öğrenildiğinde ufku iki katına çıkaran şeyler

• aşortman ya da eşortman ya da heşofman gordugumde var olan ufkum yariya indigine gore; insanlarin dogrusunu bilmeleri belki de ufuklarini iki katina cikarir diye dusunuyorum; eşofman o! hayrini görün!
• bir gün kimseye lazım olmamasını istediğim şeylerdir.
  
  misal,
  bir uçağa bindiğinizde yerinize geçerken yapmanız gereken ilk şey acil çıkış kapılarına kaç sıra uzakta oturduğunuzu saymak olmalı. olası bir kazada dumanlı veya karanlık bir ortamda bu sayı işinize yarayabilir. ama acele edin çünkü arkada bekleyen var!
  
  uluslararası havacılık birliğinin açıklamasına göre hani şu bilindik tehlike anında cenin pozisyonu alınmasından daha etkili yöntem, kolları öndeki koltuğa uzatıp çapraz bağlamak ve kafayı kolların arasına koyarak ayakları ise kendi koltuğunuzun altına uzatabildiğiniz kadar uzatmak. tabi bunu tehlike anında yapın, en ufak bir sarsıntıda panikleyip bunu yaparsanız etraftakiler "ne yapıyo lan bu salak?" bakışı atabilirler.
  
  sentetik ipli bir kıyafet yerine doğal iplikli bir kıyafet giymek daha akıl karı. çünkü sentetik iplikler eriyerek teninize yapışabilir. pamuk veya yün iyidir iyi.
  
  bir uçak kazasından sonra ilk 90 saniyede enkazdan çıkmak çok önemli. "altın zaman" deniyor bu süreye ve hayatta kalma şansını çok yükseltiyor. ama 90 saniyede çıkacağım diyerek panik yapmak yerine sakin olmak daha önemli. hangisi önemli lan o zaman dediğinizi duyar gibiyim. ben olsam sakin kalamam 90 saniyede uzaklaşmanın yollarını ararım orası ayrı.
  
  suya iniş durumu olduğunda ise hemen can yeleğini şişirmemeli insan. bu hareket kabiliyetinizi ve manevra şansınızı azaltır, uçaktan ayrıldıktan sonra ona ihtiyacınız olacak.
  
  35 bin feet yükseklikte uçak patlarsa(ohhaa) ve hadi siz uçaktan boşluğa fırladınız(yuhhaa), çok büyük bir ihtimalle nalları diktiniz demektir. ama yine de yere çakılmadan önce yaklaşık 3 dakikanız var.
  
  peki bu 3 dakikada ne yapabilirsiniz? (dua etmekten başka?)
  diyelim ki bir su birikintisi gördünüz, okyanuz, göl, deniz vb. aha buraya düşersem kurtulurum diye sevinmeyin, çünkü norveçli balıkçılar ve isviçreli bilimadamlarının araştırmalarına göre denize düşmek ile sahile kuma çakılmak arasında fark yok. yani "lan adam 4 metreyle ıskalamış yazık" demeyin gördüğünüzde.
  
  yine norveçli balıkçıların iddialarına göre eğer inecekseniz (keyfe bak. ineceğin yeri seçiyorsun amk!) kar iyidir ama en iyisi bataklıktır.
  
  ama bitmedi. düşerken "lan kolmu bacağım kırılmasın" diyerek top gibi büzülmeyin. corkfff diye bir ses yayarsınız sadece ormana. mümkün olduğunca yere paralel kolları ve bacakları açın. son 3 dakikanın keyfini çıkarın hiç olmadı. güfür güfür.
  
  ama herkesin bildiği gibi bir uçak kazasında ölme ihtimali 11 milyonda 1 iken araba kazasında ölme ihtimali 5 binde 1.
• hayatta kalmanıza yarayan şeyler de olabilir.
  
  diyelim ki insanlardan korkmayan bir kurda denk geldiniz. sakın "kuçu kuçu gel sana et vereyim" diyerek beslemeye kalkmayın. hayvan o etin senin etin olup olmadığını bilmez. en iyisi sabit kalmak ve daş atmak. evet evet bildiğin yurdum insanı gibi daş atmak. bir sopa ile yaklaştıkça dürtmek de çözüm. ama asıl benim merak ettiğim şey, dağın başında tek başına ne yapıyorsun amk? insan yanına bir silah alır!
  
