dara

• persçede ismi darayavahuş^*, antik yunancada ise dareios olan büyük pers hükümdarının günümüz persçesiyle isminin dile getirilişi.
  ilk darius 550-486** yılları arasında yaşamış olup, 522-486** yılları arasında pers krallığının tahtında oturmuştu.
  darius^* ahameniş^* hanedanının en büyük hükümdarlarından biriydi ve bilinen en önemli özellikleri yönetici zekası ve kendi devrinde yaptırdığı yapı projeleriydi.
  darius part^* ülkesi valisi^* vişpasta^* nın oğluydu. darius un dönemine ait temel kaynaklar kendi yazıtları ile beraber özellikle bisütun da bulunan ve tahta geçişini konu alan üç dildeki yazıtlardır.
  
  -büyük darius un tahta geçişi-
  
  yunan tarihçileri olan herodotos ve ktesias bu konuya ilişkin açıklamalarda bulunurken kanıt olarak bu yazıtları kullanmışlardır, ancak yaptıkları açıklamaların içerisine bir miktar efsane serpiştirildiğide gerçektir.
  herodotos a göre kuraş^*(576-529**) ın tahta karşı gizli planlar yapan bir kişi olarak kuşku duyduğu darius, kuraş tan sonra başa geçen kuraş ın oğlu üçüncü kambyses^*(529-522**) in özel muhafız birliğine girdi ve onunla birlikte mısır seferine katıldı. kambyses dönüş yolunda suriyeye geldiğinde kardeşi bardiya^* nın ayaklanarak tahta el koyduğunu öğrendikten kısa bir süre sonra öldü(522**). media ya dönen darius eylülde altı pers soylusunun yardımıyla smerdis i öldürdü ve tahta geçti.
  darius bisütun yazıtlarında, aslında kambyses in kardeşini daha önce gizlice öldürttüğünü ve kendisini kral ilan eden kişinin aslında smerdis kılığına giren gomatas^* adlı bir mecusi olduğunu ve onu öldürmekle tahtın ahameniş hanedanına dönmesini sağladığını öne sürdü. oysa kendisi hanedanın ikincil bir kolundan gelmekteydi; üstelik dedesi ve babası hayatta olduğundan onları atlayarak tahta geçmesi de olanaksızdı.
  bunun yüzünden bazı araştırmacılar darius un gomatas öyküsünü davranışını haklı göstermek amacıyla uydurduğunu ve öldürülen kralın kuraş ın gerçek oğlu olduğunu savunmaktadırlar.
  darius, tahta geçtikten sonra karşılaştığı genel direniş nedeniyle yönetimini zorla kabul ettirme yoluna gitmiştir. smerdis i öldürmesinin ardından özellikle doğu eyaletlerinde, imparatorluğu kargaşaya sürükleme tehlikesi ile karşı karşıya bırakan geniş çaplı ayaklanmalar başladı. elam^*, babil^*, media ve sagartia da genellikle eski hükümdarların soyundan geldiğini öne süren kişilerce bağımsız yönetimler kuruldu. babil de iki elam da ise üç kez ayaklanma çıktı. iran da vahyaşdata^* adında biri smerdis olduğunu öne sürerek halktan geniş bir destek gördü. ama bütün bu ayaklanmalar kendiliğinden oluşmakta ve birbirinden kopuk bir nitelik taşımaktaydı. darius küçük ordusuyla gelip bu hareketleri teker teker bastırmayı başardı.
  bisütun yazıtlarına göre darius ondokuz savaşta dokuz ayaklanma önderini yenerek tutsak etti. elam daki üçüncü ayaklanmayı bastırdığı 519** yılına doğru ülkenin doğu kısmını bütünüyle denetim altına aldı. bu arada yönetimini tanımayan sardis valisi oroites ile mısır valisi aryandes i de öldürtmüştür.
  
