karabağ savaşı

• 1988'in sonlarına doğru karabağ'da çoğunluğu oluşturan ermenilerin bağımsızlık talep etmesiyle azerbaycan ile ermenistan arasında başlayan ve 4 yıl süren savaştır.
  
  bilindik savaşların dışında bilinmedik bir tarihi vardır başlangıcının. 1921 yılında stalinin sovyet sosyalist komünist partisi karabağ ve nahçivan'ı azerbaycan sovyet sosyalist cumhuriyeti'ne bağlar, yüz yıllar boyunca bölgede nüfusun hemen hemen tamamını oluşturan ermeniler buna karşı çıkar, isyan başlar. isyan bastırılır.
  
  80'lerin sonlarına doğru donmuş, bastırılmış o sorun sovyetler birliğinin dağılmaya başlamasıyla 70 yıl sonra tekrar konuşulmaya başlar. azerbaycan sovyet sosyalist cumhuriyeti içerisinde dağlık karabağ özerk oblastı adı altında özerk bir yönetime sahip ermeniler bağımsızlık talep eder, karabağ milli komitesi kurulur. referandum yapılır. referanduma katılanların %98'i bağımsızlık talep eder ve olaylar başlar.
  
  azerbaycan genelinde büyük bir infal başlamıştır.. azerbaycan yönetimi referandum'un hemen sonrasında referandum'u tanımadığını, yapılacak bir referandumun azerbaycan'ın genelinde yapılması gerektiği söyler. sovyetler birliği boyunca iç içe yaşayan iki halk arasında donmuş o kin erir.. azerbaycan'da yaşayan ermenilere saldırılar başlar, tarihe sumgayit katliamı, maragha katliamı, bakü pogromu gibi hadiseler yaşanır. yüzlerce ermeni sokaklarda öldürülür.
  
  1988'de spitak'ta tarihinin en büyük depremini yaşayan ermenistan zaten zayıf olan iç ekonomisinin tamamını kaybetmişti. 70 yıl boyunca beklenilen bağımsızlık, o hayali özgürlük gelmişti.
  
  yerle bir evler
  günde 1 saatliğine gelen su
  günde 2 saatliğine gelen elektrik
  gaz kuyrukları
  ekmek kuyrukları
  
  o hayali özgürlüğün tek ayak üstüne durma çabasının realistliğiydi tüm bunlar. kim isteyebilirdi bu durumda kendilerinden 3 kat daha büyük, 4 kat daha fazla nufüsa sahip bir ülkeyle savaşa girmek? hangi çılgın? hangi aptal isterdi?
  
  1990.. karabağ'ın özerkliği azerbaycan tarafından kaldırılmıştır. azeri ordusu karabağ'a girmeye başlar, martakert'ten 30 km. içeri girildiğinde savunma namına görülen tek şey av tüfekleriyle direniş göstermeye çalışan bölge ermenileriydi.
  
  azeri tankları ter ter'e girdiğinde erivan'daki opera meydanına on binler, o günleri görmüş kimilerine göre yüz binler toplanır. -çocuklarımız katlediliyor. ne bekliyoruz?- derler. (bir yerlerden tanıdık aslında değil mi bu sözler?)
  
  levon ter petrosyan, ermenistan cumhuriyetinin ilk cumhurbaşkanı. eşi yahudi, kendisi suriye'li..
  garip bir insan değildi.. realistin önde gideniydi. bu durumda girilecek bir savaşı saçma bulurdu, onca ikna girişimine, onca protestolara, onca olan bitene rağmen.
  
  bir süre sonra daha önce olmamış bir şey oldu. dönemin entelektüellerinden vazgen sargsyan ermenistan savunma bakanlığının kurulduğunu ilan etti, sadece 18 yaşını dolduran gençleri değil 55 yaşına kadar eline silah tutabilecek herkesi askere çağırdı. tümenler kurdu, birlikler oluşturdu.
  
  arabo, mush, dashnaktsakanner, sasuntsi david, ala, ashot erkat ve yüzlercesi.
  
  bu bir ülkenin baş komutanı sıfatını taşıyan cumhurbaşkanına -rağmen- girdiği ilk savaştı.
  
  1991'de fransa'daki ermenilerden sağlanan para desteği ile ruslardan silah alımı yapıldı, 120 kadar t-55 ve 30 kadar bmp alındı.. bu av tüfekleriyle savaşa giren bir ordu için nimetten fazlasıydı. ordu laçin'e girdiğinde diaspora'dan gönüllü katılımlar başlamıştı, çoğu taşnak partisi geçmişliydi.. bazıları amerika'dan, bazılıları fransa'dan. 1992'de savaşı yürüten komutanlardan biri olan arkadi ter-tatevosyan da onlardan biriydi, savaşın kazanılmasındaki kilidin farkındaydı. savaşın kazanılmasının şuşa'nın alınmasına bağlı olduğunu iyi biliyordu. şuşa azeri ordusunun komuta merkeziydi.. cephanelerin dağıtıldığı, helikopterlerin kalkış yaptığı, füzelerin stepanakert'i vurduğu savaşın en stratejik bölgesiydi.
  
  1 mayıs'ta artan füze saldırılarından sonra bölgeye saldırı kararı alındı, strateji yüksek hakim tepelerin bulunduğu kuzey ve güney hatlarındaki dağlık alanlardan saldırının başlatılması ve direnişin zayıflatılmasıyla harekatın başlatılmasıydı. 1 hafta süren hazırlıklardan sonra 8 mayıs gecesi harekat başladı ve savaşın en büyük muharebesi sabahın ilk ışıklarının gözükmesiyle beraber ermenilerin zaferiyle bitti.
  
  1000'i ermeni 2500'ü azeri toplam 3500 kişinin öldüğü bu gece bir dönüm noktasıydı.
  son demlerine giren bir savaş. martakert ve martuni'ye varan bir ermeni ordusu.
  kış taarruzları başarısızlıkla biten bir azerbaycan.
  
  çıkış yolu bulamayan haydar aliyev ateşkes için müzakerelere başlar, 5 mayıs 1994'de ermenistan ve karabağ yönetimiyle bişkek protokolü imzalanır.. ve savaş azerbaycan'ın karabağ ile beraber bölgeyi çevreleyen topraklarının yüzde 10'u kadarını kaybedilmesiyle sonuçlanır.
  
  kimlerine göre 1. karabağ savaşı
  kimilerine göre henüz bitmeyen
  kimilerine göre bir halk mücadelesi
  kimilerine göre topraklarını, çocuklarını koruma mücadelesi
  
  bana göre ise geçmişten günümüze en iyi kurgulanmış bir kirli oyunun kaçınılmaz sonucu.
  
  ------------------
  
  arşivden şuşa muharebesi ile ilgili ermenice bir belgesel,
  
  http://youtu.be/s00nvk9gyba
  http://youtu.be/vsafuwodbaq
  http://youtu.be/6vvpo7yu2li
  http://youtu.be/ayqotciv9zm
  http://youtu.be/yfwwygb4g-y
• (bkz: samvel babayan)
• (bkz: rüzgar birliği)
• (bkz: between hunger and fire/#32215765)