti ile türkiye arasında imzalanması planlanan gümrü anlaşması ile doğudaki harekat sona erdi. kars sancağının bütünü, anlaşma öncesi ermenistan'ın elinde bulunan kulp^* kazası türkiye topraklarına katıldı.
  antlaşmanın 10. maddesiyle ermenistan, doğu anadolu'da bir miktar toprağın ermenilere verilmesini öngören sevr antlaşması'nı yok sayacağını kabul etti.
  türkiye sınırları içinde ermenilerin çoğunlukta bulunduğu hiç bir bölge olmadığı kabul edildi.
  
  gümrü antlaşması ile erzurum - bakü demiryolu açıldı. türkiye - sovyetler birliği arasında doğrudan bağlantı bu yolla sağlanarak türkiye'nin bu devletten yardım alması kolaylaştı. türk kuvvetleri doğudan emin bir şekilde güney ve batıda savaşma olanağı buldular.
  
  antlaşmanın imzalanmasından bir gün sonra ermenistan, kızıl ordu'nun denetimine girince burada bir sovyet hükümeti kurulduğu için gümrü antlaşması onaylanamadı.^*
• kurulmasini takiben, tbmm nin uluslararasi arenada ilk basarisidir.
• nutuk'tan...
  
  "...
  
  efendiler, gümrü antlaşması, millî hükûmet'in yaptığı ilk antlasmadır. bu antlaşma ile, düşmanlarımızın hayallerinde ta harşit vadisine kadar uzanan türk ülkelerini kendisine bağışlamış oldukları ermenistan, osmanlı devleti'nin 1877 seferiyle kaybetmiş oldu ve bu yerleri, bize, millî hükumet'e terkederek aradan çıkarılmıştır. dünyadaki durumlarda önemli değişiklikler olması yüzünden, bu antlaşma yerine, daha sonra yapılan 16 mart 1921 tarihli moskova ve 13 kasım 1921 tarihli kars antlaşmaları geçerli olmuştur.
  
  efendiler, o bölgenin genel durumu ve sınırlarımız bakımından temas halinde bulunduğumuz gürcistan ile olan ilişkilerimiz ve aramızdageçen olaylar hakkında da kısaca bilgi vereyim :
  
  1920 yılının temmuzunda, batum, ingilizler tarafından boşaltılınca, gürcüler hemen işgal ettiler. bu durum brest - litowsk ve trabzon antlaşmalarına aykırı olduğundan, 25 temmuz 1920'de tarafımızdan protesto edilmişti.
  
  8 şubat 1921'de ankara'da itimatnamesini sunmuş olan gürcü elçisiyle de, türkiye - gürcistan antlaşması için görüşmeler başlamıştı. nihayet 23 şubat 1921'de verdiğimiz kesin bir ültimatom üzerine ardahan artvin ve batum'un bize bırakılmasına razı olundu. batum'un işgali bu tarihten on beş gün sonra gerçekleşmiştir. bu yerlere, türkiye'ye katılmayı sabırsızlıkla bekleyen halkın alkışları içinde girildi.
  
  daha sonra, moskova antlaşması gereğince batum boşaltıldı; fakat işgal etmiş olduğumuz öteki yerlerin anavatan sınırları içinde kalması pekiştirildi.
  
  ..."
• tbmm'nin uluslararası alandaki ilk siyasi başarısıdır. tbmm ile ermenistan arasında 2 aralık 1920'de imzalanan gümrü antlaşmasıyla ermenistan; sevr antlaşmasını yok sayan ve misak-ı milli'yi kabul eden ilk devlet olmuştur. bu antlaşma neticesinde 1878'de elden çıkan kars ve çevresi tekrar türk topraklarına katılmıştır.
• orjinal metnine şuradan ulaşılabilir: http://www.ttk.org.tr/index.php?page=sayfa&no=252
• (bkz: mustafa kemal ataturk/#22582581)
• gümrü antlaşması tbmm hükümetinin yabancı bir devletle imzaladığı ilk antlaşmadır. bu antlaşma ile mondros ateşkesi ile belirlenen sınırla ilk kez aşılmış, sevr antlaşmasının geçersizliği fiilen kanıtlanmış, ermeni sorunu kesin bir çözüme kavuşmuştur.
  
