joseph losey

• (1909- 1984) asil ununu ingiltere'de yapmis, aslen abd'li yonetmen. 1950'lerdeki mc carthy rezaletinde yurekli davranip hicbir dostunu ihbar etmeyince ulkesini terk etmek zorunda kalmis ama basi dik, ici huzurlu olmus guzel insan, saygi duyulasi insan. the boy with green hair (yesil basli cocuk) ilk filmi. düsseldorf canavari, the gypsy and the gentleman, the damned, the servant, galileo hatirlanasi filmlerinden bazilari.
• (bkz: monsieur klein)
• ''film bir köpektir; basi ticari yanini, kuyrugu ise sanatsal tarafini simgeler. ve nadirdir, bir köpegi kuyrugunun salladigi''^* sözüyle, sizin dininiz imaniniz para olmus, nerde kaldi sanat gibisinden bir mesaj veren, amerikali yönetmen. bir de hiçbir filmimden adam gibi para kazanamadim demistir bu zat, soyadiyla baglamak istemiyorum konuyu.
  
  1947 yilinda kisa film dalinda, simdi nicelerinin pesinde oldugu oscar'i kazanmistir kazanmasina; ama dört sene sonra adami amerikan aleyhtari filmlerinden, faaliyetlerinden ötürü ülkeden defetmek ne oluyor? burada elia kazan'in da kulaklarini çinlatalim.^* ülke sathinda baslatilan komünist avi sirasinda o gammazlamisti charlie chaplin ile losey'i. özgürce film çekebilmek için chaplin isviçre'ye; losey italya'ya ordan da ingiltere'ye.. burada takma isimlerle sinemasini canli tutan yönetmenimiz; basarili filmleriyle sivrildikten ve adi yine oscar ödülleri için geçmeye basladiktan sonra, amerikan kamuoyunda yer yerinden oynamisti. malum, ''vatan haini''ydi.
  
  tüm bu sansasyonlar bir yana, esasli bir solcu idi losey. baglantili olarak, filmlerinin ana konusunu da sinif çatismalari belirledi. izleyiciye hiç umut vermezmis filmlerinde^*; vurgu, bozuk düzen içinde yozlasan burjuva ve soylu siniflarina. brecht hayrani olmasina sasmamak gerek.
  
  son bir not; josep losey ile onu ihbar edip ülke disina yollayan elia kazan'in yollari bir daha kesisti. yer, 1973 cannes film festivali. juride losey, kazan'in filmi visitors ödülsüz kaliyor, raslanti gibi gözükmüyor.
• http://www.siyad.org/article.php?id=3703
• (bkz: the go-between)
• filmlerinde incelediği karakterlere hemen her zaman sınıf çatışması ve erotik saplantı açısından bakan amerikalı yönetmen. çağdaşlarından ayrılan ya da onlara baskın gelen özelliği de budur. bu niteliği örneğin döneminin çoğu yerleşik ingiliz yönetmeninin çalışmasında pek rastlanmayan bir avantaj sağlamıştır kendisine. ancak ingiliz yeni dalgası sahneyi doldurmaya başlayınca kendine yeni rakipler edinmiştir.
  
  yapıtlarındaki sınıf çatışması ve erotik saplantıya dair iki örnek vermek gerekirse: the servant ile blind date mutlaka anılmalı. hegelci köle-efendi diyalektiğini hatırlatan bu ilginç denemeler onun aynı zamanda bir biçim ustası olduğunu da kanıtlar niteliktedir.
  
  politik ve sınıfsal olanı bir sosyolog gibi değil, titiz sanatçı gözüyle, dolayısıyla tıpkı welles gibi form araştırmalarıyla kavramıştır. bu nedenle alan derinliği, ışık-gölge kontrastı, ayna-yansımaları, yamuk açılar, dışavurumcu bulanık görüntüler filmlerindeki belli başlı biçimsel trademark'lardır. çalışmaları welles, hawks ya da kubrick gibi tanınabilir karakterdedir ve auteur anlayışta film çeken isimler arasında onu özel bir konuma yerleştirir.
  
  hollywood'dan avrupa'ya uzanan güçlü kariyerinde bir tane bile vasat film çekmemiştir. tıpkı kötü bir romanı bulunmayan mario vargas llosa gibi. losey her zaman belirli bir düzeyi korumuş, çeşitli janrlarda film çekmiştir. amerika'dayken kara filmin ustaları arasında gösteriliyordu. avrupa'da ise tabu sayılabilecek konulara neşter atmayı sürdürmüştür. burada büyük bütçelerle ve uluslararası yıldızlarla çalışma şansı da yakalamıştır.
  
  aydın-sanatçı duruşunu da şöyle özetler:
  
  "films can illustrate our existence... they can distress, disturb and provoke people into thinking about themselves and certain problems. but not give the answers."
  
  brecht'ten etkilense de tıpkı alıntıda açıkladığı gibi didaktizme kaymaz. politik doğruculuğa soyunmaz. ama sorduğu sorular kışkırtıcıdır. onun filmleri gerçekten de insanları değiştirmeye, sarsmaya yöneliktir.
  
  son olarak, sevdiğim filmlerinden bir okuma-izleme demeti sunacağım aşağıda :
  
  yanlış yola saparak cinayet işleyen patolojik bir polisin araştırıldığı, kara film stilinde çekilen the prowler
  
  şiddetin insan kimliğiyle olan görünmez bağlantısını inceleyen ve yine kara film stilindeki the big night
  
  jeanne moreau'nun ele avuca sığmaz bir femme fatale'i oyunlaştırdığı eva
  
  devlet ve insan ilişkilerine karanlık bir zaviyeden bakan gerilim filmi the damned
  
  sınıf çelişkisini tüm detaylarıyla görünür kılan, orson welles filmleriyle yarışabilecek düzeydeki büyük başyapıt the servant
  
  bir savaş firarisinin psikolojik motivasyonlarının perde arakasına dönük king & country
  
  müthiş kadrosuyla karmaşık aşk ilişkilerine vizör tutan ve başta belirttiğim erotik takıntıların üzerine giden accident
  
  asalak burjuva sınıfının iğnelendiği ve yer yer kitsch'e kaçan melodramıyla boom
  
  yarı santimantalist paranoya ve delilik öyküsü secret ceremony
  
  temposu hiç düşmeyen kafkaesk gerilim figures in a landscape
  
  senaryosunda, sık sık birlikte çalıştığı harold pinter'ın parmak izleri de bulunan yasak aşk öyküsü patetik the go-between
  
  troçki suikastinin perde arkası ve önünü soğukkanlı bir üslupla öyküleştiren politik gerilim the assassination of trotsky
  
  doppelganger izleği üzerinden yahudi kimliğinin incelendiği olağanüstü psikolojik gerilim mr. klein
  
  ve son filmlerinden, benlik araştırması la truite
  
  bu filmler arasında serbest seçim yapılabilir ve sıraya koymaksızın izlenebilir. joseph losey benim için orson welles ayarında bir sinema dâhisi olduğu için filmleri arasında ayrım yapmak zor olsa da 10 filmi aşkın bir seçkiyle de olsa kendisini hatırlamak/anmak istedim.