• 683 yılında doğdu. babası göktürk devleti'ni yeniden kuran ilteriş kutlug kağan, annesi ilbilge hatun'dur. 8 yaşında babasını yitiren bilge, 24 yıl boyunca göktürk devleti kağanlığı yapan amcası kapağan kağan'ın elinde büyüdü.

    bilge kağan, amcası öldüğünde yerine geçen oğlu inal'ı devirerek 32 yaşında göktürk devleti'nin başına geçti. devletin yönetimini ele alan bilge'nin ilk işi iyi bir yönetim oluşturmak oldu. bunun için, ordunun başına 31 yaşındaki kardeşi kül tegin'i, vezirliğe de tonyukuk'u getirdi.

    bilge kağan'ın en büyük hayali milletini yerleşik hayata geçirip onları şehirlerde oturtmak idi. ama buna vezir tonyukuk karşı çıkarak, "türkler, çinlilerin yüzde biri kadar bile değildiler. su ve otlak peşindedirler. avcılık yaparlar. belli bir yerleri yoktur ve savaşçıdırlar. kendilerini güçlü görünce, orduları yürütürler. güçsüz bulunca kaçarlar ve gizlenirler. çinlilerin sayı üstünlüklerini böylece etkisiz kılarlar. türkleri surlarla çevrili bir kentte toplarsanız ve bir kez çin'e yenilirseniz, onların tutsağı olursunuz " dedi.

    bilge kağan, bir dönem de türkler arasında budizm'i yaymak hevesine kapıldı. tapınaklar yaparak türkleri budist yapmak arzusunu taşıdı. vezir tonyukuk, bu düşünceye de karşı çıkarak, budizm'in insandaki hükmetme ve iktidar duygusunu zaafa uğrattığını, kuvvet ve savaşçılık yolunun bu olmadığını, eğer türk milletinin yaşaması isteniyorsa bu din ve tapınakların ülkeye sokulmaması gerektiğini söyledi. bilge kağan, çok itibar ettiği veziri tonyukuk'un tavsiyelerine uyarak, aklından geçen bu planları yapmadı.

    bilge kağan döneminde göktürk devleti'nin sınırları çin'in şan-tung ovasından, iç asya'da karaşar bölgesine, kuzeyde bayırku sahasından ani ırmağı havalisi ve batı demir kapı'ya (ceyhun irmağı'nın yakınında semerkant-belh yolu üzerinde) kadar ulaştı. önce veziri tonyukuk'u sonra kardeşi kül tegin'i kaybeden bilge kağan'ı, çinlilerle işbirliği yapan bakanı buyrak cor zehirledi. yatağında hasta yatarken, kendisini zehirleten bakan ve yardımcısını öldürten bilge kağan, 25 kasım 734'de öldü. bilge kağan'ın cenazesi 22 haziran 735 tarihinde büyük bir törenle defnedildi.

    (bkz: copy paste in ustasiyim gozlerinin hastasiyim)
  • "ey türk oğuz beyleri! üstte gök çökmedikçe altta yer delinmedikçe bil ki türk milleti, türk yurdu, türk devleti, türk töresi bozulmaz."
    sözünün sahibi olan göktürk devleti hakanı.
  • çinli bir prensesle herhangi bir ilişkisi olmamış tek türk kağanı. hikaye ise baya ironiktir. bilge kağan ın tonyukuk ile arası açılmış ve vezirini sürgüne yollamıştır.(sebebini tam olarak hatırlayamıyorum) aynı zamanda hiddetli olduğu bu dönemde çin imparatoruna da bir mektup yollamış, mektubunda köpek soylu kore hünkarına bile çin prensesi yollandığı, kendisine hala daha niye yollanmadığını dile getirmiş ve kaç adet bilemiyorum ama çin prensesi sipariş etmiştir. fakat daha prenses gelmeden bilge kağan zehirlenerek öldürülmüştür. prensesini daha kollarına alamadan gözü açık gitmiştir bu diyardan.
  • hüseyin ferhad'ın dediğine göre, şiirlerinde "moyan çor" imzasını kullanırmış.
  • börülü (aşena) hanedanındandır bu börülü ailesinin kutsal bir aile olduğuna dair inanış vardır eski türklerde
  • zülkarneyn isimli peygamber olduğuna birçok kişinin inandığı delil olarakkur'an-ı kerim'de geçen ayetlerin verildiği göktürk hakanı
  • (bkz: #44200603)
  • ''tengriteg tengride bolmuş türk bilge kagan''(tanrı gibi gökte olmuş türk bilge kağan) kendi adını alan kitabede bu şekilde anlatılmıştır.

