hıyarcıklı veba

• (bkz: kara veba)
• japonlar bu hastalığı taşıyan pirelerden bomba yapıp çin üzerinde denemişlerdir. aslında etkili bir silah olmasına karşın bombanın çok alçaktan atılması gerektiğinden savaşın sonucunu değiştirmemiştir. sorun bombanın çok yüksekten atıldığında oluşan basınç farkı ve ısıdır çünkü bunlar pirelerin ölümüne neden olmaktadır.
  
  denilene göre japonlar bu soruna çare bulmuşlar ve amerikaya bu pirelerle saldırmaya hazırlanıyorlarmış (paraşütlü pireler? sanmıyorum başka bir şekildedir.) neyseki atom bombası tam zamanında yetişmiş ve amerikalıları bu hıyarcıklı veba taşıyan pirelerden kurtarmıştır. (yerseniz)
• tip dilinde bubon vebasi olarak bilinen veba. pire hasta fareyi emince bakteri pirenin yutağına gecip ürer ve yutagı tıkar. pire insani isirirken tikaniklik nedeniyle kusar ve etkeni isirik yerine bosaltır. alt ekstremite ve kasiktan isirildiktan 2-7 gun sonra inguinal lenf nodlarina, ust ekstremiteden isirmis ise aksiller nodlara ulasir, çogalir. 2-5 gün sonra 10 cm irilige kadar olabilen agrili sislikler gelisir.
• epidemic adli sinir bozucu lars von trier filmine konu olan hastalik.
• kasıklarda,koltuk latlarında,boyunda lenf düğümlerinin şişmesi,yüksek ateş,titreme,kusma,sihal ve sayıklama ile kendisini belli eder.
  en hafif veba çeşidi olmasına rağmen ölüm oranı yüzde 50-70 arasındadır.
• (bkz: yersinia pestis)
• 14. yuzyildaki buyuk veba salginindaki olumlerin en azindan bir kismina yol actigi dusunulmekte. tedavi edilmedigi taktirde olume yol acmasi neredeyse kesin. ilk 24 saatlik tedavi onemli olsa da, tedaviyle bile kurtulma orani 50-50. tam etkili bir asisi yok. eldeki asi da inflamasyona yol actigi icin pazardan cekilmis, ama vebaya yakalanma riskinin yuksek oldugu yerlerde kullanilma ihtimali de yok degil.
  
  domuz gribiyle karsilastirma yapmak acikcasi biraz sacma oluyor. hiyarcikli veba, eger global bir epidemi seviyesine ulasirsa, silinmeden once milyonlarca insani da beraberinde goturecek. avrupa'daki 8 yillik yayilma, silinme ve tekrar cikma periyodunda nufusun 3te 1inin vebadan oldugu dusunuluyor. tabii mantikli bir tahmin yurutmeye calisiyorum, elimde herhangi bir simulasyon yok.
  
  ama soyle de birsey var, avrupalilarin bir kisminin soyu, vebaya yakalanmis ve yenmis insanlara dayaniyor. hiv'ye de bagisiklik veya direnc gosterebilen bu kesimin hiyarcikli vebaya karsi bagisik olmalari da kuvvetle muhtemel. yani 14. yuzyilda vebaya yakalanmis bir akrabaniz varsa, bir nebze olsun rahat edebilirsiniz, genleriniz yeterince kuvvetli.
• (bkz: bubonic plague)
• taşıma ve bulaşma mekanizmaları iyi bilinen bir hastalıktır. ana vektörü olan farelerle gerekirse amansızca mücadele edilebilmektedir. basit hijyen ve karantina kuralları ile de kontrol altında tutulabilmektedir. bu sebeple çok da tüyleri ürpertmeye gerek yok. modern zamanlarda kuzey afrika ve hindistanda lokal epidemiler görülse de saman alevi tadında kalmaktadırlar.
• korkmaya gerek yoktur bizi teğet geçecektir muhtemelen