büyük saray mozaikleri müzesi

• mozaklerin bulunduğu zemine zarar gelmemesi için çelik konstruksiyon üstüne asma katlar ve örtü tavan şeklinde inşa edilmiştir.
  söz konusu mozaikler zamanının sosyal hayatını gözler önüne serer tüm renkleriyle; göz kamaştırıcıdır.
• ayasofya'ya yaklaşık beş dakikalık uzaklıkta olmasına, tarihinin neredesen baksan en az 1500 yıllık olmasına rağmen, bir çok insan tarafından bilinmeyen, özellikle bizans zamanındaki mozaiklerin o günkü yaşamı, sanat fikrini göstermesi açısından mutlaka görülmesi gereken ama görevlilerden öğrendiğime göre günde ortalama elli kişinin ziyaret ettiği müze.
  müzenin bilinmemesinin ana nedenlerinden biri de maalesef yine devletin köhne yapılaşmış hali. halbuki çok rahat ayasofya civarında yapılacak reklamlarla çok rahat buraya ziyaretçi çekilebilir, insanlara tanıtılabilir.
  
  resmi kaynaklar müze hakkında bize şu bilgileri veriyor:
  büyük saray mozaikleri müzesi, sultanahmet camii`nin güneyinde, caminin külliyesi olan arasta içerisinde yer almaktadır. müze, bizans imparatorluğu büyük sarayı`nın revaklı avlusunun kuzeydoğu bölümünde kısmen sağlam kalmış mozaik döşemeyi içine alacak şekilde yapılmıştır.
  m.s. 450-550 yılları arasına tarihlenen büyük saray mozaikleri eşsiz bir ustalıkla işlenmiştir. fonu teşkil eden beyaz zemin balık pulu tarzında işlenmiştir. mozaiklerde dini konulara rastlanmaz. konular günlük hayattan ve doğadan alınmıştır. bunlar arasında kertenkele yiyen grifon, fil ve aslan mücadelesi, bir kısrağın tayını emzirmesi, kaz güden çocuklar, keçi sağan adam, eşeğine yem veren çocuk, testi taşıyan genç kız, elma yiyen ayılar ve avcı kaplan mücadelesini betimleyen sahneler yer almaktadır.
  büyük saray mozaikleri müzesi, 1953 yılında istanbul arkeoloji müzeleri`ne bağlı olarak açılmış, 1979 yılında ayasofya müzesi`ne bağlanmıştır.
  1982 yılında kültür bakanlığı anıtlar ve müzeler genel müdürlüğü ile avusturya bilimler akademisi arasında yapılan bir protokol çerçevesinde hazırlanan proje uyarınca, mozaiklerin restorasyonu ve konservasyonu çalışmalarına başlanmış, bu çalışmalar 1997 tarihinde tamamlanmıştır.
• bu müzedeki mozaiklerde kelt mitolojisine ait green man figürünü görmek mümkündür. buradaki mozaiklerin doğa unsurları içermesi tabii ki roma ve helen kültürüyle ilişkilidir ancak daha geniş çerçeveden bakarsak pagan inanışın roma'da aristokrat ve yönetici sınıfta hala ilgi gördüğü yorumunu da yapmak mümkündür. üstteki entrylerde de değinildiği üzere zeugma müzesinde görebileceğimiz yer süslemeleri mitolojik doğa tasvirleri içermektedir ve adeta burjuva sınıfının lüks ve şatafat sembolü haline gelmiştir. "green man" işlemesine dönmek gerekirse hem basit bir süs hem de yeryüzündeki en evrensel değerlerin form bulmuş halidir diyebiliriz. yeşil adam, yaprakların kapladığı bir çehre tasviridir ve ilkbaharda hayatın yeniden canlanmasını,yeniden doğuşu sembolize eder(bkz: paskalya)(bkz: isa'nın dirilişi). doğa'nın kutsallığı ve baharın gelişi teması anadolu'dan britanya'ya mezopotamya'dan uzak doğu'ya her kültürde kendine yer edinmiş anlatılarla tanrılarla ikonlarla sanatla güçlenmiştir. inanna ile dumuzi'nin buluşması köy seyirlik oyunlarımıza bambaşka bir halde de olsa folklorik olarak yansımıştır(oyunda eski ,yaşlı senenin sona ermesi ve doğurgan bereketli yeni yılın gelişi kutlanmaktadır.) ancak daha belirgin olarak hızır ve ilyas'ın biraraya gelmesi biçiminde kalıplaşmıştır. evet hızır, "green man", dionysos(bkz: çarmıhtakine karşı dionysos) ve ormanın koruyucusu robin hood aslında kaba tabirle aynı kişilerdir. fatih sultan mehmet de ayasofya'yı[bu bağlamda hagia sophia yani kutsal bilgi öğretisini de tartışmak isterdim ancak konu dağılmasın, celtic üçlü sarmalının(bkz: boston celtics logosu) hristliyanlıktaki baba-oğul-kutsal ruh teslisiyle aynı konsept olduğunu belirterek yetineceğim] hızırla randevu noktası ilan ederek bu pagan kökenli yaklaşımın toplum nezdinde devam etmesine katkıda bulunmuştur. doğa-insan ilişkisinin izini sürmek için festivallere ve bayramlara bakmak da faydalı olabilir: hıdrellez, nevruz, paskalya(bkz: eostre). bana bu noktada kültürün tek bir bölgeden çıkıp yayılıp gelişmesi mantıklı gözükmüyor yani her topluluğun tabiatla alışverişinde kendi normlarını inanışlarını yaratması daha olası. biz retrospektif yaparak sadece bu kesişim kümelerini ve günümüze yansımalarını görebiliyoruz. ancak eğer medeniyetin çizgisel bir yol izlediğini düşünenler varsa şanslınız çünkü şu anki araştırmalar uygarlık tarihinin başlangıç noktası olarak göbeklitepe'yi işaret ediyor; vize işlemlerine gerek kalmadan bu müthiş mabetleri görebilirsiniz.
• bizden bin yıl önceki insanların neler yaptığını görmek insanı mutsuz ediyor.
• sultanahmette bulunan ve bizans hukumdarlarinin yasadigi bilinen buyuk saraya ait mozaiklerin sergilendigi kucuk bir muzedir. buyuk sarayin salon zeminini susleyen mozaikler simdi de bu muzenin zemininde sergilenmektedir, cok iyi durumda olan mozaikler vardir muhakkak gidilip gorulmelidir.
• haftanın her günü açık olan ve müzekart'ın geçerli olduğu bizans imparatorluk sarayı kalıntıları üzerinde yer alan güzelim müzedir. mozaik müzesi denilince akla genelde zeugma gelir ama bu müze de yabana atılmamalı, çünkü dünyanın en önemli mozaik müzelerinin arasında yer alıyor bu yapı ve 1953 yılından beri ziyarete açık.
  