  veya diyelim ki hadi kurtlardan akıllanmadın tuttun güney amerika'ya filan gittin. katil arılar denen arılara denk geldin ve yüzlercesi saldırmaya başladı. ne yaparsın? hemen bir su birikintisi veya havuz bulup atlarsın değil mi? hadi atladın, kaç dakika nefes tutacaksın? dünya rekoru 14 dakika. çıktığında arıların seni beklediğini göreceksin. en iyisi bir arabaya girmek. araba yok mu? soruyu başa sarıyoruz, ne işin var amazonda?
  
  zehirli yılanların aksine zehirli örümcek ısırıklarında ısırık bölgesini yıkamak veya buz tamponu işe yarar bak bunu hatırlamak kolay.
  
  bak bu kadar maceraya girdin ama hayattasın ve akıllanmadın dağlarda kamp kurdun. çadırdan bir çıktın karşında bir ayı. sakın göz teması sağlama. hayır ilk görüşte aşk olayı değil, bu göz teması ayıyı kızdırır. tabi baştaki soruya dönersek, avcı mısın ib.e misin sorusunu sorarlar bu kadar olaydan sonra sana söyleyeyim.
  
  bir çok vahşi hayvanda göz teması kötü bir fikirdir, bir dağ aslanı hariç. dağ aslanı ile uzun uzun bakışmak yerinde bir hareket olur. karşındaki aslan yine de saldırırsa bil ki o dağ aslanı değil, ayı veya kurt olabilir. eh onu da bil, öğren de git bari dağlara!
  
  lan hadi yine akıllanmadın asya'ya gittin ve bir maymuna denk geldin. dişlerini gösteren ve hırlayan bir maymuna zarar vermeyeceğinizi ifade etmek için gülümsemek çok kötü bir fikirdir. çoğu primat gülümsemeyi tehdit zanneder("dalga mı geçiyo lan bu düdük?" diye düşünüyor olabilirler. düşünüyor mu dedim?)
  
  ama o can alıcı sorunun cevabını henüz alamadık. insan neden tek başına doğaya salar kendini?
• (bkz: kibrit suyu)
• devletin aslında kimsenin bilmediği resmi bir e-kitap sitesine sahip olması. ancak ufku iki katına çıkartan şey bu değil, sitenin kendisi. buyrun; (bkz: e-kitap.gov.tr)
• rakı bardağının (18 cl. hacimli, silindir biçiminde uzun cam bardak) , aslında limonata bardağı olması. vefa zat'ın söylemine göre 20. yy başlarında limonata bardakları rakı içimi amacıyla kullanılmaya başlanmıştır.
• en iyi karar verme zamanı sabah ;serotonin salgısı sabahları en yüksek dozda oluyor insan vücudunda ; serotinin salgısının ışıkla doğrudan ilgisi var ; mutluluk hormonu olan bu salgı regl döneminde en düşük seviyede ;içinde amin bulunan gıdalar bu salgının seviyesini yükseltiyor; çikolatada amin var; regl dönemindeki kadınların çılgın çikolata arzusu bu yüzden.
  
  evet zincirleme öğrenme tamlamasını keşfettim.
• torna kelimesinin ingilizce'deki turn kelimesinden gelmiş olması. durup dururken farkettim lan. hayır bugünlerde tornayla bir işim de yok. torna nerden aklıma geldi? sonra kökenini niye düşündüm? hayat ne tuhaf vapurlar filan
• almanca halk arabası anlamına gelen volkswagen'i ferdinand porsche'nin çizdiği ve yapılmasını emredenin hitler olduğu.
• hafıza ustaları.
  
