cegerxwin

• asıl adı sexmus hesen olan cegerxwin, 1903 yılında gervus un heser koyunde dogdu. cocuk yaşta babasını ve annnesini kaybeden cegerxwin, bir sure ablasının daha sonra da bircok seyh ve ağanın yanında cobanlık yaptı, çifte çubuğa kosuldu. birinci dunya savası sırasında ablası ve enistesi ile birlikte suriye'nin amund ilcesine gecti ama orada da şeyh ve agaların yanında calısmaktan kurtulamadı.
  
  okumaya karar verdi, kendi olanaklarıyle medrese egitimi aldı ve yıllar suren ugrastan sonra mele lige hak kazandı. 1920 lerin ortasında yurtseverlik bilincine kavustu, giderek sosyalizmi benimsedi. şeyh sait isyanı nın bastırılmasından sonra suriye ye geçen kurt aydınlarının kurdugu xoybun adlı orgüte katılır. celadet ve bedirxan kardeslerin cıkarıgı hawar dergisinde calısır, şiirlerini yayınlar. cegerxwin'in 1947 de yayınlanan ilk kitabı cım u gulperi'den bu yana 8 divanı yayınlanmıstır.
  
  şehy ve agalık duzenine tepki, kürtlerin acılı kaderini degistirme azmi, sosyalizm idealine baglılık şiirinin başıca temalarını olusturur. divanları onlarca ulkede bircok baskı yapan cegerxwin'in kürt dili, tarihi ve folkloru uzerine yaynılanmıs kitapları da vardır. yaşamı boyunca kultuel ve siyasal mücadeleye aktif olarak katılan şair, 1979 ylında avrupaya göç etmek zorunda kalır, isveç'e yerleşir. 1984 yılında bu ulkede yasamını yitirir. yuzbinlerin katıldıgı bir cenaze toreni ile suriye'de topraga verilen cegerxwin in mezerı, kamışlı ilçesindeki mezarının başındadır.
  --------------------------
  mezapotamya nın en hareketli donemlerini gormus, bizzat yaşamış, acı çekmiş kürt yazar ve şair. zamanın koşulları düşünüldüğünde eğitim veren kurumun medrese oldugu göz önünde tutulursa imamlık sıfatının bulunmasına şaşırmamak gerekir. nitekim bu imamlık kimliğinden sıyrılıp kuzey ırakta vakti zamanında bulunan kürt üniversitesinde ders vermeye kadar terfi etmiştir.
  
  kendisi her ne kadar imam olsa da çagdaşlarına nazaran oldukça aydınlanmış ve aydınlatmış bir kişidir.cegerxwin i eksisozluk e taşıyanda bu devrimci yanı ve yazdığı guzel aşk şiirleridir. bugün piyasalarda oldukça popüler olmuş birçok şıvan perver ve ciwan haco parçalarının sözleri bu zat-ı muhtereme aittir. doğduğu köyden bir avuç toprak alıp yazdığı şiirleri ve kendisini anmak adına mezarına serpilmelidir.
• okunuşu ciğerhun şeklindedir.
  türkiye'de 1991 yılında yayınlanan kine em isminde derleme bir şiir kitabı da vardır.
• en meşhur kürt şairlerinden biri.
  tabiri caizse, kürtlerin nazım hikmeti...
  nazım hikmet'in şiirlerini,siyasi görüşünden hazzetmememe rağmen;beğendiğim gibi,cegerxwinin bazı şiirlerini, siyasi görüşüne rağmen beğenirim.
  ekleme: şiirleri, divan isimli kitapta toplanmıştır.
• (bkz: ey xabûr)
• şairin, daha önce yayınlanmış kitaplarından derlediği şiirlerini ilk gani bozarslan türkçeleştirdi. kitap “lenin şafağı” adı altında 1976 yılında (kürtçe/türkçe) bora yayınlarınca basıldı. bu kitapta yer alan şiirler, kürtçesi ile şiirselliği ve lirizmi müthiştir. rahmetli gani’nin türkçesiyle de, güzeldir; gerçekçidir, duygusaldır.
  bunlardan biri, “gül satıcısı” şiiri, tadına varasınız diye kürtçesi ve türkçesi ile..
  gulfiroş
  ez jı xew rabum, gulfiroşek di,
  pir gelek şa bum, gul bi dil didi.
  gul bi dil didi.
  hebu me yek dil, tev jan u kul bu,
  ne bume bawer, gul bi dil bidi.
  gul bi dil bidi.
  bazar me kir go, ser bi ser nadim,
  e gulperest bi, can u dil didi.
  can u dil didi.
  min go ki didi, can u dil bi gul,
  go: ev bazar e, dil bi kul didi.
  dil bi kul didi.
  min can u dil dan, dil kiriye gerin,
  go ho cigerxwin, dil bi gul didi.
  dil bi gul didi.
  