  maddeleri:
  -kars ve yöresi türkiye'ye geri verilecek;
  -ermenistan'ın türkiye'ye karşı diğer devletlerle yaptığı tüm antlaşmalar kaldırılacak;
  -aras nehri çıldır gölüne kadar uzanan hat doğu sınırı olarak çizilecek,
  -sevr antlaşmasını ve türkiye çıkarlarına uygun olmayan antlaşmaları ermenistan hükümeti de kabul etmeyecek;
  -türkiye'deki ermenilerle, ermenistan'daki müslümanların diğer yurttaşlar gibi eşit haklardan yararlanacak;
  -iki ülke arasında en erken vakitte diplomatik ilişkiler, telgraf ve telefon ulaşımları kurulacak;
  -türk koruyuculuğu altında yerel özerklik verilecek olan itur ve nahçıvan illeri kendi kaderlerini kendileri tayin edecekler;
  -ermenistan saldırıya uğrar ve yardım isterse, türkiye ona askeri yardım da bulunacak;
  -ermenistan silah ithal etmeyecek;
  -her iki taraf birbirinden savaş ödeneği istemeyecek;
  -türk ordusu, ermeni ordusu antlaşmada saptanan sayıya indirildiği taktirde ermeni topraklarını boşaltacaktır.
• gümrü antlaşması'nın imzalanmasından bir gün sonra, ermenistan cumhuriyeti kızılordu'nun işgaline uğradı ve erivan'da sovyet ermeni cumhuriyeti kurulmustur.
  
  sovyet ermenistan cumhuriyeti'nin kurulması ile gümrü antlaşması'nın onaylanması askıya alınmış, antlaşmanın yürürlüğe girmesi mümkün olmamıştir.
  
  doğu cephesi'nde kazanılan zafer doğu sınırlarının belirlenmesinde yararlı olmuş, önce 16 mart 1921 moskova antlaşması, daha sonra 13 ekim 1921 kars antlaşması ile ufak değişikliklerle türkiye ile ermenistan arasındaki sınır belirlenmiştir.
  
  ve son olarak gümrü antlaşması, tbmm'nin imzaladığı ilk antlaşma olmasından dolayı ulkemiz acisindan önemli antlasmalardan biridir.
  
  diger onemli antlasmalar ve konferanslar icin:
  (bkz: gümrü barış antlaşması)
  (bkz: paris konferansı)
  (bkz: londra konferansı)
  (bkz: moskova antlaşması)
  (bkz: kars antlaşması)
  (bkz: ankara antlaşması)
  (bkz: mudanya mütarekesı)
  (bkz: lozan barış antlaşması)
• fransızca metin
  
  osmanlıca metin
• bu antlaşma düzenli türk ordusu'nun direnişi ve zaferidir.
  
  1. 1878 tarihinde terk edilen kars ve çevresi türklere verilecek.
  
  2. doğu sınırı, aras nehrinden çıldır gölü'ne kadar olacaktır.
  
  3. ermeni hükümeti, sevr antlaşması'nı ve türkiye çıkarlarına uygun olmayan antlaşmaları kabul etmeyecektir.
  
  gümrü antlaşması, ulusal hükümetin yaptığı ilk siyasi antlaşmadır. bu antlaşma doğu cephesindeki askeri başarı sonucunda imzalanmıştır. artık türk toprakları üzerinde bağımsız bir ermenistan devleti kurulması umudu tamamen kırılmış ve ermeni sorunu ortadan kaldırılmış oldu. ermenistan, rus sovyet sosyalist cumhuriyetler birliği'ne katılınca gümrü antlaşması'nın yerine moskova ve kars antlaşması geçti.
  
  *