haluk fikret

• buyuk aydin tevfik fikret'in cok fazla konu$ulmami$ fakat hayli ilginc bir hikayeye sahip oglu..
  
  babasi tevfik fikret'in gercek isminin mehmet tevfik olmasina ragmen hayati boyunca imzasini h. fikret olarak atmi$tir..
  
  a$iyan'i ziyaret ettiginizde goreceksiniz, tevfik fikret'in yaptigi, oglu haluk'u resmettigi bir portre vardir, bu portredeki cocuk daha cok bir kiza benzemektedir.. fakat tevfik fikret'in tum $iirlerinin toplandigi ve can yayinlari'ndan cikan 3. cilt olan haluk'un defteri'nin hemen ba$larinda haluk'un amerika'dan babasina gonderdigi karakalem resimlerden biri vardir ki, delikanlinin hayli yaki$ikli oldugu gozlerimizden kacmami$tir..
  
  1895'te dogan haluk, tevfik fikret'in icinde bulundugu buyuk umitsizlik ortaminda kendisine adeta yeni dogan kurtarici bir i$ik olarak gorunur.. ikinci abdulhamid'in agir istibdat yonetimi altinda kohnemi$ bir devleti ancak ve ancak umudu ve idealleri olan, iyi yeti$mi$ bir gencligin kurtaracagina inanir.. zaten, fikrime gore ataturk'un en sevdigi $airlerin ba$inda tevfik fikret'in gelmesi de bu yuzdendir.. haluk bir bakima ataturk ile ayni donemin cocuklaridir ve ulkeyi de o nesil (1880ler ve 90'larda dogan cocuklar) kurtaracaktir..
  
  bu haluk'un uzerine cok gelmi$izdir toplum olarak, vay efendim nasil da dinini degi$tirir diye.. unutulmamalidir ki bu fikret ailesi oyle kokten bir musluman da degildir, zira tevfik fikret annesi de hristiyandir aslen.. cocuk yine ozune donmu$, hepsi bu kadar.. fikret, o siralar robert kolej'de okumakta olan oglunu 1909 yilinin eylul ayinda elektrik muhendisligi okumak icin iskocya'ya glasgow'a gonderir.. burada br host familynin yaninda kalir ve ne olduysa bu aile haluk'un aklina oyle ya da boyle hristiyan olmasi fikrini sokar.. tavfik fikret halen oglunun orada modern bir egitim alip sonra yurduna donecegini ve geri kalmi$ bu milleti aydinlatacagi hayalini kurmaktadir.. oysa haluk 1913'de abd'ye gider ve michigan university'de makine muhendisligi okumaya ba$lar.. zeki bir genc olan haluk 1916'da buradan cok iyi bir dereceyle mezun olur..
  
  haluk üniversiteyi bitirdikten sonra amerikalı bir kadınla evlenir ve bazı üniversitelerde ihtisas yapar.. bu yıllarda boş zamanlarını "büyük hayranlık duyduğu" hristiyanlığı araştırmaya vakfeder. 1928'de iş hayatına atılır ve büyük bir başarı göstererek mutfak malzemeleri üreten bir firmanın bölge temsilciliğini alır; neticede büyük bir servet sahibi olur. 1943'te verdiği bir kararla bir daha maddiyata dönmemek üzere kendini hristiyanlığa verir. bu yıl içinde presbyterian kilisesi'nin rahip yardımcılığına, 1956'da da orlando'da rahiplik rütbesine yükselir. bu sıfat, o tarihe kadar doğuştan hristiyan olmayan sadece beş kişiye verilmiştir. haluk, amerikalı eşinden doğan çocuklarına türkçeyi öğretmemiştir. bu durum onun türkçe ve türkiye ile olan son bağlarını da koparmıştır. haluk nihayet haziran 1965'te orlando, park lake presbyterian kilisesi rahibiyken ölür.
  
  şair talat halman, haluk'un hayatında bilinmeyen noktaları açıklığa kavuşturmak için 1963 ve 64'te haluk'tan bilgi almaya çalışır. halman, mektuplarında haluk'tan 'neden din ve uyruk değiştirdiğini, ülkesine bir daha neden dönmediğini, babasıyla arasının açık olup olmadığını öğrenmek ister. haluk, mektubunda babasıyla ilgili şunları söyler: "babam, bende edebiyat ve sanat istidadı bulunmayışından dolayı derin bir hayal kırıklığına uğramıştı. ünlü şiirlerini yazdığında ben çocuk denecek yaştaydım. itiraf edeyim ki, o şiirleri anlamıyordum." ve ardından babasının şiirleriyle ilgili acı bir gerçeği şöyle dile getirir: "babamın benim adıma yazdığı şiirlerin bir nüshası bile yok elimde. zaten türkçeyi de büyük zorluk çekerek okur oldum." haluk'un aynı mektubunda başka bir bilgi daha yer almaktadır: "1916 haziran'ında abd'de makine mühendisliğinden mezun oldum. 1920'de robert kolej'e makine mühendisi olarak girecektim. eşimle pasaportumuzu çıkartmıştık, birkaç hafta içinde vapurla yola çıkacaktık. tam o sırada yurda dönmenin uygun olmayacağı haberi geldi. bu, dinî inancımdaki değişme yüzündendi. dinî temayüllerimdeki değişmeyi babam biliyordu. bunu bir defasında babamla konuştuk; ama kendisi bu bakımdan açık fikirliydi. kendi kararlarımı kendi başıma vermemi istedi. annem hiç memnun olmadı. dedem ise (annemin babası), hayal kırıklığına uğradı."
  
