construçao

• brezilyalı sol bek chico buarque'nin akıllara tatil veren bir şarkısı. müziği 10 üzerinden 10 ise, sözleri 10 üzerinden 12'dir. birçok kaynak tarafından brezilya tarihinin en iyi şarkısı olduğu dile getirilir. ronaldo luis nazario de lima hakkında binlerce yazın varken, bu parça hakkında da iki kelime etmemek abes olur zira 90'a takma konusunda no:9'dan geri kalmamaktadır.
  
  parçanın sözlerinin daha çok kişi tarafından anlaşılabilecek hali şurada: http://www.youtube.com/watch?v=e_pidtije_s
• dünyaya son hit caz parçasını (the girl from ipanema, getz/gilberto, 1963) veren bossa nova müziği 70'li yıllarda ilginç bir yönde değişmeye başlar. brezilya tarihinde büyük yer oynayan 64 askeri darbesi ülkede az çok bizim 80 darbesi gibi bir etki yaratır; binlerce aktivist/yazar/sanatçı göz altına alınır, işkenceye uğrar, sansürlenir, sürgüne yollanır. fakat evren rejiminin aksine brezilya'da askeri hükümet kendine kukla bir yönetim seçip geri çekilmektense direkt olarak ülkenin başında kalır, ve darbeden dört yıl sonra 20. yüzyılın efsanevi yılı 68'de ciddi bir gerilla hareketi ile uğraşmaya başlar. 71'de askeri hükümet uruguay seçimlerinde hile yaptırtarak sol eğilimli frente amplio partisinin iktidara gelmesini önleyince gerilim doruk noktasına çıkar. 73'te daha ılımlı bir başkan olan ernesto geisel'in gelmesi ile ülkede şiddet ve kutuplaşma dinecektir, fakat askeri rejim ancak 84'te tam olarak yıkılır. brezilya'nın en rahatsız döneminde 1970'te rejime karşı şarkıları yüzünden italya'ya sürgüne yollanan bir bossa nova sanatçısı, bir yıl sonra bu brezilya'ya geri döner ve güney amerika müziğinin en ikonik albümünü yaratır. chico buarque'nin construçao'su frente amplio krizinin yaşandığı 1971'de çıkar; albüm her şeyin sansürlendiği bir dönemde yayılır ve askeri rejimi, sürgünde yaşamı, brezilya'lı işçileri anlatarak efsane olur.
  
  müzikal açıdan construçao buarque'nin ülkesinden uzakta olduğu yılda gördüğü müzik çeşitliliğinden ciddi anlamda etkilenmiştir. albüm öncesi ülkesinde ünlü bir bossa nova sanatçısı olan buarque'nin yeni müziği hem 70'ler başında bir çok ikonik albüm yaratan "söyleyecek şeyleri olan bir adam ve gitarı" ekolünden etkilenir (bob dylan ve nick drake'ten bahsediyorum; türkiye'de de bu akım müzik tarihimizin en özel albümlerinden biri olan bülent ortaçgil'in benimle oynar mısın'ında (1974) görülebilir.), hem de brezilya folk müziğine ara ara selam durur. 32 dakika süren bu kısacık albümde antonio jobim bestesi olha maria güçlü piyanoları ve duygu dolu yaylıları ile klasik müzik etkileri ile doludur, şarkı bittiğinde ise bir bossa nova klasiği samba de orly flütler ve geri vokallerle başlar.
  
