kronotop

• (chronotope) türkçe’ye zaman-mekan olarak çevrilen, bakhtin’in karnavaldan daha az konuşulmuş kavramı.bakhtin bu kavramla bir çeşit bakıştan söz eder.ona göre zamansal ve mekansal ilişkiler içsel olarak birbirine bağlıdır. bu kavramın sadece edebiyat için kullanılabileceğini söylese de bugün, kültürün bütün alanları için kullanılır
• kronotop'un değişken, dinamik bir kullanımı ya da bir başka deyişle bir ân'a, o anla ilgili tüm geçmiş ve gelecek ân olasılıklarını yükleme anlamında bir örnek metin:
  
  " ancak, kırılmış kaygan zaman parçaları yanyana dizilebilir, üstüste yığılabilir, herbiri ötekinden çeşitli uzaklıklarda konulabilir. elde avuçta olmuş olanlar, elde avuçta olanlar, elde avuçta olucak olanlar...
  dünler, bugünler, yarınlar...mayıslar, martlar, eylüller, şubat, haziran ve temmuzlar...
  gündoğumları, günbatımları, acılar ve sevinçler, akşamlar, geceler yine sabahlar...
  hepsi, durmadan yerdeğiştirmektedir. yer zamanla, zaman yerle değişmekte.
  
  yakalandığı an'da başka bir şeye dönüşen ân, aynı nedenle sonsuz çözme, bir o kadar da birleştirme olanaklarıyla yüklüdür.
  
  işte, genç bir bilim adamı kendini hızla giden trenin altına atmıştır. aynı zamanda işte; olgun yaşta, belki de yaşlıca bir kadın, durgun suda, sisle çevrelenmiş bir sandalın içinde oturmaktadır. akşamdır.
  
  zaman ilerlemiştir. aynı an'da gerilemiştir de.
  boş bir sandal, sisi yararak uzaklaşmaktadır. karanlıkta.
  sabahtır.
  uykuyla uyanıklık arasındadır.
  baştan alabilirim. parçaları kendimce yanyana dizebilir, üstüste yığabilir, birini ötekinden farklı uzaklıklara koyabilirim.
  
  hayır, hiç bir şey hatırlamıyorum sayın konuklar, hiç! siz boyayı iyi sürün bahattin beyciğim."
  ` : adalet ağaoğlu, hayır `
• daha anlaşılır olması için, roland barthes'ın beslenmemin tanımı üstüne söylediği şu sözlerle açıklanabilecek kavram:
  “nedir yiyecek dediğimiz şey? istatiksel açıdan ya da besin içeriği açısından çözümlemeye konu yapılan bir ürünler toplamı değil yalnızca. aynı zamanda bir iletişim sistemi, bir imgeler bütünü, göreneklere, durumlara ve davranış biçimlerine ilişkin bir sözleşme.”
• (bkz: kronotrop)
• e peki mihail veya roland hocam hiç mi jung'tan etkilenmemiş?
  sadece soruyorum.
• kronotop kavramının etimolojisi, latince kökenli “khronos”(zaman) ile “topos” (mekân) kelimelerinin birleşmesiyle açıklanmaktadır. kronos, yunan mitinde, yer altı tanrısı hades, gökyüzü tanrısı zeus ve deniz tanrısı poseidon’un babasıdır. zaman anlamındaki khronos ile tanrı kronos arasında (bkz: azra erhat)'ın (bkz: mitoloji sözlüğü)'ne göre bir ilişki olmamasına karşın söylence ve efsanelerde birbiriyle bütünleştiği söylenir. kronos’un kendi çocuklarını yediği, zamanı yarattığı ve zamanda seyahatler gerekleştirdiği rivayet edilir.
  
  (bkz: mihail bahtin), bu kavramı matematikten ödünç aldığını, einstein’ın “genel görelilik teorisi”ndeki özel anlamının edebiyatı ilgilendirmediğini belirtmekte ve bu kavramı edebî eserlerde zaman ve mekânın ayrılmaz bütünlüğünü açıklamakta kullanmaktadır. bahtin şunları söyler:
  
  "edebiyatta sanatsal olarak ifade edilen zamansal ve uzamsal ilişkilerin içkin bağlantılılığına kronotop(harfiyen anlamıyla, zaman-uzam) adını vereceğiz.”
  
  “peki bu zaman-uzamların ne gibi bir önemi vardır? en belirgin olan şey, anlatı açısından taşıdıkları anlamdır. romanın temel anlatısal olaylarını örgütleyen merkezdir bu zaman-uzamlar. zaman-uzam, anlatı düğümlerinin bağlandığı ve birleştiği yerdir.”
  
  bahtin (bkz: karnavaldan romana) adlı eserinde birçok kronotop hakkında bilgi verir. bunların arasında yol kronotopu, salon kronotopu, şato kronotopu, (bkz: eşik kronotopu) vb. bulunur.
  
  bir örnek verecek olursak, bakhtin, stendhal ve balzac romanlarının salon kronotoplarını çok kullandığını ve olay örgülerinin ve entrikaların salonlarda yaşandığını ve karakterlerin salonlarda tanındığını belirterek şunları söyler:
  
  “stendhal ve balzac’ın romanlarında romansı olayların açınlanabileceği, kökten yeni bir uzam boy gösterir(kelimenin geniş anlamında) misafir odaları ve salonlar uzamı. … salonlar ve misafir odalarında, entrika ağları örülür, sonuçlar bağlanır -diyalogların gerçekleştiği yerdir bu, kahramanların karakterini, “fikirlerini” ve “tutkularını” ifşa ederek, romanda olağanüstü bir önem kazanan bir şey olan diyalogların.”
  
  (bkz: dostoyevski) romanlarında eşik kronotoplarının önemi üzerinde durur.
  
  şato kronotopunun tarihî romanları geliştirdiğini savunur. çünkü şatoda bulunan nesneler geçmişten şimdiye taşıdıkları gizemli havalarıyla kendi başlarına bir zaman-mekân oluştururlar. gizemli olmalarının sebebi tarihsellikleridir.
  
  (bkz: eşik kronotopu)
• mikail abiyle aramızın bozulmasına sebep olan kavram. beni moby dick'le yargıla iki gözüm, pequod'la yargıla.
• bir hikayede mutlaka olması gereken zaman-mekanin ilişkisidir kronotop.
  eylem belirli bir yerde ve zamanda geçmesi gerekir. zaman aslında görünmeyen soyut bir şeydir ama mekanin içinde gorunur somut hale gelir. der bakhtin.
  zaman-mekan (knronotp) anlatidaki olayları somutlastirir, cisimlestirir görünür hale getirir. böylece temsil edilebilirliği de artar gerekli zemin oluşur.
  hikaye içindeki tüm her şey zaman-mekana göre şekillenir onlara uyum sağlar; karakterler, görüşler, fikirler, sosyal, kulturel, politik sorunlar.
• don kişot'taki kronotop hanlarmış. balzac'ta salon, dostoyevski'de eşikmiş.