• unlu isletme yonetimi gurusu michael porter'in geli$tirdigi ve sektörlerdeki rekabet analizini yapmak icin kullanilan modellerden biridir. sonucta rekabet üstünlüğü * saglanmaya calisilir. bu modelin amaci, rekabetci cevredeki guclerin, sirketlerin (organizasyonlarin) sektordeki strateji ve performanslarini nasil etkilediğini anlamaktir. ingilizcesi porter's 5 forces model'dir. bahsi edilen be$ guc ise;

    1) sektore yeni girecek olan sirketlerin potansiyel tehlikeleri ve engeller (barriers to entry)

    2) tedarekcilerin pazara olan hakimiyetleri (supplier power)

    3) ikame urunlerin tehditleri (threat of substitutes)

    4) alicilarin pazarlik gucleri (buyer power)

    5) endustri icindeki firmalarin kendi aralarindaki rekabetleri (industry rivalry)
  • beş kuvvet modelinde sözü edilen beş faktör, bir firmanın müşterilerine hizmet verebilme yeterliliği ve kar edebilme imkanına ilişkin analizlerde göz önünde bulundurulur. zira bu beş unsurdan herhangi birindeki bir değişim doğal olarak söz konusu olan şirketin pazardaki pozisyonunu da etkileyecektir. bu beş temel unsurdan biri olan alıcıların pazarlık gücü, satıcıların pazarlık güçleri, ikame ürün veya hizmet tehdidi ve sektöre yeni girecek firma tehditleri şeklinde nitelendirilen dört faktör mevcut firmalar arasındaki rekabet şeklinde nitelendirilen beşinci bir faktörle karşılıklı ve direkt olarak etkileşim içerisindedir. burada sözü edilen alıcıların pazarlık güçleri diye tabir ettiğimiz unsurun başlıca bileşenleri, alıcıların odaklanma derecesinin satıcıların odaklanma derecesine oranı, alıcıların pazarlık hadleri, alıcıların geçiş maliyetlerinin satıcıların geçiş maliyetlerine oranı, alıcıların bilgi edinme imkanları, alıcıların erişebileceği ikame malların varlığı ve alıcıların ürün veya hizmet fiyatına karşı hassasiyeti şeklinde özetlenebilir. bir diğer faktör olan satıcıların pazarlık gücünü belirleyen unsurlar, satıcıların geçiş maliyetlerinin firmaların geçiş maliyetlerine oranı, farklılaştırma bedellerinin derecesi, ikame maliyetlerin mevcudiyeti, satıcıların yoğunlaşma ya da odaklanma derecesinin firmaların odaklanma derecesine oranı, satıcıların ileriye dönük entegrasyon tehdidinin derecesinin firmaların geriye dönük entegrasyon derecesine oranı, girdi maliyetlerinin ürün satış maliyetlerine oranı ve satıcının arz kapasitesidir. üçüncü faktör, sektöre girecek firma tehditleri olmak üzere bunları belirleyen başlıca unsurlar, giriş engellerinin varlığı, ölçek ekonomilerinin söz konusu olması, marka güvenilirliği, geçiş maliyetleri, sermaye gereksinimleri, dağıtım kanallarına erişim olanakları, mutlak maliyet avantaj veya dezavantajları, deneyim eğrisine ilişkin avantaj veya dezavantajlar, muhtemel misillemeler ve hükümet politikalarıdır. dördüncü olarak ikame ürün veya hizmet tehdidi olarak nitelendirilen faktörün temel unsurları nispi ikame ürün veya hizmetlerin fiyat performansları, alıcıların geçiş maliyetleri, öngörülebilen ürün farklılaştırma derecesidir. nihayet bütün bu faktörlerle karşılıklı ve direkt etkileşim içerisinde olan mevcut firmalar arasındaki rekabet faktörüdür. bunu belirleyen temel unsurlar ise birbiriyle rekabet eden firma sayısının fazlalığı, söz konusu olan endüstri veya sektörün büyüme değerleri ve burada aralıklı olarak karşılaşılan üretim hacimlerindeki aşırı artışlar, yüksek sabit maliyet değerleri, piyasadan çıkışlarda karşılaşılan engeller birbiriyle rekabet halinde olan ekonomik aktörlerin çeşitliliği, bilgi edinmede karşılaşılan güçlükler ve asimetrik bilgi sorunu, marka güvenilirliği, reklam ve tanıtım harcamalarının derecesi olarak sıralanabilir.

