cihan şah ^*

• fatih sultan mehmed'in resmi yazışmalarda "baba" arkasından atıp tutarkense "baykuş, esrarkeş" dediği müttefiki.
  
  ps. baykuş, gündüz uyuyup gece aktif olan bir tür leşçil.
• kara yusuf oğlu mirza muzafferüddin cihan şah, 1397 yılında hoy şehrinde dünyaya geldi. kara yusuf'un 7 oğlundan biridir. fatih sultan mehmet ve uzun hasan ile aynı devirde hüküm sürmüştür.
  
  doğu anadolu, ırak, azerbaycan ve batı iran'a hükmeden güçlü bir sultandı. şiiliğe meyilli idi. kendisinin zamanında güçlenen safevi tarikatının şeyhi ve şah ismail'in dedesi şeyh cüneyd'i erdebil'den sürmüştür. bu olay da şeyh cüneyt'in uzun hasan'a sığınması ve onun kardeşiyle evlenmesiyle sonuçlanmıştır. tebriz'deki gök mescit kendisinin eseridir. hakiki mahlasıyla türkçe divanı vardır.
  
  cihan şah, akkoyunlu uzun hasan'ı kendine bağlı bir bey olarak görüyordu. uzun hasan'ın çeşitli yöreleri zaptının ardından 1467 yılında uzun hasan'ın üzerine büyük bir ordu ile yürüdü. kış şartları ve uzun hasan'ın karşısına çıkmaması üzerine, ordusunu dağıtarak geri çekildi. kışladığı çapakçur mevkiinde uzun hasan 6000 kişilik kuvvetleriyle karakoyunlu kampına ani bir gece baskını düzenledi. cihan şah bu savaşta öldü.
  
  cihan şah'ın ölümünün ardından, akkoyunlu-karakoyunlu rekabeti bir anda tersine dönmüş ve akkoyunlular oldukça büyük bir alana kısa bir sürede hakim olmuşlardır. pek çok tarihçi bu olay ile karakoyunluların sona erdiğini yazmasına rağmen, aslında cihan şah'ın oğlu hasan ali karakoyunlu tahtına geçmiş ama 1 yıl sonra o da öldürülmüştür. hasan ali'nin yerine geçen kardeşi ebu yusuf de aynı akıbete uğramıştır. bundan sonraki 15 sene boyunca karakoyunluların canlandırılması yolunda akkoyunlulara karşı verilen isyanlar başarıya ulaşmayınca, karakoyunlu hanedanından bir genç hindistan'a gider. hikayenin devamı için (bkz: kutbşahlar)
• horasan hariç bütün irana hakim olan kara koyunlu hükümdarı kudretinin zirvesine ulaşmış, islam dünyasında en kudretli hükümdarlar arasında yer almış bulunuyordu.
  
  osmanlı hükümdarı fatih sultan mehmet ona "babam" şeklinde cihan şah ise osmanlı hükümdarına "oğlum" diye hitap ediyordu. buna rağmen cihan şah geceleri içip gündüzleri uyuması nedeni ile fatih sultan mehmet'in ona huffaş şeklinde hitap ettiğide biliniyordu.
  
  (bkz: #67062711)
• cihan şah'tan toplu tecâvüz cezâsı
• "cihan şah yürüyerek girdi kente. ve gördü ki her yer kapalı, sokaklarında bir ayak sesi bile yok. mahalle aralarına vurdu." tomris uyar - ödeşmeler ve şahmeran hikayesi
• karakoyunlu devleti'ne altın çağını yaşatan hükümdardır.^*
  
  önceki entrylerde de değinildiği gibi saltanatı (1438-1467) boyunca karakoyunlu - osmanlı ilişkileri iyi seyretmiştir. bunun da iki ana nedeni vardır diyebiliriz. birincisi: karakoyunluların cihan şah saltanatının ilk yıllarında timurluların güdümünde olmasıdır. ikincisi ise karakoyunluların akkoyunlular gibi ezeli bir rakibe sahip olmasıdır. bu nedenleri biraz irdelemek gerekirse:
  
  cihan şah'ın selefleri (babası^* ve abisi^*) saltanatlarını timurlular ve akkoyunlularla mücadele ederek geçirmişlerdi. bu mücadeleler de karakoyunluların tam anlamıyla güçlenmesinin önünde önemli bir engel olmuş, hatta devletin ciddi kayıplar yaşamasına neden olmuştu. cihan şah ise hükümdar abisinin timurlulardan kaçıp, osmanlı topraklarına sığınmasından sonra, timurlu hükümdarı şahruh'a biat ederek karakoyunlu tahtına çıkmıştı. cihan şah'ın tahta geçtiği dönemin genel siyasi durumuna bakıldığında; şahruh, doğu'nun en güçlü hükümdarı konumundaydı. akkoyunlular, uzun bir süredir şahruh'un güdümündeydi. osmanlılar da 1402 senesindeki ankara savaşı'nın yarattığı travma sebebiyle şahruh'un büyüklüğünü tanımaktaydı. bu sebeple osmanlılar ile timurlular arasında barış sürmekteydi. nitekim şahruh'un ölümüne kadar cihan şah'ın bağımsız siyaset izleyememesi nedeniyle iki devlet arasında doğrudan, ciddi bir ilişki kurulmamıştır.
  
