terennüm

• klasik türk müziğinde anlamlı veya anlamsız sözcüklerin kullanılması. mesela: "cânım, canânım, yâr dost" gibi şarkının sözleri arasında kullanılan anlamlı sözcükler veya bunların dışında bir de^* gibi anlamsız ama müziğin ritmine uygun olarak boşlukları dolduran sözcükler.
• iki çesit terennüm bulunur, lafsi terennüm ve gayri lafsi terennüm.
  
  lafsi terennüm, anlami olan terennüm sözcükleridir, " gel canim efendim " " dost " " yar " gibi.
  gayri lafsi terennüm ise " tennenni tenenen " gibi, herhangi bir anlami olmayan terennüm sözcükleridir.
• mecazi anlamıyla "ifade etme, anlatma" manâsına gelen arapça kökenli sözcük.
• klasik türk müziği'nde bol bol kullanılan, bu müziğin "tenni terenne"den ibaret olarak görülüp aşağılanmasına yol açan olay. temel prensibi şudur: müzik, duyguları melodilerle eğer sözlü müzikse sözlerle ifade etme aracıdır. sözlü müzik ise, en mükemmel enstrüman kabul edilen insan sesinden faydalanarak müzik üretmek anlamına gelir. sözler de müziğe ifade yükleyen gereçlerdir.
  
  ancak, sözler somut anlamlara sahip olduğu zaman, melodi de sözü açıklamak ve sözü güçlendirmek misyonunu yüklenmek durumunda kalır. örneğin bir şarkının sözünde ağlamaktan inlemekten bahsediliyorsa, melodinin de ağlamaklı inlemekli bir melodi olması beklenir. böyle bir söze gülmeyi çağrıştıran melodi giydirmek, melodi ile sözün uyumsuz olmasına yol açar, ve genel geçer değerlendirme kriterlerine göre^* başarısız bir sanat eseri konumuna koyar parçayı.
  
  terennüm'üm anlamı burada ortaya çıkmaya başlar. terennümde sözlerin bir anlamı yoktur, orada artık sadece melodi vardır. ve bu melodi, duyguları en mükemmel enstrüman kabul edilen insan sesiyle ifade etmek amacını taşıyan ve bu konuda sınırsız özgürlük taşıyan bir melodi olmuştur artık. besteci istediği gibi bir melodi yazabilir burada, hiç kimse de o melodiye "bu esere uymamış" dememelidir.
  
  ayrıca, benzer anlayışların hemen hemen her müzikte de olduğunu gözardı etmemek lazımdır. buna farklı örnekler olarak cazdaki "da di dü da"'lar, tasavvuftaki "aman aman"lar,türk halk müziğindeki "dari niri nam dari niri nom"lar, flamenko'daki "ay ay ay"'lar verilebilir.
• türk sanat musikisi'nde, nota yazımının olmadığı zamanlar müziğin öğretilmesi için kullanılan yöntem, anlamsız sözler dizileridir. yaygın olarak "tennen ni ten na" diye bilinen heceler veya "canım yelelellelli yel yel tel tel vs" gibi kelimeler, aslında müziği taşımak için kullanılır. özellikle abdülkadir meragi zamanındaki klasik dönemde sıkça rastlanır. zamanla şarkı formu geliştikçe bu terennümlerin de azaldığı gözlenir. günümüzde "terennüm etmek" şeklinde fiil haline gelmiş olan anlamı ise genel olarak bir şarkıyı derste öğrenmek, geçmek manasına kullanılır
• (bkz: terane)
• tdk güncel türkçe sözlük'te şöyle tanımlanmış:
  "güzel ve alçak sesle şarkı söyleme", "kuş şakıma, ötme", "anlatma ifade etme."
  
  ferit devellioğlu, osmanlıca türkçe ansiklopedik lugâtte şöyle tanımlamış:
  "yavaş ve güzel sesle şarkı söyleme, şakıma."
  
  yukarıda yazıldığı gibi "türk sanat musikisi'nde, nota yazımının olmadığı zamanlar müziğin öğretilmesi için kullanılan yöntem, anlamsız sözler dizileri" değildir. hele hele terennümün çeşitlerinden birinin adı "lafsi" hiç değildir.
  