    özetle gerçekte ekonomistlere yeni birşey anlatmayan hepimizin mantık yürüterek ulaşabileceği sonuçları adam kitap haline getirip rekabet staretjisi diye kitap yazmış. sonra bunu olağanüstü sıradışı bir buluş gibi üniversitelerde okutmaya başlamışlar.
  • porter üstadı eleştirmek bana düşmez. ancak yine de bu modelde pazarlama konumlandırmasının ve üretim planlama kısımlarının eksik olduğunu düşünüyorum. bu model pazar konumlandırılması ve üretim koordinasyonu ile bütünleştirilirse etkili olabilir.

    porter'ın aslında sektör odaklı bu araştırmasında sektörün büyüklüğü ve işletmenin kendisini konumlandırdığı durum ortaya çıkmaktadır. örnek ile açıklayacak olursak, kuyumculuk sektöründe özel tasarım yani katma değeri yüksek mücevher üreten a işletmesi'nin kendisinin bu özelliğini iyi kullanması gerekir. burada sektörün tanımı önem kazanmaktadır. a işletmesi kendisini salt kuyumculuk sektöründe bir firma olarak mı görecek, yoksa özel tasarım yapan bir firma olarak mı görecek? pazarın değişken yapısının gözüktüğü böyle durumlarda firmanın kendisini sorunun ikinci kısmındaki yani özel tasarım yapan bir firma olarak görmesi, pazar konumlandırmasını yapması gerekir. aksi takdirde olacakları peşinen söyleyeyim. kuyumculuk sektöründe kendisine rakip olamayacak firmaları rakip olarak tanımlayan a işletmesi hatalı rekabet politikaları üretecek, en önemlisi ürününü müşteri talep ve gereksinimlerine göre yapılandırması gerekirken haybeye işlerle uğraşmak zorunda kalacaktır. porter'ın ifade ettikleri hatalı değil ama bir yerde eksik. niş ürünler için özel bir durum diyebiliriz buna. peki hammadde veya yarımamül üreten özellikle b2b alanında faaliyet gösteren işletmeler de keza rekabeti böyle yorumlarsa, hatalı bir strateji oluşturabilirler. örneğin apple'a ürün yetiştiremeyen bir işletmenin temel sorunu pazardaki rekabet yapısı mıdır, yoksa ürün niteliği midir? bu örnekteki konu kesinlikle buyer's power denen güç değildir, örnekteki temel sorun apple'a ürün yetiştiremeyen işletmenin iç dinamikleridir. planlamanın eksik olduğu, yönetim fonksiyonlarının tam oturtulamadığı böyle bir ortamda aslında rekabet gücü de pek bir şey ifade etmemektedir.
  • harvard üniversitesi ekonomi ve yönetim bilimleri profesörü olan ve ayrıca strateji ve rekabetçilik enstitüsü başkanlığı yapan 1947 doğumlu michael porter tarafından tanımlanmış bir modeldir.

    ana hatlarıyla 5 güç modeli başlıkları şöyle özetlenebilir ;

    pazardaki rekabetin şiddeti

    işletmenin girmek istediği pazardaki mevcut firmaların veya yeni girebilecek firmalar arasında oluşabilecek rekabetin etkilerinin incelendiği başlıktır.

    ikame malların yarattığı etki

    ikame malların varlığı işletmeler açısından tercih edilebilirlik derecelerinde değişiklik yaratabilmektedir. ikame malların fazla olması işletmeler açısından kar marjını düşürücü bir olgudur. işletmeler ürünlerinde farklılaştırmaya giderek müşterilerin ikame malları tercih etmelerini engellemelidir.

    yeni rakiplerin pazara girme potansiyeli

    yeni rakiplerin pazara girme potansiyeli söz konusu sektörün pazar payıyla ve kar oranıyla doğru orantılıdır. karlı bir pazardan bahsediliyorsa eğer bahsi geçen pazar işletmeler açısından yatırım yapılabilir bir pazar olarak algılanacaktır. ilgili sektörde pazar payının düşük olması rekabeti artıracağından maliyetler artacak ve işletmeler yatırım kararlarında değişiklik yapacaktır.

    tedarikçilerin pazarlık gücü

    mesela bir market işletiyorum ve ürünlerimi bir toptancıdan alıyorum eğer toptancımın çok sayıda rakibi varsa bana aynı ürünleri sunan ya da ikame ürünleri sunan başka temin ediciler varsa bu tedarikçimin gücünü azaltır ve beni güçlü duruma getirir. tedarikçim bana ürün farklılığı sağlıyorsa bu da tedarikçimin bana güç katmasını sağlar. yani kısaca özetlemek gerekirse tedarikçiler piyasada az sayıda ise , ( örn. rafineri .. gibi) tedarikçinin borusu öter aksi durumda işletmenin şartlarına uymak zorunda kalacaktır.

    müşterilerin pazarlık gücü

    müşterilerin pazarlık gücü piyasadaki mal ve hizmet miktarıyla alakalıdır. ikamesi bol olan bir üründen bahsediliyorsa eğer müşterinin tercih imkanı fazla olacağından müşterinin ya da başka bir ifadeyle alıcının pazarlık gücünden bahsedilebilir.

    michael porter işletme ve pazarlama dalında uzman birisidir. beş güç modeli de işletme üzerine yaptığı araştırmalar sonucunda ortaya koyduğu ve hala yüksek derecede geçerliliğini koruyan kavramlardan oluşmaktadır.
hesabın var mı? giriş yap