• birinin davranışlarının nedenlerini çevrenin etkisini hiçe sayarak, sadece o insanın kişiliğine bağlama eğilimi.
  • soyle ki, burda isin error olan kismi, ayni durumda kalan insan kisinin kendisi oldugu zaman bu davranisin nedenini dis faktorlere, baska biri oldugunda ise onun kisisel ozelliklerine baglamasinda...
    misal, yemek yapiliyor, risottonun su hesabi iyi yapilamamis... kisi kendisi bu durumdayken felek su katti risottoma diye bir aciklama getiriyor benim sucum degil diye ama baska bir insanin risotto kivami soz konusu oldugunda sozlukteki kotu ahcilar acisindan bakiyor...
    (bkz: igneyi kendine batir cuvaldizi baskasina)
  • ama bu error çok da fundamental diildir. zira bireylerin kültürden kültüre gösterdikleri fark burda da belli olmaktadır ve bu error bireysel kültüre sahip olan batıda kendini çok fazla gösterirken doğuda pek az ortaya çıkmaktadır.
  • bunu alan $unu da aldi: (bkz: halo etkisi)
  • bir örnek: bir yüzme havuzunun kenarinda yürürken ayagi kayip yere düsmek üzere olan bir erkegin, o anda tesadüfen yanindan gecmekte olan bir kadinin gogüslerine tutunarak dengesini bulmaya calistigini düsünelim. adamcagizin bu cabasi kadin tarafindan cinsel bir taciz olarak algilanirsa vahim bir düsünsel hata yapilmis olur.

    (bkz: ad hominem)

    http://en2.wikipedia.org/…amental_attribution_error
  • kisinin uzerine etki eden cevresel nedenleri hice sayarak olaylari genelde kisinin kendisine baglama hatasi. genelde -biz- icinde bulundugumuz olaylari cevresel etkenlere baglarken, kendimizin neden olabilecegi etkileri hice sayariz.

    peki efendim, neden yapiyoruz biz bu hatayi?

    perspektifte farkliliktir ilk nedeni. cevreyi izlerken ya da kendimizin davrandigi durumlarda degisik bakis acilarina sahibiz. kendimiz davraniyorken ilgimizi cevreye odaklariz, oysa gozlemlerken ilgi odagimiz kisi uzerindedir.
    mesela kendimizi videoda falan izliyorken, ya da sesimizi teyp'den dinliyorken bize bir degisik gelir. oysa davranirken ilgimizi cevreye degil kendimize yoneltirsek daha bilincli insanlar olabiliriz.

    ikinci nedeni ise kulturel farkliliklardir. mesela batili topluluklarda insanlar genellikle insanlarin olaylara neden oldugunu dusunurler, durumlarin degil. davranis genellikle diger insanin kisisel ozellikleri ile aciklanir.

    daha az bireyci toplumlarda insanlar daha cok cevresel etkenleri bagdastirir davranislara. mesela miller arkadasimiz hindistan'da bu hataya raslamamistir.

    oysa ki biraz adil olsak yargilarken, ne mutlu, ne bilincli yasariz. hey be.
  • (bkz: #9629281)
  • bir kere bir teori gelistirdiginde onun basina fundamental gibi bir kelime koyarsan meshur olup tarihe gecme olasiligin artar, bize bunu gostermistir.

    neyse, bu cikarima onayak olan unlu bir deney yapilmis yillar once. bir gruba anti-castro ve castro yanlisi konusmalar dinletiliyor. daha sonra dinleyicilerden, konusmacinin politik gorusleri hakkinda yorum yapmalari isteniyor. dogal olarak castro yanlisi konusmayi yapan kisi icin cogunluk sosyalist, komunist, vs gibi ifadeler kullaniyor. daha sonra bunlara, konusmacilarin metinleri kendilerinin yazmadigini, sadece okuduklarini acikliyorlar ve bu bilgi isiginda onlarin kisisel gorusleri hakkinda tekrar fikir yurutmelerini istiyorlar. iste olayin kilit noktasi da burada. bu bilgi isiginda dahi, insanlarin buyuk kismi konusmacilarin samimi olduklarinda israr ediyorlar ve soylediklerini onlarin karakterlerine atfediyorlar. arastirmacilar allem etseler de kallem etseler de anlatamiyorlar bu iki degisken arasinda bir bag olmak zorunda olmadigini. bir aktorun rolunu yapip giden bir profesyonel degil de illa ki o karakterle paralellik gostermesi gereken bir insan oldugunda israr etmek gibi birsey.

    iste buradan cikmis psikoloji biliminin gordugu insan algisina dair gelmis gecmis "en temel hata".
  • bir kişinin herhangi olumlu ya da olumsuz davranışı arkasında yatan nedenleri sadece o kişinin karakterine ve özelliklerine bağlama eğilimidir, birey merkezli toplumlarda daha çok görülür, örneğin; bir kişi işine geç kaldığı zaman elde yorum yapabilecek hiç bir veri olmadığı halde "bugün sabah yollar çok kalabalıktı, gecikmesi normal" diye düşünmek yerine "o zaten tembelin teki, gene uyuyakalmıştır" demek.
  • bu eroru de kendindenlestirmemek icin:

    (bkz: ozculuk)
    (bkz: essentialism)

    ve haliyle

    (bkz: idealizm)
hesabın var mı? giriş yap