• böyle bir dil yoktur, hiç olmamıştır...

    bir defa tarihsel olarak özbek dili, tili, lehçe-i özbek vs diye adlandırılan bir dil bulamazsınız. özbek dediğimiz etnik grup altınordu imparatorluğu'nun çöküşüyle gerisin geri türkistan'a göçen kıpçaklardır. bu göç kabaca üç-dört yüzyıl sürdü. tarihsel oluşumu böyle bir sürece dayanan bir halkın standart bir dil konuştuğunu iddia etmek akıl dışıdır. ayrıca özbekler geldiği dönemde türkistan'da zaten türkler yaşıyordu. bugünse biz bölgeye ne zaman yerleşmiş olursa olsun. bölgede yerleşik çiftçilik yapıp türkçenin bir lehçesini konuşa herkese özbek diyoruz. özbekistan'da bir grup için özbekçeden başka bir dilde konuşuyor dendiğinde anlaşılması gereken dilsel değil hayat tarzıyla ilgili bir farklılık olmalıdır. bu rus linguistlerin dayattığı bir kabul. ruslara göre yerleşikler özbekçe konuşurlar göçebelerse başka lehçeler. halbuki durum böyle değildir. yerleşiklerle benzer şiveleri konuşan göçerler olduğu gibi tam aksinin geçerli olduğu durumlar da vardır.

    özbekçe diye bir dilin icat edilmesi stalin'in rus emperyalizminin majör ideoloğu nikolay ilminski'nin "açtığı yoldan gösterdiği hedefe" koşmasından başka bir şey değildi. bir defa bugün var olduğu iddia edilen dil aslında bir halüsinasyondan ibarettir. wikipedia'da latin alfabesiyle yazılan dil özbekçe falan değil, taşkent ağzıdır. ilginçtir bu ağız özbekistan içinde dahi izole bir ağızdır. yani demem o ki özbekistan'da konuşulan dillerin ortalamasından çok uzak bir dil bize özbekçe diye dayatılıyor. bu dil diğer taraftan özbekçe denen dil tarihsel olarak bölgenin lingua franca'sı olmuş çağataycayla da çok yakın falan değildir. özbekçe düpedüz rus işgalinden sonra pamuk tarımıyla zenginleşmiş taşkent bölgesinin köylü ağzıdır. düşünün ruslar türkiye'yi işgal edip burdur şivesini standart türkçe diye tanımlamışlar. durumun garabeti bundan farklı değil.

    bu boş yere ve/veya kendiliğinden olan bir şey değil standart türkçe'ye en uzak lehçe ruslar tarafından bilinçli olarak özbekçe diye tanımlanmıştır. tüm türk lehçeleri içinde büyük ünlü uyumu olmayan tek lehçenin en güçlü türki cumhuriyete dil diye dayatılmasının altında yatan şey elbette "bilimsel gerçeklik ve zorunluluklar"dan ibarettir. yoksa zinhar bölgede türk yoktur, hiç olmamış ve ilelebet olmayacaktır. buna rağmen sovyet genelkurmayının türkmenistan, özbekistan ve tacikistan'dan oluşan askeri bölgeye kuruluşundan yıkılışına kadar "türkistan" demiş olmasıysa kendilerinin geri zekalılığından başka bir şey olamaz.*

    konu ile ilgili muştum dergisinin ünlü karikatürü manidardır. tacik olduğunda direten bir özbek ile özbek olduğunu iddia eden bir tacik...

