aruz

• araplara mahsus bir vezin sistemi olup islamiyeti kabul eden miletlerin edebiyatlarında yer alan şiir ölçüsü. önceleri arap şiirinde açık ve belirgin olmayan aruz veznini edebi bir ilim olarak imam halil bin ahmed (doğ. 701- öl. 775) sistemleştirmiştir.
  arapçada temel ünsüzler harflerdir. bu harfler ya harekesiz veya harekeli olurlar. birde illet harfleri yani hastalıklı harfler denen uzun ünlüler vardır ki bunlar elif vav ye den ibaret olup daima uzun okunurlar. harekeli ve harekesiz harfler birlikte bulunurlar bu harflerin birleşmesine de veted (kazık) denilir. işte arap aruzunu bu şekilde heceler meydana getirmektedir. aruzda harflerin harekeli ve sakin oluşu göz önüne alınmış kısa ve uzun hece ayrımı yapılmıştır. bu hecelerden cüzler, cüzlerden de vezinler ortaya çıkmıştır.
  imam halil aruzun esası olmak üzere 8 tefile tesbit etmiştir. bu cüzlere efail ve tefail adı verilir bunlar 1- fe'ulüm 2- fa'ilün 3- mütefa'ilün 4- müstef'ilün 5- mefa'ilün 6- fa'ilatün 7- müfa'aletün 8- mef'ulatü cüzleridir.
  çok kullanılan aruz kalıplarından biri olan mefailün mefailün feulün e bir örnek verelim
  sunulmadı bana kahve dime sen
  nasibün var ise gelür yemenden. nabi
• tam adı "âruz / türk şiirinde kullanılan âruz vezinleri ve misâlleri" olan önemli kitap.
  
  1950'de, (ilk baskısı dört ayda tükenince) ikinci baskısı yapılmıştı.
  
  yazarı balıkesir lisesi edebiyat öğretmeni ahmed aymutlu'dur.
  
  ben elbette bunu yıllar sonra ele geçirip okudum, ama lise sonda iken, hikmet ilaydın'ın "türk edebiyatında nazım" adlı kitabını yardımcı ders kitabı olarak okumuştuk.
  
  bugün, bırakın lise öğrencilerini, (geçenlerde divan edebiyatı uzmanı bir akademisyen arkadaşımla sohbet ediyorduk), üniversite öğrencileri bile hikmet bey'in kitabını baştan sona okuyup anlayacak düzeyde değilmişler.
  
  neyse, aruz iyidir, veznini çıkarabilmek için de taktî yapmayı bilin ve zevkine varın.
  
  işte size yahya kemal'den veznini bulmanız için bir beyit:
  
  üstâd elinde ser-te-ser âheng olur lisân
  mızrâba ses verir kelimâtıyla tel gibi
• aruzun mantığını anlamak isterseniz;
  
  "bu dünyada senden güzel mi var
  bu dünyada her şey güzel bi' bak"
  
  şarkı sözünün nasıl ahenkli geldiğine bakınız. kafiye olmasa bile ahenkli. sabık pentagram mensubunun şarkısıyla aruz öğreniniz.
• içinde bir sürü kalıplar barındıran, edebiyatın matematiği denebilecek bir arap kökenli hece ölçüsü.
• şiirleri güzel okumak için hilleli bin ahmet tarafından meydana getirilmiş bir ilimdir. mekkenin bir adı da aruz olduğu için bu ilme aruz adını vermiştir.
  daha sonra üçe ayrılmıştır; arap aruzu, türk/osmanlıca aruzu, iran aruzu.
  hilleli bin ahmet bu ilmi çalışırken, büyük bir küpün içerisine kafasını sokarak ses ayarlaması yaparmış. aruz, kelimelere bakmaz; ses ayarlamasına, şiirin okunmasını güzelleştirmeye bakar.
• osmanli edebiyatinda kullanilan bir siir ölçüsü.
• aruz denilince mehmet akif gelir akla evvela.