şeyh sait ayaklanması

• bu ayaklanmanın kökeni, mayıs 1923’de azadi denilen milliyetçi bir kürt partisinin kuruluşuna kadar götürülebilinir. bu partiyi kürt milliyetçileri ve osmanlı ordusundaki kürt subaylar kurdu ve bir zamanlar direniş hareketinin önde gelen bir üyesi ve müşteki mutki aşiret reisi hacı musa yönetiyordu. azadi’nin taraftarları, başta hilafetin kaldırılması ve türkçe'ye dayalı modern eğitim sistemi olmak üzere, yeni türk hükümetinin politikalarına karşı çıktı.
  mumcu, şeyh sait isyanının dini bir başkaldırı olduğuna inanıyor ve şeyh sait’in soruşturma arasında isyanın amacının şeriat hukukunu yeniden getirmek olduğunu söylediği bir ifadesini aktarıyordu. diğer yandan aybars, şeyh sait’in öncelikli olarak bir milliyetçi olduğunu öne sürdü. abdülmelik fırat, daha sonraları dedesinin önde gelen bir dini lider ve alim olduğunu, milliyetçi düşüncelere sahip olamayacağını vurguluyordu.
  şeyh sait isyanı, türk hükümetinin merkeziyetçi politikalarına gösterilen kızgınlıkla bağlantılıydı. arfa’ya göre, doğudaki korkunç ekonomik durum, 1923 seçimlerinde t.b.m.m.’ ye yeniden seçilemeyen aşiret liderlerinin rahatsızlığı ve feodal toprak ağalarının ve aşiret reislerinin ayrıcalıklarının azaltılacağı korkusu isyanın nedenleriydi.
  isyana katılan bazı liderler, ayrı kürt kimliklerinin çok fala bilincindeydiler. oldukça yüksek bir dini söylem de olsa, ayrılıkçı bir siyası gündem geliştirmişlerdi. öyle görünüyor ki, türk hükümetinin reformlarının islam’ı zayıflattığı zannedildiği bir sırada din, kürtlüğün önemli bir ayırt edici karakteristiğiydi.
  şeyh sait isyanı sırasında türkiye’deki kürtler arasında yaygın bir ulusal bilinçten söz etmek güçtür. bu ayaklanma ankara’daki yetkililerin dayatmaya çalıştığı merkezileşmeye direnmek için çeşitli kürt aşiretleri birleştirmede rol oynayan karizma tik dini liderin önderli liğindeki bir ayakanma olarakadeğerlendirilebilir.
  tuncay’a göre isyanı bastırmaya yönelik askeri operasyonlar, insan kaybı ve finansman bakımından kurtuluş savaşı’ndan daha pahalıya mal oldu.
  bu isyanın türk milliyetçiliği evrimi üzerindeki etkisi köklüydü. başkaldırı 2. dünya görüşünün çatıştığı bir sırada gerçekleşti. görüşlerden biri modernite ve birliği, diğeri dini ve gelenekçiliği vurguluyordu.
  m.kemal ve lider kadrosu şeyh sait isyanını bir karşı-devrim kalkışması olarak gördü. başkaldırı bizzat yeni doğan türk devriminin temeline bir tehdit olarak algılandı. m. kemal ve arkadaşlarının türkiye’deki toplumun dönüştürülmesi konusundaki güvenlerini sarstı. bu güvensizlik 1920’lerin ikinci yarısında yeni yasaların çıkarılmasına yol açtı.