  buarque'nin dünya çapında bilinen şarkıları olan bir müzisyen olduğu düşünüldüğünde bu albümde verdiği bazı mesajların ne kadar büyük olduğu anlaşılabilir. buarque italya'dayken onunla beraber yaşayan bir başka bossa nova müzisyeni toquinho'nun ülkesine dönmesine izin daha önce verilir; her ne kadar toquinho buarque'yi geride bırakmak istemese de ülke özleminden dolayı arkadaşını geride bırakır. gitmeden önce son hediyesi ise yazdığı bir şarkının bestesidir; samba de orly (anlamı orly sambası -- buradaki orly paris'in orly havaalanı'dır, ve chico'nun avrupa'da sürgünde olmasına bir göndermedir. buarque sürgün boyunca aslında roma'dadır, fakat brezilya'lıların orly havaalanı'nın adını daha iyi bildiklerini düşündüğü için şarkısına bu adı verir.) geride bırakılan bu şarkıdan doğar, ve yazıldığı dönemden dolayı buarque'nin en şiddetli hükümet eleştirisidir. chico şarkının sözlerini yazmaya italya'da başlar ve brezilya'da bitirir; şarkı "mucizevi" şekilde hükümet mevkilerine çıkan akrabalara ve ülkeden uzakta yaşamaya göndermeler ile doludur. bazı sözler sansürlenir; örneğin "ayrılığımın uzunluğu için özür dilerim" (pede perdão pela duração dessa temporada) dizesi aslında imalı bir "biraz zoraki ayrılığım için özür dilerim"dür (pede perdão pela omissão um tanto forçado), fakat sansür komitesi şarkının bu sözleriyle albümde bulunmasına izin vermez. albümle aynı adı taşıyan ve çoğu eleştirmen tarafından brezilya müziğinin en iyi şarkısı kabul edilen construçao "makine" olarak hitap ettiği bir işçinin hayatıdır, brezilya'nın en büyük şairlerinden biri vinicius de moraes ile sözleri yazılan valsinha ise baskı rejiminin kasvetinde birbirine aşık olan bir çifti ve çiftin mutluluğunun "karanlık şehri aydınlatmasını" anlatır.
  
  brezilya'nın en karanlık döneminde yaratılan construçao hem müzikal, hem de söz yazımı açısından kusursuz bir albüm. cotidiano'nun sonunda coşkulu vokallere eşlik eden yaylılardan deus lhe pague'nin görkemli crescendo'suna construçao müzik tarihinde çok özel bir yere sahip -- "zamanının ötesinde" demek istemiyorum, çünkü kendisinden sonra da böyle bir albüm gelmedi. iki yıl sonra çıkardığı chico canta construçao'nun "yankıları" sebebiyle çok daha ağır bir sansüre uğrar, ve her ne kadar chico buarque bugüne kadar müzik yapmaya devam etse de (2012'de "emekli" olmasına rağmen tekrar tura çıkabileceği söylenmekte, fakat yeni albüm çıkarıp çıkarmayacağı şüpheli) hem 74'te rejim baskısının yeni yönetim ile azalması, hem de buarque'nin yaşlanması ile müzikal olarak aynı seviyeye bir daha ulaşamaz. bu sebeple construçao'ya geri bakarken doğru zamanda doğru insandan çıkmış olmasının ne kadar büyük bir şans olduğunu hatırlamalı -- çünkü dünya çapında tanınan bebek yüzlü bir bossa nova (o dönemde brezilya'nın pop müziği denebilir) müzisyeninin müzik tarihinin en iyi birkaç albümünden birini çıkarması çok sık görülen bir olay değil.
  
  dinlemek için:
  https://www.youtube.com/watch?v=yrpt8asm9z0 (tüm albüm)
  https://www.youtube.com/watch?v=jzwi_jjfbr0 (albüm ile aynı adı taşıyan, "brezilya müzik tarihinin en iyi şarkısı" adledilen construçao)
• çok az şarkıda yaşadığım karmaşıklıkta duygularla dinledim. üç farklı gözlükle bir inşaat işçisinin yaşamına ve ölümüne bakıyor. "sadece bir şiir sözü bu kadar güçlü olabilir" diyordum ki yanılmamışım, sanırım gerçekten bir şair elinden çıkma. beste, orkestrasyon, koro, gerçek bir başyapıt kesinlikle, sakin sakin başlayıp nerelere gidiyor anlatmak çok zor, dinlemek ve hissetmek lazım. bossa nova ile bile protest müziğin doruklarına çıkılabiliyormuş demek ki.
  
