özgül fobi

• belli nesneler veya durumlara karşı duyulan anormal korku. korku sadece bu özel durumlarda ortaya çıkar. üç tipi vardır:
  nesne fobileri : (böcek, köpek, sivri uçlu eşya gibi)
  durum fobileri : (kapalı yer, açık alan, asansör, yüksek yer gibi)
  işlev fobileri : (altına kaçırma, gaz kaçırma, terleme, yüz kızarması gibi)
• en yaygın kadinlar arasinda görülen mental bozukluktur.
• anksiyete bozuklukları arasındadır. başlıca özelliği, açıkça görülen, çevresi belirli nesne ya da durumlara karşı belirgin ve sürekli bir korku duymaktır. korku odağı, söz konusu nesnenin ya da durumun bir yönünden zarar göreceği düşüncesidir.
• açıkça görülen nesne ve durumlardan belirgin, sürekli ve anlamsız korku duyma halidir. korku odağı bir nesne ya da durumun bir yönünden zarar görme şeklinde olabileceği gibi (örn; kaza geçirme korkusu ile uçağa binememe ya da araç kullanamama, ısırılma tehlikesi ile köpeklerden korkma vs.), korkulan nesne ile karşılaşınca ortaya çıkabilecek kontrolünü kaybetme, paniğe girme, bayılma gibi sonuçlardan kaygı duyma tarzında da kendisini gösterebilir (örn; yüksek yerlere çıkınca baş dönmesi olabileceğinden, kapalı yerlerde kontrolünü kaybedeceğinden korkma vs.). kişinin kaçma davranışının mümkün olup olmaması ile ilgili düşünceleri doğrultusunda değişik şiddette olabilmekle birlikte, genellikle fobik uyaranla her karşılaşıldığında kişide aniden başlayan bir sıkıntı tepkisi ortaya çıkar. kişi genellikle bu denli korkmanın anlamsız olduğunun farkındadır. çocuklarda özgül fobi tanısı koymak için korkunun anlamsız olduğunun farkında olma şartı aranmamalıdır.
  
  fobik uyaranla karşılaşmaktan kaçınma ve kaçınmanın mümkün olmadığı durumlarda ise fobik uyarana ancak aşırı sıkıntı duyularak katlanabilme hastalığın tipik özelliklerindendir. korkunun şiddeti fobik uyaranın yakınlığı ve kaçma yolunun olup olmaması ile yakından ilişkilidir. yaşanan anksiyete bazı durumlarda panik derecesinde olabilir. özgül fobi tanısı koyabilmek için yaşanan korkunun belirgin derecede sıkıntı oluşturması ya da mesleki ve toplumsal işlevselliği bozacak kadar şiddetli olması gerekmektedir. yılan korkusu olan ve yılanlardan uzak bir bölgede yaşayan, yılan korkusu nedeniyle sıkıntı duymayan ve işlevselliğinde bozulma olmayan kişi örneğindeki gibi durumlarda özgül fobi tanısı konmamalıdır.
• bunlardan kan enjeksiyon yara tipi olan genetiktir diğerleri daha ziyade çevresel dir. ayrica kan enjeksiyon yara tipi görünce bayılma bile digerleri görünce kaçınma ile karakterizedir
• ozgul fobilerin cogu, travmatik (en azindan olayi yasayan kisi icin) ozel bir olay tarafindan harekete gecirilir.
  
  bruce wayne'den ilham alinabilir ustesinden gelme konusunda.
  
  bruce 8 yasindayken bir magaraya dusup yarasa surusu ile karsilastiktan sonra yarasa fobisi ortaya cikiyor. bruce, anne babasini yarasa gibi giyinmis oyuncularin rol aldigi operadan cikmaya zorladiktan sonra, anne babasi gozlerinin onunde olduruluyor. eger yarasalardan korkmasaydi opera salonundan cikmak zorunda kalmazlardi diye akil yuruterek, kendini sucluyor.
  
  bu travmatik olaya tepki olarak, kendini derece derece korktugu uyarana maruz birakiyor (bilissel davranisci terapideki maruz birakma asamasi). neticede yarasa gorunumli bir super kahramana donusuyor. hatta yarasa adam haline gelerek, anksiyetesini azaltiyor ve korkusuna karsi zafer kazaniyor.
  
  tabi kimse bizden bu denli buyuk gelisim beklemiyor da aklimizda olsun.
• nesne ve durumlardan belirgin, sürekli ve “anlamsız” korku duyma halidir.
  - birey nesneden zarar göreceğinden korkar: uçak düşecek diye uçağa binmekten korkmak.
  - birey nesne ile karşılaşınca kontrol kaybı yaşamaktan, bayılmaktan korkar: yüksek yerde baş dönmesi yaşamaktan korkmak.
  