  örneğin elektrik mühendislerinin dehası nicola tesla, hayatı boyunca çok az şeyi not etmiştir. fotoğrafik hafızaya sahip tesla, laboratuvarı 1885 yılında yandıktan sonra bir çok çalışmasını tekrar oluşturup kaldığı yerden devam edebilmiştir.
  
  bir başka manyak ise amerika'nın 26. başkanı theodore roosevelt. bir günde bir kaç kitap okuyup en ufak detayları dahi hatırlayabilmekteymiş haspam. 2 farklı sekreterine farklı iki konu üzerine rapor yazdırırken aynı zamanda hiç duraksamadan kitap okuyabilen bir adammış.
  
  ünlü piyanist ve besteci sergei rachmaninov ise notaları çok çok kısa süre içerisinde ezberine alabilme yeteneğine sahipti. çok karmaşık notaları belki de normal bir insanın ayları bulacak ezberleme süresi rachmaninov için sadece bir kaç günle sınırlı idi.
  
  bir başkası ise hepimizin bildiği kim peek. tanıdık gelmedi mi? dustin hoffman desem? yağmur adam desem? evet o filme esin kaynağı olan kişidir peek. öyle bir hafıza yeteneği vardı ki, hayatı boyunca okuduğu 9 binden fazla kitabı ezbere bilmekte idi. üstelik bu kitapları aynı anda iki sayfayı okurken ezberlerdi. birini sol gözü diğerini sağ gözü ile desem" yoh artık!" dersiniz ama gerçek bu.(ben de dedim. o ne lan bukalemun gibi?)
  
  400 yılı aşkın süreden bu yana italyan olmayan ilk papa olan polonyalı papa 2. john paul( evet ağca'nın vurmaya çalıştığı) ise yarı fotoğrafik hafızaya sahipti. küçümsemeyin, 21 dil ve 100 kadar lehçeyi bilmek kolay değil. yarı marı idare edecen artık.
  
  filipinlerin tartışmalı başkanlarından ferdinand marcos ise daha değişik. sayfalarca uzunluktaki yazıları, konuşmaları hafızaya almak konusunda uzman birisi. 1935 yılında yazılan filipinler anayasasını düz veya tersten harfi harfine duraksamadan ezbere okuyabilmekte ve saatler sürecek bir konuşmasının metinlerini sadece bir defa göz gezdirerek ezberleyebilmekte idi. neye yaradı? öldü gitti o da.
  
  bir de gezegende sadece 12 kişide olan bir özellik olan hipertimezi yani "ultra mega über süpersonik otobiyografik hafıza" sahibi insanlar var. misal bunlardan birisi marilu henner, hayatındaki her detayı, günü saati dakikasına kadar hatırlayan ve hala normal boyutlarda bir kafaya sahip olan birisi. ben de bu özellik olsa herhalde bedenimden büyük kafam olurdu, kan lazım kan o kadar çalışan beyine!
  
  ha bir de 25 bin kişilik ordusundaki herkesi birebir tanıyan julius caesar var. böyle komutan düşman başına mı desem ne desem
  - şş sezar geliyo lan. dikkaaaat!
  - hey sen! gonyalının yanındaki. hey alex sana diyorum. sakal yakışmamış, bıyık daha iyi duruyordu sende, hemen kez sakali!
  -?!!
  - gonyalı. kaç kere diyeceğim sana, ivan ile takılma, adam hırhız ruhlu. benden söylemesi.
  - ?!!
  
  ve geldik bu hafıza olaylarının ağababasına. pek adını duymamış olabilirsiniz ama napoleon bonaparte sayısız rakam, insan, harita, detay ve askeri hareketleri mükemmele yakın hatırlamasıyla meşhurdu. bu özelliğini düşmanının sonraki hamlelerini tahmin etme ve bu ihtimaller üzerinden çok karışık, detaylı ve hızlı bir şekilde strateji ve emirler geliştirme yolunda başarı ile kullanmıştır.
  
  ben daha bu entride ilk yazdığım adamı hatırlamıyorum adamlara bak amk! hah ilk yazdığım adam tesla imiş, yukarı baktım. tesla iyidir, candır.
  
  ediyşın: candyline'e uyarı için teşekkür.
  400 yıldan bu yana ilk italyan olmayan papa olarak düzelttim papayı(cümleye bak amk!