  turk tarihinin en buyuk deistlerinden olan tevfik fikret'in oglunun akibeti ne yazik ki fikret'in du$ledigi gibi olmami$tir ama yine de ben oglu icin yazdigi "haluk'un amentusu (inanci)" adli $iirindeki $u nefis dizelerle kendisinin o zamanki aykiri, cesur ve farkli ki$iligine bir kez daha sagiyla egilmek istiyorum:
  
  bir yaratici guc var, yuce ve temiz,
  kutsal ve yuksek, ona vicdanla inandim.
  
  yeryuzu yurdum, insan soyu ulusum... insan
  ancak insan olur bunu anlamakla; inandim
  
  $eytan da biziz, cin de, ne $eytan, ne melek var;
  dunya donecek cennete insanla, inandim.
  
  ...
  
  bo$ inanc yerin dibine gececek, yok olacak,
  aklin, o ulu buyucunun huneriyle, inandim.
  
  haluk, babasinin belki umdugu, du$ledigi gibi sanati, feni, cesaret ve umidi ulkeye getirememi$tir ama mustafa kemal gibi bir evladi da bu ulkeye sunmakta etkisiz olmami$tir..
  
  kaynaklar:
  1- haluk'un defteri, tevfik fikret, butun $iirleri cilt.3, can yayinlari.
  2- tevfik fikret, atilla ozkirimli, cem yayinevi
  3- www.sizinti.com.tr
  
  ayrica (bkz: tevfik fikret ve haluk gercegi)
• asıl eleştirilmesi gereken nokta; haluk'un din değiştirmesi değil, din değiştirip hristiyan din adamı olmasıdır. oysa fikret'e göre haluk'un tipolojisinde cisimleşen yeni nesil; dini dışarıda bırakan, bilimin ilkelerine iman etmiş bir nesil olmalıydı. pozitivizm mutlak kurtuluştu fikret'e göre. haluk'un amentüsü şiiri bunun en güzel örneğidir. fikret, sadece islama değil, tüm dinlere karşı menfi bir tavır takınıyordu çünkü. absürd ve ironik olan kısım budur. din değiştirmesi değil.
• kendisi hakkında küçük çaplı bir internet araştırması yaparken, orlando sentinel gazetesinin 11 haziran 1965 tarihli sayısına ulaştım.
  
  gazete, haluk fikret'in ölümünü bu şekilde duyurmuş.
  
  haberin devamında haluk fikret'in glasgow'da başlayan hristiyanlığa dönüş hikayesinden bahsediyor. görsel
  
  haluk fikret'in eşi, ethel g. fikret'in 1981 yılındaki ölüm ilanı ise şu şekilde
  
  bu çiftin çocukları (yani tevfik fikret'in torunları) olup olmadığına dair bilgisi olan suserlar yeşillendirirse sevinirim. zira ben bu konu hakkında hiçbir bilgi bulamadım.
  
  edit: haluk fikret'in çocuğu olmamış.
• meçhul elektrikçi - promete
  
  tevfik fikret'i ne zaman ziyaret etsem aşiyan'da içimde burukluk olur. hatta ne zaman ansam tevfik fikret'i ardına haluk düşer aklıma. sonra hayal kırıklığının ne demek olduğunu anlarım, ümitlerin boşa gitmesini, belki haksız çıkmanın ne demek olduğunu yürekten hissederim.
  şüphesiz haluk'un hristiyan olması, dönmemesi değil beni böyle derinden üzen. yolladığı mektuplarda; babamın şiirlerini anlamıyordum demesi - düşündükçe üzülüyorum. oysa aşiyan'da babasının haluk portresi asılı, haluk'a yazılmış onca şiir var, kitap var. hatta tevfik fikret'in imzası bile h.fikret. hayatı haluk. bir insanın - çok iyi bir şairin, zeki bir şairin, humanist bir şairin - hayatının anlaşılamamış olması - çıldırtıyor beni. hayatının hiçe sayılması.
  haluk'un defteri elimde, bakıyorum, adına bakıyorum kitabın. büyüleyici geliyor, okuyorum zar zor anlıyorum. anlamadığım yerlerde içimde haluk'a olan inancı, sevgiyi hissediyorum - hatta çocuksu buluyorum ; çocuğunu bir millete aydınlık getirecek nefer ilan etmesini - o zaman daha çok seviyorum.
  