  şahruh'un 1447 senesindeki ölümüyle timurlu ülkesinde başlayan taht kavgaları iran coğrafyasında büyük bir otorite boşluğu yarattı. bu boşluğu da cihan şah askeri faaliyetlerle doldurmayı başardı. bağımsızlığını kazanan cihan şah ülkesinin sınırlarını; güney kafkasya'dan mezopotamya'ya, horasan'dan doğu anadalu'ya kadar genişletti. timurluların aradan çekilmesiyle akkoyunlularla da çatışmaya başlayan cihan şah'ın osmanlılarla ilişkileri de bu dönemde başlamıştır. 15. asır osmanlı tarihçilerinden şükrullah, behçetü't-tevarih adlı eserinde, 1449 senesinde ikinci murat tarafından cihan şah'a gönderildiğine değinmiştir. behçet'üt-tevarih'te bu ziyaret esnasında cihan şah'ın şükrullah'a; ikinci murat'ı kardeşi, akrabası olarak gördüğünü, çünkü aynı soydan geldiklerini söylediği, daha sonra da cihan şah'ın moğol hattıyla yazılmış bir oğuz tarihinden bir şecere göstererek, her ikisinin de soyunun oğuz kağan'a dayandığını gösterdiği yazılıdır. cihan şah'ın bu tutumuna bakıldığında, timurluların soyunun cengiz han'a dayandığı iddiası karşısında, bir savunma refleksi olarak osmanlı sultanının direktifleri sonucunda osmanlı ülkesinde başlayan tarih ve şecere yazımı furyasından cihan şah'ın da etkilendiği görülmektedir. o dönemde osmanlıların gösterdiği bu refleks, timurlular karşısında meşruiyet, saygınlık ve üstünlük kazanma gayreti olarak açıklanabilirken, cihan şah'ın bu şecereye vurgu yapmasının nedeni ise timurlu devleti'nin dağılış sürecinde oluşan boşluğu köklü, prestijli, kutlu bir aile olan karakoyunlular tarafından doldurulduğunun herkese duyurmak istemesi olarak açıklanabilir. diğer yandan cihan şah'ın topraklarını genişletirken batı'yla meşgul olan osmanlıları doğu'ya çekmenin bir manasının olmadığını düşünmüş olabilir.
  
  cihan şah'ın ikinci murat'la yürüttüğü dostane ilişki, fatih sultan mehmet devrinde de sürmüştür. yukarıdaki entrylerde de değinildiği gibi iki hükümdar arasındaki mektuplaşmalar da bunun en büyük göstergesidir. hatta bu dönemde ilişkiler daha yoğundu diyebiliriz. çünkü uzun hasan'la beraber akkoyunlular tekrar palazlanmıştı ve kısa bir zamanda ciddi bir riske dönüşmüştü. 1460'lı yıllara gelindiğinde fatih'in karadeniz kıyılarına seferler düzenlemeye başlaması, uzun hasan ile fatih arasındaki çekişmeyi resmen başlattı. böylelikle akkoyunlular, karakoyunlularla osmanlıların ortak rakibi olmuş oldu. uzun hasan anadolu'daki bu hakimiyet mücadelesinde; karakoyunlularla doğrudan çatışma yoluna başvururken, diğer yandan da osmanlıların karamanoğullarıyla olan mücadelesine müdahil olarak fatih'le dolaylı yoldan çekişmeyi sürdürdü.
  
  velhasıl, uzun hasan - cihan şah mücadelesinin galibi uzun hasan oldu. 1467 senesinde bingöl yakınlarında yapılan savaşta uzun hasan galip geldi ve cihan şah hayatını kaybetti. cihan şah'ın ölümüyle anadolu'daki hakimiyet mücadelesinde karakoyunlular sahneden çekildi, akkoyunlular ile osmanlılar baş başa kaldı... bundan sonrası için (bkz: kıreli meydan muharebesi) - (bkz: otlukbeli savaşı)
  
  bu konuyla ilintili diğer entrylerim için:
  şahruh: (bkz: #130832185)
  fatih sultan mehmet'in karadeniz seferleri: (bkz: #130760140)
  kara yülük osman bey: (bkz: #130940308)
  karamanoğulları ve osmanlılar: (bkz: #131307504)
  otlukbeli savaşı ve karamanoğulları: (bkz: #86695717)