rika

• matbudan sonra gordugunuzde ve okumaya calistiginizda, sudan cikmis baliga donup en basit kelimeleri bile tanimayabilirsiniz. simdi yine basa donduk, harfleri yeniden ogreniyoruz.
  matbu okumaya da devam etmek gerekiyor tabii ayni zamanda.
• rik'a, sözlük anlamı itibariyle "kâğıt, deri parçası" demektir. şekil özellikleri bakımından
  hat sanatında kalemin doğal akışına uygun, divanî özellikler taşıyan, bir yazı türüdür.
  
  kesin olarak ne zaman ortaya çıktığı bilinmemektedir. osmanlı paleografya ve diplomatik ilminin ilk ve saygın araştırmacılarından tayyib gökbilgin, on beşinci yüzyılın ikinci yarısından sonra dulkadiroğulları döneminde kullanıldığını öne sürmektedir.
  
  rik'a yazısı, on sekizinci yüzyılın ikinci yarısından sonra osmanlılar'da divan-ı hümayun'da kullanılmış ve ana çizgileriyle belirgin bir karakter kazanmıştır. on dokuzuncu yüzyılda günlük hayatta, mektuplarda ve resmi yazılarda yaygın olarak kullanılmış ve babıali bürolarında yaygınlaşmıştır.
  
  kolaylığı ve basitliği nedeniyle diğer islam ülkelerinde de beğenilen rik'a, eğitim ve öğretimde önemini korumuştur. rika, matbu kitap dışında son dönem el yazması metinlerde geniş bir kullanım alanı bulmuştur.
  
  eski rik'a veya babıali rik'ası olarak adlandırılan bu tarz, tanzimat devrinde bâbıâli bürolarındaki memurların yazdığı yazılar üzerinde mümtaz efendi tarafından belirli kurallara bağlanarak üsluplaştırılmıştır.
  
  hızlı yazılabilmesi için harflerde yapılan kısaltmalar, rik'a yazının estetik ifade gücünü azaltmıştır. böyle olmakla birlikte, şahsi his ve heyecan unsurlarını ön plana çıkararak insan unsuruna dair daha fazla ayrıntı barındırmıştır.
  
  mümtaz efendi'den sonra rika hattının özgün karakterini kazanmasına, galatasaray mekteb-i sultanisi (galatasaray lisesi)'nin hat hocası mehmet izzet efendi (ö. 1903), âlî paşa, fuad paşa ve ahmet cevdet paşa'ların yazıları üzerinde incelemeler yaparak nitelikli katkılar sunmuş ve yeni bir üslûp ortaya koymuştur.
  
  yeni özellikleriyle sanat yazısı seviyesine yükselen izzet efendi rik'ası, hattatlar tarafından çok beğenilmiş ve yaygınlaşmış, zamanla mümtaz efendi rik'ası unutulmuştur.
  
  rik'a'nın hızlı ve esnek kurallı biçimde yazılması sonucunda rik'a kırması veya babıali kırması denilen bir şekli ortaya çıkmış, bu tarzda sık kullanılan bazı kelimeler ve birleşmeyen harfler birleşerek özel bir biçim almıştır.
  
  rik'a'nın celî şekli, harf devriminden önce dükkân levhalarında, ilanlarda ve az da olsa kitabelerde kullanılmıştır. günümüzde müslüman ülkelerde gazete başlıkları ve dükkân levhaları genellikle celî rik'a ile yazılmaktadır.
  
  kaynak
• osmanlı devleti zamanında hızlı yazım amacıyla oluşturulmuş yazı türüdür. bazı harflerin noktaları konulmazken bazı harfler sonlara denk geldiğinde daha farklı yazılır. matbu harflere göre zor olsa da divani ya da siyakat gibi yazı türlerine göre kolaydır.
  