  haluk'u özel isim gibi görmüyorum, bir cins ismi de denemez, benim için düpedüz bir duygunun ismi; hayalkırıklığı .
• tevfik fikret'in avrupaya gidip orada protestan papazı olan oğludur. fikret onun için güzel şiirler yazmıştır. haluk'un defteri ve haluk'un vedaı gibi eserleri varır şairin. cemil meriç "haluk" için "bir özel isim değil cins ismidir" der; küçük harfler yazılmalıdır bu yüzden. yabancılaşmış türk aydınını haluk'un şahsında somutlaştırır. gerçekten de türk düşünce dünyasında züppe-entel-yabancı tiplemeyi haluk temsil eder. karşısında ise mehmet akif ersoy'un damadı asım vardır çoklarına göre. o da maalesef imam hatip kuşağıdır. kayıp kuşaklar türkiye'de böyle bir kronikliğe sahiptir.
• kendisine ait nadir bulunan resimleri 1962 tarihli şu gazete küpüründe bulunabilir:
  
  http://cdn.gecmisgazete.com/…-06-22/11274_11417.jpg
• dine karşı cephe almış babanın, papaz olmuş oğlu. hayırsız evlat.
• kendisini “batı düşünce disiplinlerine hâkim bu garip doğulu muhalif şair” olarak gören tevfik fikret, robert koleji misyonerlerinin davetini kabul ederek, dünyanın öbür ucunda aradığı bilim ve sanat cennetini, hemen yanı başında bulmuştur. düşünce ve davranışlarında hiç değilse okulun kapladığı alan içinde özgür hissetmiştir. 1906’da robert kolej'in hemen yakınında bir ev yaptırarak “aşiyan” adını verdi, eşi ve oğlu haluk'la birlikte buraya yerleşti. fikreti'in oğlu haluk işte o tevfik fikret'in oğludur. babası tarafından çocukluğundan itibaren yeni aydın tipinin temsilcisi olacağı ümidiyle yetiştirilir. fikret oğlunun şahsında yarının gençliğini sembolleştirmiştir. haluk; fikret için ülkenin kalkınma sembolü, "karanlıkları boğacak ışık, gökten deha-yı nârı çalacak olan kahraman"dır. fikret, 1909 eylül'ünde henüz on dört yaşındayken haluk'u elektrik mühendisliği öğrenimi için büyük ümitlerle iskoçya'nın glasgow şehrine gönderdi. haluk, tam hayatına yön verilecek bir çağda olduğundan ve millî ve manevî değerlerle yeterince donatılmadığından içindeki boşluğu burada doldurma arayışına girer. haluk 16 yaşında hristiyanlığı seçer. bu hazin durum, türkiye'deki aile efradını üzer, özellikle çocukluğunda haluk'u cuma namazlarına götüren dedesinin sinir krizlerine tutulmasına sebep olur. haluk 1913 yılında izini kaybettirmek için, amerika'ya geçer, michigan üniversitesi makine mühendisliği bölümüne yazılır ve burayı 1916'da çok iyi bir dereceyle bitirir. fikret'in; “siyah toprağı altın yapacak fen”i ülkeye getirmesi için küçük yaşlarda iskoçya'ya gönderdiği ve "bize bol bol ziyâ kucakla getir!" diye tavsiyelerde bulunduğu oğlu haluk, 1913'ten sonra bir daha yurda dönmez. burada hem dinini hem uyruğunu terk eder ve başka bir dünyanın iklimine uzanır. 1943'te verdiği bir kararla bir daha maddiyata dönmemek üzere kendini hristiyanlığa verir. bu yıl içinde presbyterian kilisesi'nin rahip yardımcılığına, 1956'da da orlando'da rahiplik rütbesine yükselir. bu sıfat, o tarihe kadar doğuştan hristiyan olmayan sadece beş kişiye verilmiştir. haluk, amerikalı eşinden doğan çocuklarına türkçeyi öğretmemiştir. bu durum onun türkçe ve türkiye ile olan son bağlarını da koparmıştır. haluk nihayet haziran 1965'te orlando, park lake presbyterian kilisesi rahibiyken ölür.
  belki de fikret, "inan halûk, ezeli bir şifâdır aldanmak!" mısraıyla, haluk'tan beklediklerinin bir arzudan öteye geçemeyeceğini seziyordu.
• babasının onun şahsında ideal türk aydınını tasvir ettiği bir şiiri vardır.
  (bkz: haluk un amentusu)
• robert koleji ve benzeri okullar o dönemde bildiğin misyoner okulu olarak çalıştığı için atatürk tarafından kapatılmıştır. hatta bursadaki bir okulda iki kız öğrenci hristiyanlığı seçmesi olayı sonrasında bu olay olmuştur.
  
  azınlık okullarının kapatılmasının atatürk' ün bu kararı vermesinin bir sebebide sanırım haluk fikret. atatürk islam sancağı kumandanı demiyorum. ulusal benliğin bir elementi olarak islamı kabul ediyor diye düşünüyorum.