beethoven piyano konçertosu no. 5

• belirgin bir kadansı olmayan tek beethoven konçertosu.
• (bkz: mambo no 5)^*
• beethoven'nın 1809 yılında yazdığı romantik konçertosu.
  
  londra filarmoni orkestrası güzel çalar bu eseri.
  
  http://www.rain.org/~karpeles/empfrm.html
• (bkz: taking sides)
  (bkz: wilhelm furtwaengler)
• modern romantik konçertonun prototipi olarak kabul edilirmiş bu müthiş eser.
• esref saati koncertosudur.
• ilk bolum'de beethoven'in piyanodan cikarttigi cilali ses karakterine henuz baska bir muzik eserinde rastlayamadigimi not dusmek isterim. piyano, piyano gibi degil de baska bir sey gibi tinlar. ne oldugunu hala bulamadim. bunun genellikle bahsi edilen mi bemol major ton ve sundugu kahramanlik hissinden kaynaklandigini sanmiyorum. daha cok, tekrar edilen pattern'ler ve sonuna kadar kullanilan piyano sonoritesi ile alakali gibi. zaten solistin muzige katkisi tema gelistirmek, kadans atmak veya orkestraya karsi cikmak gibi standart solist gorevlerinden ziyade, o garip tinisini orkestranin uzerine yaymak seklinde.
  
  bunun disinda 'derinlik' olarak 3. ve 4. koncertolarin bariz altinda. son iki bolumu ozensiz yazilmis. ilk allegro'su ve piyanonun esere gectigi parlak cilasi olmasa erken donem koncertolari ile bir tutulacagini sandim, hep ona inandim.
• beethoven'ın 4. konçertosu kadar beğenmesem de muhteşem bir eseri. şu performans, zaman ayırmaya fazlasıyla değer.
• beethoven'in son (piyano) koncertosu. yapitlari genelde ilk orta ve son donem olmak uzere 3'e ayirilarak incelenen bestecinin orta donem urunudur. besteci son doneminde koncertant yapit bestelememis, bu formla olan iliskisini orta doneminde, bu yapitla, sonlandirmistir.
  
  yapit klasik bir koncerto yapisindadir. 3 bolumludur. ikiser adet flut obua klarnet fagot korno trompet timpani ve bunlarin yanisira standart yayli toplulugu icin kaleme alinmistir. beethoven senfoni no. 3 ile ayni tondadir. bu tonun bestecinin elinde aldigi hal, iki yapitin 1. ve sonuncu bolumleri arasinda kimi paralellikler kurulmasina imkan verir (fazlaca ozguvenli temalar, yuksek perdeden sesler, kabina sigmaz bir devinim vs. halbuki ayni tonda kaleme alinmis mozart senfoni no. 39'da bunlar gozlemlenmez [baska seyler gozlemlenir]. iste bunlar hep muzik)
  
  1. bolum sonat formunda kaleme alinmis cok genis capli bir bolumdur, yaklasik 20 dakika surer. bestecinin daha onceden kaleme aldigi kimi koncertolarinin ilk bolumlerinin genis capli olmasi alisildik bir durumdur :
  
  (bkz: beethoven piyano konçertosu no. 1)
  (bkz: beethoven piyano konçertosu no. 4)
  (bkz: beethoven üçlü konçerto)
  (bkz: beethoven keman konçertosu) [bu yapitin gerek ilk bolumu gerekse tumu bu koncertodan daha uzundur]
  
  ilk bolumde goze carpan kimi nitelikler :
  
  bolum orkestranin bir akoru ile acilir ve hemen akabinde piyano nereye varacagi kestirilemeyen bir kadansa girisir. bu durum ancak iki kere daha tekrar edildikten sonra orkestra, bir klasik cag koncertosundan beklenecek sekilde, bolumun ilk (belirgin) temasini sunar. o devrin koncertant yapitlarinda yapitin orkestra ile acilmasi, temalarin orkestra tarafindan sunulmasi ve ancak bundan sonra solistin sazi eline alip muzige istirak etmesinin gelenek oldugu goz onune alinacak olursa bir koncerto icin ilginc bir acilis.
  
