şeyhülislam feyzullah efendi

• ikinci mustafa'nın şeyhülislamı olup, 1695-1703 arasında görev yapmıştır. sadece şeyhülislam değil aynı zamanda padişahın hocasıdır, mümin bir adamdır. ancak tüm bu alimliğine rağmen kötü bir siyasetçidir. özellikle padişahın son dönemlerinde tamamen devlette kadrolarını kendi adamlarıyla doldurunca yükselemeyen devlet mensupları, yeniçeriler, istanbul esnafı, kendisine ve padişaha karşı ayaklanarak 1703'te edirne vakasını gerçekleştirmişler, bu olay sonucunda feyzullah efendi ölmüştür ki, osmanlı tarihinde öldürülen üç şeyhülislamdan biridir. kendisi aynı zamanda fatih'teki millet kütüphanesini, medrese olarak inşa ettiren kişidir ki, kütüphanenin yan duvarındaki çeşmenin levhasında bu durum anlatılır.
• (bkz: feyzullah efendi vakası)
  
  (bkz: edirne vakası)
• bir şeyhülislam.
• (bkz: şeyhülislam feyzullah efendi)
• (bkz: osmanlı'da idam edilen şeyhülislamlar)
• payelerinden birisi de seyyitliktir. bilindiği gibi seyyid ünvanı peygamber soyundan olanlara verilir. bir müftünün oğlu olan feyzullah efendi yine dönemin önemli entellektüel ve ulemalarından vani efendiye damat olmuştur. ikinci mustafa'ya hocalık yapmıştır. 1695 senesinde ikinci mustafa tahta oturunca feyzullah efendiyi şeyhülislam olarak atamış ve padişahlığı süresinde feyzullah efendinin etkisinde kalmıştır. aslında bu ilk şeyhülislamlığı değildi. 1688 yılında 18 günlük şehyhülisalamlığı da vardır.
  
  icaraatlerine bakılırsa; daha önce kazaskerliğe getirdiği oğlu fethullah'a şeyhülislamlık payesi verdi. bunun anlamı eğer kendisi ölürse oğlunun şeyhülislam olacağıydı. diğer oğullarını, damadını, amcasını kazaskerlik şehzade hocalığı gibi mevkilere getirtti.
  
  edirne olayının asıl sebebi ise payitahtın edirne'de oluşudur. bu şekilde istanbul'da olan bitenden padişahın haberi olmuyordu. ayrıca istanbul halkı da bu durumdan rahatsız oluyordu. örnek vermek gerekirse ii.mustafa 8,5 yıl süren saltanatında 2 defa istanbul'a gitmiş ve toplamda 8 ay kadar istanbul'da kalmıştır.
  
  edirne olayında istanbul'dan gelen isyancılar edirne'ye girmeden zaten ii.mustafa tahtı iii.ahmet'e devretmişti. üçüncü ahmet kendi hocası da olan feyzullah efendi ve oğlunu eğriboz'a sürgüne gönderir. ayaklanmacılar feyzullah efendi ve beraberindekileri yolda yakalayıp hakaretler ile edirne'deki kalabalığın ortasına getirir.
  
  aslında ilmiye sınıfından oldukları için feyzulah efendi ve oğlu fethullah idam edilemezler. burada kağıt üzerinde bir atama ile sorunun üstesinden gelinir. ikiliden birisi kandiye bir diğeri ise alacahisar'a sancakbeyi olarak atanır. böylece ilmiye sınıfından çıkarılmışlardır. artık idam için engel kalkmıştır.
  
  baba oğul 3 gün boyunca mallarının yerini söylemeleri için çırıl çıplak soyulup işkenceye maruz bırakılır ama mallarının yerini söylemezler. ayaklanmacıların şeyhülislamı imam mehmet efendi idamları için fetva verir. 3 eylül 1703 günü zindandan çıkarılıp atlar üzerinde edirne bit pazarına getirilip oradaki kalabalık tarafından linç edilirler. üzerlerine hıristiyan din adamlarına benzer kıyafetler giydirilen iki ceset yine hıristyanlar ve papazlar tarafından atların arkasına bağlanıp gezdirilir. başları mızrağa geçirilir ve tanınmaz haldeki cesetleri artık müslüman olmadıkları gerekçesi ile tunca nehrine atılır.
  
  iii.ahmet, ii.mustafa ve saray ahalisi olayların ardından 14 eylül 1703 tarihinde edirne'den ayrılıp istanbul'a gelirler. ii.mustafa 29 ocak 1704'te idar yolu tıkanması sebebiyle istanbul'da ölür. ölümü üzerine zehirlendiğine dair ciddi söylentiler çıkar.
  
  edit: döneminde devlet içinde öyle güçlüydü ki, törenlerde vezir-i azam seyis gibi atinin önünde yürürdü.
• önce burnu, sonra kulakları ve sonra dudakları kesilip koparılmıştır. eşeğe ters bindirilmiş, gem yerine kuyruğu eline verilmiş, sokak sokak gezdirilmiştir. sonrasında elleri, bacakları kırılarak kafası kesilmiştir. son olarak da cesedi meriç'e atılmıştır.
  
  türk milletinin zamanı gelince, dinin baş temsilcisini bile yakasından tutarak hesap sorduğunun en büyük kanıtlarındandır. geçmişte de böyle olmuştur, bugün ve gelecekte de dini kullanarak halkı sömürenlerin sonu daima feyzullah efendi gibi olacaktır.
• 1703’te 2. mustafa’nın tahttan indirilmesi ile idam edilen, o tarihlerde hem şeyhülislam hem de muallim-i sultan ünvanlarına sahip ulema. kendisiyle beraber devlet içine ulema olarak soktuğu pek çok yakını ve akrabası da öldürülmüş ya da sürülmüştür. ne ilginç bir tesadüfse öldürülen en büyük oğlunun adı da kendisinden sonra şeyhülislam olsun diye hazırladığı “fethullah”. 8 yıllık görevinde nepotizmi öyle abartmış ki, devletin tüm önemli hiyerarşik kadrolarına adamlarını, yakınlarını yerleştirip alternatif hanedanını kurmuş, ancak diğer işsiz ulemanın nefretini kazanınca vahşi bir şekilde yerleştirdiği tüm adamlarla beraber tasfiye edilmiş.
  kaynak: ottoman ulema, madeline c. zilfi
  (bkz: erzurumlu feyzullah efendi) olarak da bilinir.