  -imparatorluğun güçlenmesi-
  
  ülke içerisinde düzeni sağlayan darius, sınır güvenliğini sağlamak ve göçebe kabilelerin akınlarını engellemek için bir dizi sefere girişti. 519** yılında hazar denizi nin doğusundaki iskitler e saldırdı ve birkaç yıl sonra indus vadisi ni ele geçirdi. 513 yılında trakya nın doğusunda yaşayan halklara boyun eğdirdikten sonra, tuna ırmağını aşarak avrupa skythia^* sına girdi. ama iskit göçmenleri geri çekilirken geride bıraktıkları toprakları yakıp yıktıklarından, erzak yetersizliği nedeniyle bu seferden vazgeçmek zorunda kaldı. darius un anadoluda bulunan valileri trakya ve makedonya nın fetihlerini tamamlayarak limni ve imroz adalarını aldılar. böylece yunanistan a giden yollar ve karadeniz den boğazlar yoluyla yapılan tahıl ticareti perslerin denetimine girdi
  ve asya daki yunan topraklarında kurulan pers yönetimini avrupa nın müdahelelerinden korumak için yunanistan ı fethetmek zorunluluk haline geldi.
  herodotos a göre daha scythia seferinden önce gemilerini yunan kıyılarına gönderen darius, atina ve eretria nın 499** yılında pers yönetimine karşı ion ayaklamasını desteklemelerine kadar askeri bir harekata girişmedi. bu ayaklanmanın bastırılmasından sonra darius un damadı mardonios^*, atina ve eretria ya karşı bir sefer düzenlemekle görevlendirildi. ama pers donanması 492** yılında aynaroz açıklarında fırtınaya yakalanarak batınca bu seferden vazgeçildi. 490** yılında bi med olan datis^* in komutasındaki yeni bir ordu eretria yı
  yakıp yıkarak halkını tutsak ettiyse de, daha sonra marathon da atina ordularına yenildi. mısır da çıkan ayaklanma yüzünden ertelenen üçüncü sefer hazırlıkları tamamlanamadan darius vefat etmiştir.
  
  -darius un yönetim alanındaki etkinlikleri-
  
  önceki kralların fetihlerini sürdürerek pekiştiren darius, pers tarihine en büyük katkıyı yöneticiliyle yapmıştır. kyros un başlattığı imparatorluğun valiliklere^* bölünerek örgütlenmesi işini tamamladı ve valiliklerin yıllık vergi ödemelerini düzene soktu. hükümdarlığı döneminde imparatorluğun ticaretini geliştirmek yolunda geniş çaplı ve uzak görüşlü projelere girişildi.
  para, ağırlık ve uzunluk ölçüsü birimleri standartlara bağlandı; kara ve deniz yolları geliştirildi. karyandalı^* skylaks^* ın önderliğinde bir keşif heyeti indus ırmağından aşağı giderek ırmağın ağzından mısır a ulaşan deniz yolunu bulmuştur. ayrıca m ö 7. yüzyılda mısırlı yöneticilerden ikinci neko nun nil ırmağı ile kızıldeniz i birbirine bağlamak amacıyla yapımına başladığı sanılan
  ve yarım kalan kanal onarılarak tamamlanmıştır.
  darius imparatorluğun değişik halklarını bir ortak yönetim altında toplamak için çeşitli önlemler almakla birlikte, kyros un yerel dinsel kurumlara karşı saygılı tavrını sürdürmüştü. mısır da tanrı amon adına harga vahasında bir tapınak yaptırdı. idfu^* daki tapınağa bağışlarda bulundu ve başka tapınakların onarılmasına ön ayak oldu. sais tapınağındaki tıp okulunun yeniden açılmasını sağladı; mısır valisine yerli din adamlarına danışarak mısır yasalarını yeniden düzenleme emrini verdi.
  mısır efsanelerinde darius ülkenin en büyük yasa koyucularından ve hayırsever hükümdarlarından biri olarak geçer. 519** yılında yahudilere kyros fermanı çerçevesinde kudüs tapınağını onarma izni verdi.
  kyros un yunan tapınaklarına tanıdığı ayrıcalıkları sürdürdü. bazı uzmanlara göre darius un kendisi, yazıtlarınında gösterdiği gibi, zerdüşt^* öğretisinden etkilenmiş dinsel inançlar taşıyordu. zerdüşt dininin imparatorluğun resmi dini olması da genellikle darius a bağlanmıştır
  darius bayındırlık işlerinde de ahameniş hanedanının en büyük hükümdarı oldu. döneminde, iran mimarisinin kazandığı üslup, imparatorluğun sonuna kadar değişmeden kalmıştır. 521 yılında susa^* yı başkent yaparak kentin surlarını yeniledi; ayrıca bir taht salonu^* ve bir de saray yaptırdı. yazıtlarında sarayının yapılması için imparatorluğun her yanından nasıl malzeme ve usta
  getirttiğini anlatır. kendi yurdu fars ta bulunan persepolis te, pasargadae deki eski başkentin yerini almak üzere yeni bir krallık konutu yaptırmıştı. kentin surlarının, abadana, toplantı salonu, hazine odası, ve kraliyet sarayının tamamlanmasını göremeden ölmesine rağmen, bu yapılar onun eserleri olarak kabul edilir. ayrıca ecbatana ve babil de onun döneminden kalma yapılar da vardır.
  
  **milattan önce