  gül satıcısı
  bir gül satıcısı gördüm uyandığımda,
  çok sevindim, gülü kalbe değişeceğine.
  gülü kalbe değişeceğine.
  bir kalbimiz vardı hastalık ve yara dolu,
  inanamadım önce, gülü kalbe değişeceğine.
  gülü kalbe değişeceğine.
  pazarlık ettik, takas etmem dedi,
  güle canını da verir üstüne.
  canını da verir üstüne.
  sordum: can ve kalbini kim değişir bu güle,
  pazarlık bu dedi, yaralı ya kalbin.
  yaralı ya kalbin.
  canımı da kalbimi de verdim, kalp feryat etti,
  hey cigerxwin, bir güle değişti kalbini.
  bir güle değişti kalbini.
• (bkz: $ekir tal e tu $irini) - (bkz: havin) - (bkz: yaz)
  (bkz: gulfiro$) - (bkz: gul saticisi)
  (bkz: welat $erintire) - (bkz: ulkem tatlidir)
  (bkz: azadixwazin) - (bkz: ozgurluk isteyenler)
  (bkz: bilbil u gul) - (bkz: bulbul ve gul)
  
  mahlasi, cigeri kanli anlamina gelir.
• ezop tarzı, hikaye şiirleri de gayet başarılıdır. örnek vermek gerekirse;
  
  welatê çirto û virto
  
  şêrê sorê ser mezin
  pir bi saw bû weke cin
  rokê rasthat li rovî
  dî ko di dev de hirmî
  go: ravôko, ev çî ye ?
  rovî go: ev hirmî ye
  li ku hene ev hirmî,
  li çi şûnê, li çi cî ?
  rovî bi fen gote şêr :
  divê ko dakevin jêr
  tev daketin bin darê
  çendek dîtin li xwarê
  rovî civandin wek mêr
  danîn li ber devê şêr
  şêr go: rovî, çi xweşin
  lê ka çawa diweşin ?
  rovî go: paşayê min
  dûvê xwe em lê didin
  yek û do û sê û çar
  ji banî ve têne xwar
  şêr jî dûvê xwe lê da
  lê xêr nadî di wê da
  go: rovî, ka naweşî ?
  rovî çû, hat û meşî
  go: paşayê hov û sirt
  pişta we ye gelek xurt
  şêr pişta xwe da darê
  hirmî nehatin xwarê
  rovî go: ka raweste,
  renge pişta te siste
  ez ê niha herim, bêm
  bicivênim heçî kêm
  rovî çû mirarek dî
  zû rêvîya wî anî
  şêr pişta xwe da darê
  rovî dest kir bi çarê
  rêvî lê pêçaye tev
  ji neynûkê, heta dev
  divê hinek rawestî
  belkî jî pir biwestî
  germe xurte wek agir
  rêvi kire wek çekur
  dema parsû gihan hev
  şêr go: rovî, fene ev !
  rovî go: raste weye
  ev dar welatê me ye
  ev ne cihê şêra ye
  cihê qelsemêra ye
  welate rovî û gur
  şêr nikarin bêne vir
  mişkê bixun çavê te
  şêr go: çiye navê tê ?
  navê min çirto axa
  xwedyê van şax û baxa
  rovî ji cem daye rê
  weke gernasên berê
  dûv lê bûye weke sing
  çav li serî bûn pereng
  şêr bi ser de hat xwar
  ne eman û ne hewar
  dî ko mişkek hate wir
  wî jî terî bilind kir
  go: ha, şêrê ser kundir !
  kî bû wilo li te kir ?
  kesî diye li cihan
  ko şêr bêne girêdan !
  ezê niha te berdim
  da zanibî çi merdim
  çiqas em we xelas kin
  win qencîyê nas nakin
  mişkê terî bilind mêr
  dewêl birî wî li jêr
  li dor darê çû û hat
  bi tevger û kêferat
  şêrê birçî û xewar
  bi ser dev de hate xwar
  mişko pesnê xwe da go:
  li min binêre yaho !
  ez gernas û çelengim
  mêrê rojên pir tengim
  li şêr sist bûye terî
  bi awiran lê nerî
  şêr go: bêje birazî,
  ka çi ji min dixwazî ?
  go: ez kolê darê te
  dewlet xwedê, serê te
  ez mişkê van dera me
  ne dilbijê pera me
  divêm ey şahê mezin
  tacê bidî serê min
  navê mijî bikî şêr
  bibim şahê ser bi zêr
  şêr go: navê te çiye ?
  xuyeye qeşmerçi ye
  - dibêjine min virto
  navê bavê min zirto
  lê şêr di ber xwe de go:
  ber bi ava diçî ro
  sed tif li vî welatî
  vî pîsî, bê xelasî
  rovîyên nav şikêra
  çawa girêdin şêra ?
  mişkê qulan me berdin,
  li ber şêran xeberdin !
  di van çax û van dema
  rûmet ji bo me nema
  bi şêrî û axatî
  nema bêm vî welatî
  şêr revî û nema hat
  bê şêr maye ev welat
  şêx û mela bûn çirto
  beg û axa bûn virto
  mil û zîl û kîk û zaz
  bûne pisîk, tev beraz
  ji ber derdan ranazim
  
  türkçesi;
  