    rus-sovyet emperyalizminin bölgede neden olduğu saçmalıklar özbekçeden ibaret de değildir. siz hiç sardistan diye bir ülke duydunuz mu? ya da kara-kırgızistan. hakeza ilk kırgızistan'ın neresi olduğunu biliyor musunuz? peki tacikçe'yle farsça arasındaki 7 farkı bulabilecek olanınız var mı?
  • bir karşılaştırma:
    özbekçe:
    siz aytganingiz togri turkiyede biz ozbeklarni huddi turk tilida gapirishadi dep oylashadi otgan yili turkiyada bolganimda bir dostim bilan ozbekcha gapirishganimizni eshitib :qaysi tilda gapiyapsizlar deyishdi?
    men ozbekcha dedim.ular nega biz tshunmayapmiz ozbekcha turkca emasmi deyishdi?yok turkiy tilga kiradi ammo sizlarnikiga ohshamaydi desam hayron bolishdi.
    ular hozir ozlarini ottoman demydi amo oguz va selcuklar deyishadi chunki otaturk davridan beri ottomandan uzoqlashishga harakat qilib hozirgi vaziyat yuzaga kelgan

    -------------------------------
    eski anadolu türkçesi
    eytdigingiz dogru turkiyede biz ozbekleri turk dilinde gaf vurushurlar deyu oylashirlar. oten yil turkiyede oldughumda bir dostum ilen ozbekche
    gaf vurushdughumuzu ishitib: hangi dilde sozlehirsingiz? deyishdiler
    ben ozbekche dedim. olar neye biz dushunmeyeriz, ozbekche turkche deghul mi dediler. yok turki dile girer ama sizlerinkiye okshamaz dedim de dana galdilar.
    olar indi ozlerini osmani demezler ama oghuz ve selchuk derler.chunki ataturk devrinden beri osmandan uzaklashmaga dirishiben hali hazirdaki vaziyet ortaya gelibdir.

    -------------------------------
    modern anadolu türkçesi
    dediginiz doghrudur turkiyede biz ozbekleri turkche konushuyorlar diye dushunuyorlar. gechen yil turkiyede bulundughum zaman bir dostumla ozbekche konushtughumu duyup: hangi dilde konushuyorsunuz demishlerdi. ben ozbekche dedim. onlar niye biz anlamiyoruz ozbekche turkche degil mi dediler. hayir, turki dillerdendir ama sizinkine benzemez dedim de shasha kaldilar
    onlar artik kendilerine osmanli demiyorlar ama oghuz ve selchuklu diyorlar chunku ataturk devrinden bu yana osmanlidan uzaklasmaga chalishtiklarindan shu anda ki durum ortaya chikti.

    http://www.forum.uz/viewtopic.php?t=7255&start=60
  • bildiğin türkçedir, biraz anadolu gezmeye zahmet etmiş anadolu görmüş herkes birinci haftanın sonunda özbek türkçesini rahatça anlar ve konuşur.

    ama elbette facebook gençliği bu denklemin dışındadır.
  • türkiye türkçesi'ne azerice'ye göre uzak, uygurca'ya göre eşit ve kazakça'ya göre yakındır.
  • kullandıkları resmi alfabe kiril alfabesidir fakat latin alfabesine geçmek için uğraşıyorlar.her beş senede bir toplantı yapıp 5 sene daha latin alfabesine geçmeyi erteliyorlar. öyle kolay değil bu işler. ilkokuldan itibaren latin alfabesini öğretiyorlarmış artık.gazetelerde hem kiril alfabesi hem latin alfabesi ile çıkıyormuş.böyle uğraşlar içindeler. atatürk'ün yaptığını kimse yapamaz. (bkz: harf devrimi)
  • fars telaffuzuyla konuşurlar.
  • bugün otobüste yanıma iki özbek kadın oturdu. önce hiç dinlemedim yabancı dil falan diye. sonra dikkat kesilince ohaa çektim. ulan resmen anlıyorum eheheh! biraz kassam özbekçe konuşacağım. bunlar kızılay'dan bir şey değiştireceklermiş galiba. alışveriş bilmem ne. tabi anlamadıklarım da çok ama genel olarak muhabbete yabancı kalmadık. kulağa hoş geliyordu.

    yav ne enteresan aslında dünya'da öyle çok farklı diller yok. bir ingiliz, alman'ı anlar az çok. ispanyol'lar italyanlar falan anlaşıyor. böyle düşününce garip geliyor.