  ama beethoven icin cok da ilginc degil; orneginbeethoven piyano konçertosu no. 4 dogrudan solist aletle acilir. solistin cok erken start aldigi bir baska ve daha eski bir yapit icin (bkz: mozart piyano konçertosu no. 9) [entry konusu olan yapitin acilisiyla kiyaslanamayacak kadar basit bir giristir bu. bu beklenmedik giristen sonra solist alet yaptigindan utanmiscasina sozu hemen orkestraya birakir. burada besteci kurgusal bir dusunceden cok bir latife yapmistir.
  
  ama yapmistir. onu yapamayan da var]
  
  kimi acilardan benzer orneklerin varligi bu yapitin acilisindaki orijinalligi gormemizi engellememeli. karsimizda acikca, verilen orneklerdekilerden oldukca farkli bir yazi vardir. hatta kendimizce bir tanim uydurabiliriz : bir tur 'pesinen kadans' var.
  
  orkestar oldukca enerjik 1. temadan sonra daha sakin 2. temayi sunar. bu, dokunakli bir temadir. bolumun ilerleyen kisimlarinda piyano tarafindan seslendirildigi yerlerde dunya disi tinlar.
  
  bolumun acilisindaki akorlar bolum icinde yol gosterici niteliktedir. bolumun gelismesi 1. temanin dramatik bir tekrari ile baslar. bolumun acilisindaki akorlari tekrar duydugumuzdaysa artik rekaputilasyondayizdir. imite edildiklerindeyse kadans baslar ama orkestra kisa surede soliste mudahele eder ve onu kadansi olgunlastirmasina izin vermeden bolumun kapanisina surukler.
  
  ara not : bir bolumun acilisinin rekaputilasyonun basini isaretledigi bir baska birinci bolum icin ornegin :
  
  (bkz: schubert senfoni no. 1) [bu koncertodan sonra kaleme alinmistir]
  
  ara not - son
  
  2. bolum, nedense bir sekilde beethoven'la ozdeslestirilmis sert mizacli besteci, firtinalari adami vb. etiketlerin ne kadar yersiz bir yama oldugunun kanitidir.
  
  duyabileceginiz en naif en basit temalardan birisi ile karsinizdadir besteci.
  
  gene cokca kullandigi bir numarayi ceker ve 2. bolumu 3. bolume ara vermeksizin baglar (attaca). koncerto formunda o gune kadar bu numarayi yaptigi yapitlara ornek :
  
  (bkz: beethoven üçlü konçerto)
  (bkz: beethoven keman konçertosu)
  daha cins bir ornek (bkz: beethoven piyano konçertosu no. 4)
  
  burada : 2. bolumun sonlarinda bir ara yaylilar bir pizzicato yapar, bir korno asili kalir, piyano cekingen bir bicimde bir temaya baslar, durur, bir daha baslar, gene durur, bir kere daha sessice baslarken ...
  
  bam !
  
  dizginleri kopmuscasina 3. bolume (ve bolumun ilk temasina) dalar. bolum rondo yapisindadir (a-b-a-c-a-b-a) son a, ufak bir kadans icerir.
• * karl böhm, viyana filarmoni orkestrası, maurizio pollini, deutsche grammophon
  
  * leonard bernstein, viyana filarmoni orkestrası, krystian zimerman,deutsche grammophon
  
  tavsiye ederim.
  
  * colin davis, londra senfoni orkestrası, evgeny kissin, emi
  
  * herbert von karajan, berlin filarmoni, alexis weissenberg, emi
  
  bunlara gerek yok. denk gelirseniz merak edip almayin diye...
  
  bir de ikinci dünya savaşı, berlin, 1944 kunyeli bir kaydi mevcuttur. kaydi muzikal niteliklerinin yanisira ozel kilan, kayit yapilirken devam etmekte olan hava saldirisinda atilan bombalarin seslerinin de duyulabiliyor olmasidir ^*. duyulduklari anin 1. bolumun o cok dokunakli 2. temasinin piyano tarafindan calindigi o essiz, dunya disi anlara denk gelmesi gercekten kelimelerle ifade edilemeycek kadar manidar olmus.
  
  (bkz: berlin radyo senfoni orkestrası)
  (bkz: walter gieseking)