  çirto ve virto nun vatanı
  
  koca kafalı kızıl aslan
  heyebetli idi, cin gibi
  bir gün rastladı tilki ye
  ağzında armut gördü
  dedi:tilkicik, bu ne
  tilki dedi: ayvadır
  nerde var bu ayvalar
  ne taraf, ne yönde
  tilki hınzırca dedi aslana
  aşağı inmemiz lazım
  birlikte indiler ağacın altına
  gördüler yerde bir kaç tane
  tilki topladı çabukça
  
  indirdi aslanın yanına
  aslan dedi: tilki, ne güzel
  ama nasıl düşer bunlar
  tilki dedi: paşam
  kuyruğumuzla sarsıyoruz
  bir, iki, üç dört
  düşerler yukardan
  aslan da kuyruğu ile sarstı
  de bir hayır görmedi bundan
  dedi:tilki kardeş, hani düşmedi
  tilki gitti geldi, dolaştı
  dedi:güçlü ve zinde paşa
  beliniz çok kuvvetli
  aslan verdi belini ağaca
  armut düşmedi ağaçtan
  tilki dedi: dur hele
  belin zayıf gözüküyor
  şimdi gidiyorum, geleceğim
  eksik her ne varsa getireceğim
  tilki gitti ve bir ip(?) buldu
  acele ile hemen getirdi
  aslan verdi belini ağaca
  tilki dolamaya başladı
  pençeden ağza kadar
  biraz durman lazım
  belki çok da yoruldun
  hava sıcak, ateş gibi
  tilki sıkıca bağladı
  kaburgalar kavuştuğunda birbirine
  aslan dedi: tilki, hile bu
  tilki dedi: doğrudur
  bu bizim ülkemizdir
  aslanların değil
  hilebazların
  kurt ile tilkinin yurdu
  aslanlar gelemez buraya
  farelere yem olur gözlerin
  aslan dedi: adın ne senin
  adım çirto ağa
  bu bağ ve bahçelerin sahibi
  tilki koyuldu yola
  eski gezginler misali
  kuyruğu dimdik
  gözler faltaşı gibi şekilde
  aslan yığıldı yere
  ne aman ne imdat
  gördü ki bir fare geldi
  o da üstüne
  dedi:aa, kabak kafalı aslan
  kim yaptı bunu sana
  görülmüş müdür alem de böyle şey
  aslan bağlansın
  şimdi bırakırım seni
  ki göresin ne kadar merdim
  ne kadar kurtarsak sizi
  anlamazsınız iyilikten
  yiğit fare kesti ipi
  ağacın etrafında gidip geldi
  hareket ve kin ile
  aç ve uykulu aslan
  yerle oldu bir
  fare kendini övdü:
  bana bak hele
  akîl ve kahramanım
  dar günlerin adamıyım
  aslandan gitmiş tazelik
  bakışlarıyla süzdü
  aslan dedi:söyle kardeş
  ne istersin benden
  dedi:emrindeyim ben
  kul, kölenim
  ben ki buraların faresi
  gözüm yok parada
  derim ey büyük şah
  tacı veresin başıma
  adımı da yapasın aslan
  olayım başı taçlı şah
  aslan dedi: adın ne senin
  görünür de, soytarıdır
  -bana derler virto
  babamın adı zirto
  de, aslan dedi kendi kendine:
  akşam olmakta
  yüz lanet bu memlekete
  bu sonu gelmez pislik
  taşı yuva edinmiş tilki
  nasıl bağlar aslanı
  yeraltı faresi bıraksın aslanı,
  aslanın huzurunda da konuşsun
  bu vakit ve demlerde
  bize şan şeref kalmadı
  aslanlık ve ağalıkla
  gelmem artık bu diyara
  aslan gitti ve gelmedi daha
  aslansız kalmış bu diyar
  şeyh ve mola çirto
  ağalar ve beyler virto
  mil, zîl, kîk ve zaz
  hep oldu kedi, domuz
  uyumuyorum derdimden...
• dünya üzerinde en güçlü egoya sahip bir tıp doktorunun ismidir. diyarbakır'da kardiyologdur kendisi
• "hetta kû em nebin yek
  dest ne avêjin dar û çêk
  emê bijîn vek parsêk
  berî her tiştî kurdim"
• kendi sesinden bazı şiirleri:
  
  ehmedê xanê
  
  bese felek
  
  dîkê şehrazan
  
  şahnama şehîdan
  
  şêr û rovî
  
  gula minî (meke gazinc hevalê)