dirayet tefsiri

• imam matüridi günümüze ulaşan ilk dirayet tefsirinin yazarıdır
  (bkz: te'vilatü'l-kuran)
• tefsirler ana hatları ile iki kısma ayrılırlar: dirayet tefsiri ve (bkz: rivayet tefsiri) rivayet tefsiri; kur'an'ın kur'an ile tefsirine, selef alimlerinden nakledilen eserlere, sahabe ve tabiin'in sözlerine ve hadislere dayanır. ancak dirayet tefsirleri sadece akıl yoluyla yapılır yani reyle. dirayet tefsirleri, rivayet tefsirlerindeki unsurlara ek olarak dil,edebiyat,dinin genel prensipleri ve diğer genel bilgilere dayanılarak yapılabilir. ancak dirayet tefsirlerinin caiz olup olmadığı konusunda islam alimleri ihtilaf halindedir. her iki taraf da kendi açısından nedenlerini saymaktadır.
  
  caiz değil diyenler...
  -rey ile tefsir zan içerir ve zan da kesin bilgi değildir.
  -kur'ân-ı kerîm'i tefsir etme yetkisi sadece hz. muhammed'e (sas) aittir.
  -rey ile tefsir yapılmasını yasaklayan hadisler vardır.
  -sahabe ve tabiin rey ile tefsir yamaktan uzak durmuşlardır.
  
  caizdir diyenler...
  -yapılan tefsirler delile dayandığı sürece problem yoktur.
  -sahabe ve tabiin tefsir yaparken zaman zaman içtihat da etmiştir.
  -kur'ân-ı kerîmde süreli olarak düşünmeye vurgu yapılmaktadır.
  
  dirayet tefsirlerine örnek vermek gerekirse;
  fahreddin razî-mefatihu'l-gayb
  el-beydavî-envaru't-tenzil ve esraru't-te'vil
  en-nesefi-medariku't-tenzil