  ms 450-550 arasına tarihlenen ve eşsiz ustalıkla işlenen harika mozaiklerde günlük hayat, doğa ve mitolojiden konular işlenmiş. mesela müzeye gidince fil ve aslan mücadelesi, keçi sağan adam, eşeğine yem veren çocuk ya da elma yiyen ayıların tasvir edildiği mozaikleri görebilirsiniz. beklentinin aksine dini konularla ilgili mozaiklere rast gelmezsiniz. bunların yanı sıra istanbul'un farklı yerlerinde keşfedilen mozaikler de buraya getirilerek sergilenmiştir.
  
  genelde tarihi yarımada'ya gidildiğinde bu müze es geçilir ya da çok küçük diye algılanır ama bence muhakkak görülmesi gereken müzelerden biri ve üstelik de dibimizde (istanbul'da olanlar için tabii). sultanahmet camii, ayasofya ya da yerebatan sarnıcı ya da istanbul arkeoloji müzeleri… hazır bunlardan birine gitmişken birkaç saat ayırıp buraya da bir gidilmeli, o mozaiklere ve muazzam işçiliklere bakılmalı. buranın tanıtımının iyi yapılmaması da başka bir üzücü nokta ama dilerim ki müze severler bu tatili de fırsat bilip yolunu düşürürler bir kez.
• sultanahmet meydanı'nındaki arasta pazar^*'da yer alan mozaik müzesidir.zeugma kadar olmasa da değerli mozaikleri barındırıyor.
  
  1,2,3,4,5,6
• istanbul'un en az bilinen ve en az tanıtımı yapılan müzesi olabilir. gizli hazine resmen. fakat daha önce zeugma mozaik müzesini gezmiş biri olarak o seviyede etkilenmedim. ama mutlaka gidip görün. bizden bin yıl önceki insanların neler yaptığını görmek insanı mutlu ediyor.
• bugün itibarıyla ilk defa ziyaret etmiş bulunduğum, sultanahmet'te bulunan arasta çarşı'nın içinde/altında bulunan müzedir. bir üst entrydeki yazar gibi daha önce zeugma mozaik müzesi'ni ziyaret etmiş bulunan biri olarak, bahsi geçen müzeye nispeten az bilinmesinin sebebini kendimce şu şekilde belirtebilirim:
  zeugma mozaik müzesi'ndeki mozaikler zeugma/belkıs ören yeri'ndeki görkemli(zenginlere ait) villaların zeminlerinden alınmışken; büyük saray mozaikleri müzesi'ndeki mozaikler, sarayın zemin kalıntılarından günümüze ulaşan parçalardır.
  zmm'deki mozaikler farklı hanelerin kişisel(bireysel) zevklerinin din, estetik ve mitoloji ile harmanlanmış hâli iken; bsmm'deki zemin mozaikleri tek elden belirlenmiş, "resmî" bir mekânda kullanılan mozaiklerdir.
  zmm'de oldukça geniş boyutlarda bulunan mozaiklerin bazıları eksiksiz olup, bazıları ise minor eksiklerden oluşmakta iken; bsmm'de çok küçük boyutlarda bulunan mozaikler olup, bunların pek çoğunda mozaikte tasvir edilen temayı anlamaya ya da estetik zevki kavramaya engel derecede büyük eksik parçalar söz konusudur.
  zmm çok büyük bir alanı kapsayıp, özel ışıklar ve platformlarda cepheden v.s. mozaikleri incelemeye müsait özel ambianslı bir müze iken; bsmm sınırlı bir alanda bulunan, seyir zevkinin minimum olduğu, metruk hâlde(pejmürde) bir müzedir.
  netice itibarıyla; ilgili bölgede ilerleyen zamanlarda mevcut mozaiklerin eksik parçaları ya da yeni ve detaylı başkaca mozaikler bulunması ve özenilmesi hâlinde(belki istanbul'da başka bir binaya taşınıp, yeniden oluşturularak) farklı bir boyuta erişebilecek bir yer olma potansiyelini taşıyan bir müzedir büyük saray mozaikleri müzesi.
• (bkz: istanbul'un gizli, saklı hazineleri)