  amou daquela vez como se fosse a última
  beijou sua mulher como se fosse a última
  e cada filho seu como se fosse o único
  e atravessou a rua com seu passo tímido
  subiu a construção como se fosse máquina
  ergueu no patamar quatro paredes sólidas
  tijolo com tijolo num desenho mágico
  seus olhos embotados de cimento e lágrima
  sentou pra descansar como se fosse sábado
  comeu feijão com arroz como se fosse um príncipe
  bebeu e soluçou como se fosse um náufrago
  dançou e gargalhou como se ouvisse música
  e tropeçou no céu como se fosse um bêbado
  e flutuou no ar como se fosse um pássaro
  e se acabou no chão feito um pacote flácido
  agonizou no meio do passeio público
  morreu na contramão, atrapalhando o tráfego
  amou daquela vez como se fosse o último
  beijou sua mulher como se fosse a única
  e cada filho seu como se fosse o pródigo
  e atravessou a rua com seu passo bêbado
  subiu a construção como se fosse sólido
  ergueu no patamar quatro paredes mágicas
  tijolo com tijolo num desenho lógico
  seus olhos embotados de cimento e tráfego
  sentou pra descansar como se fosse um príncipe
  comeu feijão com arroz como se fosse o máximo
  bebeu e soluçou como se fosse máquina
  dançou e gargalhou como se fosse o próximo
  e tropeçou no céu como se ouvisse música
  e flutuou no ar como se fosse sábado
  e se acabou no chão feito um pacote tímido
  agonizou no meio do passeio náufrago
  morreu na contramão atrapalhando o público
  amou daquela vez como se fosse máquina
  beijou sua mulher como se fosse lógico
  ergueu no patamar quatro paredes flácidas
  sentou pra descansar como se fosse um pássaro
  e flutuou no ar como se fosse um príncipe
  e se acabou no chão feito um pacote bêbado
  morreu na contramão atrapalhando o sábado
  por esse pão pra comer, por esse chão pra dormir
  a certidão pra nascer e a concessão pra sorrir
  por me deixar respirar, por me deixar existir
  deus lhe pague
  pela cachaça de graça que a gente tem que engolir
  pela fumaça e a desgraça que a gente tem que tossir
  pelos andaimes pingentes que a gente tem que cair
  deus lhe pague
  pela mulher carpideira pra nos louvar e cuspir
  e pelas moscas bicheiras a nos beijar e cobrir
  e pela paz derradeira que enfim vai nos redimir
  deus lhe pague
  
  english
  
  he made love as if it were the last time
  kissed his woman as if she were the last one
  and each child as if they were the only ones
  and he crossed the street with his shy step
  he climbed the construction site as if he were a machine
  he built in the landing four solid walls
  brick by brick in a magical design
  his eyes dulled by the concrete and tears
  he sat down to rest as though it were saturday
  he ate beans and rice as though he were a prince
  then drank and sobbed as though he were a castaway
  he danced and laughed as if he were listening to music
  and he stumbled in the sky as though he were a drunk
  and he floated in the air as though he were a bird
  and he finished on the ground in a messy heap
  he agonized in the middle of the public sidewalk
  he died going the wrong way interrupting the traffic
  
  he made love that time as if he were the best
  he kissed his woman as if she were the only one
  and each child as if they were the prodigy
  and he crossed the street with his drunken step
  he climbed the construction site as if it were solid
  he built in the landing four magical walls
  brick by brick in a logical design
  his eyes dulled by the concrete and traffic
  he sat down to rest as though he were a prince
  he ate beans and rice as if it were the best
  he drank and sobbed as if he were a machine
  he danced and laughed as if he were the next one
  and he stumbled in the sky as though listening to music
  and he floated in the air as if it were saturday
  and finished on the ground in a shy heap
  he agonized in the middle of the castaway sidewalk
  he died going the wrong way interrupting the public
  
  he made love that time as if he were a machine
  he kissed his woman as if it were logical
  he built in the landing four flaccid walls
  he sat down to rest as if he were a bird
  and he floated in the air as if he were a prince
  and finished on the ground in a drunken heap
  he died going the wrong way interrupting saturday
  
  for this bread to eat, for this ground to sleep
  the birth certificate and the license to smile
  for letting me breathe, for letting me exist
  god shall reward you
  for the free liquor that we all have to swallow
  for the smoke and the misfortune, that we all have to cough
  for the hanging scaffold from which we all have to fall
  god shall reward you
  for the moaning woman to praise us and spit at us
  and for the flies to kiss us and cover us
  and for the final peace that in the end will redeem us
  god shall reward you