    not: lafı nasıl anlamış? sanki dile küfrettik. bahsettiğim diğer diller de aynı dil ailesinden geliyor işte. kafanız süpermiş güle güle kullanın.
  • kelimelerin telaffuzu, cümlelerin vurgusuyla türkçe'yi acayip andıran, insanı içgüdüsel olarak anlamak icin biraz daha dikkatli dinlemeye iten, ama yine de çok çok az anlaşılan kardeş dil. türkçe'nin yabancı bir kulaktan nasıl duyulduğunu merak edenler, özbekçe konuşan birini dinleyerek bu meraklarını bi nebze de olsa giderebilirler.
  • mümkün değil anlamındaki mümkünmaz, aslında şöyle: mümkinmes < mümkin + er-mez
    er- fiili bizim ek fiil olarak bildiğimiz imek fiilinin daha eski bir şeklidir. "mümkün değil" diye çevirmek daha doğru. er-mez'in, yani -mes ekinin tam karşıladığı anlam "değil"dir
  • yapısında hem kıpçak hem oğuz unsurlarını barındıran türk lehçesi. tahminim, hem azeri ve türkmenlerle , hem de kırgızlarla kısmen de olsa anlaşabilirler. bir nevi köprü. farsçanın yoğun akustik etkisi sebebiyle ünlü uyumu yoktur. denebilir ki ünlü uyumuna rastlanmayan tek türk lehçesidir.

    azericeye, bize nazaran daha yakındır. misal öten iller , azericede geçen yıllar demektir. özbekçede ötmek fiili aynen bu manada var. "kendine benzemek" azerice'de özüne oxşamak (okşamak) diye geçer. aynen bu ifade özbekçede mevcut.sadece yazımda farklılık var. ayrıca türkçedeki nasıl/ne kadar/kaç sorularının karşılığı olarak azerice ve özbekçede neçe sözcüğü kullanılır. aktarmak hem azericede hem özbekçede aramak manasındadır. bala, özbekçede bola. payitaht (başkent) , ise poytaxt oluyor.

    dikkat çekici bir kaç kelime:

    aka: abi (anadolu türkçesinde ağa)
    değil :emas. bizdeki imek fiilinin olumsuzu.bir nevi imez.
    bo'yinbog' : kıravat,boyunbağı. (son harf g'=ğ)
    oila boshlig'i: aile reisi.
    yuvmoq : yıkamak. anadoluda yu'mak.
    (x:gırtlaktan gelen h )xayrli tun:hayırlı geceler . bizdeki dün kelimesi tünemek fiilinden türemiştir. özbekçede geceye dönüşmüş.

    erken anadolu türkçesindeki , ismin e halinin -ge/ga ile gösterilmesi halen özbekçede var. misal , gözlerine =ko'zlariga , sana =senga.

    galaxy note 2'nin menüsünü bazen özbekçeye çeviriyorum. gerçekten ilginç sözcüklere rastlanabiliyor. bir kaç örnek vereyim:

    dil----til
    hafıza/bellek----hotira (xotira diye yazılıyor, başta sert h var)
    silmek----o'cirish (uçuruş manasında galiba)
    mesaj-----xabar
    ayrıntılar---tafsilotlar

    açmak için ekranı kaydırın---------blokdan chiqarish uchun ekranni ustida barmog'ingizni harakatlantiring. (özbekçe menüde daha detaylı bir şekilde anlatılmış. parmakla hareketlendirme falan.)

    özbekçeyi , türkçe altyazılı görebilmek için , sevinch mo'minova isimli bir özbek popçunun klibini - yolg'onchi yor(yalancı yar)i tavsiye ederim. olsun anlamındaki bolsın sözünü duyunca ,özbekçe insanda karahanlı türkçesi çağrışımı yapıyor.

    https://www.youtube.com/watch?v=36msfwtxnl8

    özbekçe vikipedi de dil meraklıları için kayda değer bir kaynak.

    şu özbekçe cümleyi çeviriye gerek olmadığını düşünerek yazıyorum:
    “bu bino timur saltanati davrida qurilgan."
hesabın var mı? giriş yap