  iki çeşit terennüm vardır; lafzî terennüm ve ika'î terennüm.
  
  lafzî terennüm: "laf" kelimesinden anlaşılacağı üzere lafzî terennüm "hey canım, aman dost, gel şivebâzım, rûh-i revânım" gibi anlamlı kelimeler olup, eserdeki melodik yapıya dikkat çekmek için kullanılmıştır. lafzî terennümde tek derdimiz var, melodiyi vurgulamak.
  
  ika'î terennüm: "ika'" kelimesinin mânâsı türk müziğinde "usûl darbı"dır. "ten nen ni, tâ dir te ni ten" gibi kulağa ritmik gelen ama bir anlamı olmayan hecelerdir. kullanım amacı eserin ritmik yapısına dikkat çekmektir. bazı bestekârlar ika'î terennüm kullanırken bu bölümlerde usûl değişikliği de yapmışlar. ika'î terennümde tek derdimiz var, ritmi vurgulamak.
  
  ika'î terennümü kullanırken melodide de şahanelikler yapan bestekârlarımız da var elbet. abdülkadir meragi 'den son klâsik zekai dede efendi'ye kadar uzun bir yolculuğa çıkmak gerekir. bunun müthiş örneklerinden biri için zekâî dede efendi'nin halat-ı dili benzetemem halet-i sihre isimli sipihr yürüksemâî'sini dinleyebilirsiniz. konuya örnek olsun diye zekâî dede efendi'yi anmış olsam da eser zaten yüksek bir besteciliğin ve müzikalitenin örneğidir, bunu da söylemeden geçmeyeyim.
  
  beste, ağır semâî ve yürük semâîlerde kullanılan terennüm bölümü güftenin her iki mısra'ında ve uzunca tutulduysa formun adına bir de "nakış" kelimesi eklenir. nâdir olarak terennüm bölümüyle başlayan eserler de görüyoruz, genellikle murabbâ bestelerde fakat bunlar istisnâ. terennüm, şarkı formunda az da olsa kullanılmış fakat formun özelliklerine pek uygun olmayışından çok tercih edilmemiş. zaten şarkı formu da hacı arif bey döneminde şahlanıyor. önceki dönem bestecilerinin eser vermekte pek istekli olmadığı bir form.
  
  "hem lafzî hem de ika'î terennümü göster, o da yetmez üstüne bir de nakış olsun bakalım ama aynı eserde örnekleyelim" diyenler için hammâmî-zâde ismail dede efendi'nin hicaz makamında ve nakış yürük semâî formunda bestelediği, hepimizin iyi bildiği yine neşe-i muhabbet nam eserini şuradan dinleyebilirsiniz.
• kökeni bizans müziği. yunan ortodokslar bu tarz ilahilerin hepsine ''terirem'' diyorlar. insan sesi dışında enstruman yok bu müzikte.
  
  altta dem veren bir koro üstüne makam seyirleri halinde solistler ya da yine koro var. hatta makamsal bir çoksesliliğin ilk örnekleri diyebiliriz. genellikle 7-8 dakika aralıksız ''ten ne na'' ya da ''te ri rem'' sözleri ile makam içinde seyir yapılıyor.
  
  kelimelerin anlamının sır olduğunu, meleklerin konuştukları dilden kelimeler olduğunu söylüyorlar. bu tarzın türk müziğine geçişi ''terennüm'' kelimesinin kavramlaşmasına yol açmış.
  
  güzel bir terirem örneği.
• sözlü türk musikisi eserlerinde asıl güftede yer almayan, güfte aralarına besteci tarafından sepiştirilmiş, ten-nen-ni-na-dir-na-canım-yarim-of-oh gibi anlamlı ya da yarı anlamlı heceler/sözcüklerdir. iki türlü terennüm vardır:
  
  a) lafzi terennüm
  canım, yarim, aman gibi anlamlı sözcükler
  
  b)ika-i terennüm
  ten-nen-ni-na-dir-na-of-oh gibi anlamsız sözcükler
• şakımak