  matbu osmanlıcayı yeni yeni çözmüş olan toy tarihçilerin, ikinci sınıfa geçip bu yazı türüyle karşılaştıklarında sudan çıkmış balığa döndükleri doğrudur.
• hakkında bildiğim tüm kaynakları sıralıyorum işine yarayacak birileri olur mutlaka (aklıma geldikçe editlerim):
  -osmanlı arşiv belgeleri okuma kılavuzu- orhan sakin
  -osmanlı vesikaları okumaya giriş- mehmet eminoğlu
  -osmanlı arşiv vesikaları- recep karacakaya, ismail yücedağ
  -örnek çözümlemelerle osmanlıca edebi metinler ve arşiv belgeleri
  -osmanlıca belge okuma rehberi örnek çözümlü- hayrat neşriyat
  -say yayınlarının çözümlü osmanlı türkçesi metinleri'nin hepsi (ileri seviye)
  
  ferit develioğlu dışında en iyi sözlük de ideal kültür yayınlarının latin harfleriye kamus-i türki
  en iyi internet sözlük: kubbealti.org
  en iyi appstore sözlük uygulaması: nnd sözlük (içeriği zengin ama kelime köklerini vermiyor haberiniz olsun)
  
  son olarak youtube'da zafer şık videoları da izlenmeye değer (eğer bir belgeyi okuyamazsanız mesaj atıp belgenin fotoğrafını yollarsanız o belgeyle ilgili video da yayınlıyor).
• okur yazar osmanlilarin gunluk yazismalarinda kullandiklari 1mm'yi gecmeyen kalinliktaki bir kamis ile yazdiklari hat cesiti.
• çok enteresan bir şekilde arapça/farsça/osmanlıca yazdıkça okuması kolaylaşan bir yazı türü. en azından bende öyle oldu. kendimi ne kadar zorlarsam zorlayayım sülüs yazamıyorum, illa rikaya kayıyorum. sonra "lan ben ne yazmışım?" diye kendimi çözmeye çalışırken diğer rikaları da daha kolaylıkla okumaya başladığımı fark ettim.
  
  deneyin. belki sizde de işe yarar.
• osmanlı devleti'nde en çok kullanılan el yazısı türlerinden biridir. matbu yazıları/kitapları okumaya benzemez. hatta rika okumak rika okumaya da benzemez^*. çünkü katiplerin tarzları da birbirinden farklıdır. arşivde yer alan bir belgeyi okuduğunuzda mutlu olursunuz. ancak bir başka belgeye geçtiğinizde harfler halay çekmeye başlar. öncelikli amaç harfleri tespit etmektir, sonra kelimeleri. en son amaç ise metni anlamaktır. bu süreçte klişelere hakim olmak oldukça önemlidir. keza hicri ve rumi takvimlerdeki ay isimlerinin yazılışlarını da öğrenmek gerekir. çünkü katip size bir sürpriz yapıp harflerin noktalarını koymamış olabilir^*. zordur ama tarihi birinci ağızdan yazılan bir resmi belgeyi okuyarak öğrenmeye değer.
  
  edit: imlâ
• osmanlı imparatorluğu'nda özellikle 18. yüzyılın ikinci yarısında gelişen ve daha sonra bütün islam ülkelerine yayılmış olan türklere has güzel yazı.düzlüğü ve yuvarlaklığı değişik ve süratli yazıldığı için çoğu harfleri bitişik olan rikaa yazısı bir çok bakımdan sülüse benzer.
  fakat harfleri sülüsten daha küçük ve eliflerin başında zülfe yoktur. rika yazısının haberleşme yazısı olduğu söyleniyor. meşhur hattat şeyh hamdullah tarafından geliştirilen rika, daha sonraları diğer osmanlı hattatlarının en sevdiği yazı oldu.
• kendinizi alıştırdığınızda matbu^* yazıyı okumak mesela olmaktan çıkıyor.. el yazısını mevzuya dahil etmemek gerekli tabi.. bu hususta ali kemal belviranlı'nın aynı metnin hem rika ile hem nesih ile yazılmış örneklerini ihtiva eden bir kitabı mevcuttur..
• osmanli el yazisi