  * korku nesne, durum karşısında ortaya çıkar. diğer zamanlarda yaşanmaz.
  * işlevsellik bozulursa sorun vardır. örneğin birey yılandan korkuyorsa ve istanbul’da yaşıyorsa hayatında pek bir zorluk yaşamaz. işlevselliğini bozmaz.
  * kaçma- kaçınma davranışını gösterirler.
  
  tipler
  durumsal tip: toplu taşıma araçları korkusu, araba kullanma korkusu... çocukluk ya da 20’li yaşlarda başlar.
  doğal çevre tip: yüksek yer, fırtına, su. çocuklukta başlar.
  kan-enjeksiyon-yara tipi: geneli kalıtsaldır.
  hayvan tipi: çocuklukta başlar (geneli).
  diğer tip: boğulmak(tıkanarak), yüksek ses, masal kahramanları...
  
  en çok görülen özgül fobiler: doğal çevre, kan- enjeksiyon-yara, hayvan tipi.
• çoğu insan tarafından korkulmayacak şey olarak nitelendirilen durumların, bireyi bütün hayatını, işlevselliğini etkileyecek boyutta korkutmasıdır.
  birey korkusunun mantıksız olduğunun bilincindedir ancak korku duygusuna karşı koyamaz.
  durumsal, hayvan,doğal çevre, kan-yara türü gibi türleri bulunmaktadır. ne yazık ki kendiliğinden geçmesi mümkün olmayan bu korkular bir uzman yardımı eşliğinde psikoterapi seansları ile aşılabilir. bu konuda daha ayrıntılı bilgi sahibi olmak için yazıya bir göz atabilirsiniz. özgül fobi nedir
• senelerdir kurtulamadığım yıkılma fobimi istanbul depremiyle katlamıştır. çözüm yolu bilen yazarlardan önerilere açığımdır.
• anksiyete bozukları ndan biridir. dsm4 e göre bazı özellikleri şunlardır:
  *duruma orantısız tepki verme. örneğin, daha hastaneye gitmeden kan vericem diye bayılmak,
  *mantıkla, açıklanabilir bir duygu değil. yok ben gelmeyeyim der ama mantıklı bir açıklama yok.
  *kişinin kendi elinde değil.
  *bir kereye mahsus bir korku değil.
  *uyum bozucu
  *yaşa, duruma özgü değil.
  özgül fobinin çocuklarda sergilendiği bazı durumlar :
  -belirli durumlardan kaçınma,
  -uyurken ışıkları açık bırakma, karanlıktan kaçmak için ebeveynlerle uyumakta ısrar etme,
  -boğulmaktan korktuğu için yemek yememek,
  -iğneden korktuğu için doktora gitmemek.
  özgül fobinin etiyolojisi tam anlaşılamamakla birlikte klasik koşullanma ve başkasının üzerinden öğrenmenin payı büyüktür. örneğin, bir çocuk başka bir çocuğun bir şeyden korktuğunu görünce aynı korkuyu geliştirir. ayrıca (bkz: little albert) fakat her korku koşullanma ile gelmez. biyolojik faktörler ve ebeveyn etkisi değerlendirilmelidir. anne-babada kaygı oranı yüksekse çocuk da yatkın olur.
  en etkili tedavi yöntemi cognitive behavioral dır.
  *özgül fobide en sık yapılan hata kaçınmadır. örneğin iğne korkusundan dolayı çocuk hastaneye götürülmediğinde iyileşme ihtimali ortadan kalkar çünkü yanlış davranışa ödül biner ve pekişir.
  * (bkz: systematic desensitisation) ile kişinin korkuları hiyerarşiye dizilir. (bkz: relaxation techniques) ile de adım adım hareket edilir. örneğin kişi korkulan yere yavaş yavaş maruz bırakılır. ^*
  *model alarak öğrenme (bkz: bandura)
  * (bkz: operant conditioning) ortamdaki ödül ve cezaları yönetmek.