    babası göktürk devletini yeniden kuran ilteriş kağandır. çok genç yaşta babasını kaybetmesinden dolayı amcası kapgan kağan'ın yanında yetişmiştir. kapgan kağanın dokuz oğuzlarla çıkan çatışmada ölmesi üzerine yerine tahta geçen oğlu inel kağan'a kardeşi kül tigin ile birlikte darbe yaparak tahta geçmiştir. kardeşi kül tiginle eşi görülmemiş şekilde birbirlerine bağlılardı bu durum ve de tonyukuk gibi bir devlet adamı devletin hızlı bir şekilde gelişmesine sebep olmuştur.

    bilge kağan türk tarihi açısından önemli devrim çalışmalarına girişmeye çalışmıştır. o türklerin yerleşik hayata geçmesini istiyordu.
    bu yüzden budizmin türkler arasında yayılmasına çabalamış hatta budist tapınaklar bile yaptırmaya başlamıştır.
    ancak çok saygı duyduğu tonyukuk; "türkler, çinlilerin yüzde biri kadar bile değildirler. su ve otlak peşindedirler. avcılık yaparlar. belli bir yerleri yoktur ve savaşçıdırlar. kendilerini güçlü görünce, orduları yürütürler. güçsüz bulunca kaçarlar ve gizlenirler. çinlilerin sayı üstünlüklerini böylece etkisiz kılarlar. türkleri surlarla çevrili bir kentte toplarsanız ve bir kez çin’e yenilirseniz, onların tutsağı olursunuz" diyerek yerleşik hayata geçilmesine ve ''budizm’in insandaki hükmetme ve iktidar duygusunu zaafa uğrattığını, kuvvet ve savaşçılık yolunun bu olmadığını, eğer türk milletinin yaşaması isteniyorsa, bu din ve tapınakların ülkeye sokulmaması'' gerektiğini söyleyerek inanç değişikliğine karşı çıkmıştır.

    bilge kağan döneminde göktürk devleti’nin sınırları çin’in şan-tung ovasından, iç asya’da karaşar bölgesine, kuzeyde bayırku sahasından ani ırmağı çevresi ve batı demir kapı’ya (ceyhun ırmağı’nın yakınında semerkand-belh yolu üzerinde) kadar ulaştı. önce tonyukuk'un sonra da kül tigin'in ölümlerinin ardından iyice yalnız kalan bilge kağan'ın çinlilerle iş yapan birisi tarafından zehirlendiği düşünülmektedir.
    ölümü bilge kağan yazıtlarında belirtildiğine göre köpek yılı onuncu ay yirmi altıncı gündür.(25 kasım 734)
  • savaşçı ve önder yapısı dışında, edebi yönü de çok kuvvetli türk büyüğü. kardeşinin ölümü hakkındaki sözleri çok etkileyici.
  • ''bilge'' ismi islam öncesi türklerde kişilere verilen bir özel isim değildi.milleti,devleti için büyük işler başarmış kişilere verilirdi.

    mesela asya hun devletinde sağ ve sol tarafı yöneten hanedan soyundan gelen devlet adamlarına ''sol bilge elig'' ve ''sağ bilge elig'' gibi unvanlar verilmişdir.

    mesela,göktürk devletinin uzun yıllar vezirliğini yapmış tonyukuk'un lakabı da ''bilge'' idi.uygur devletinde kutlug bilge kül kağan,alp kutlug bilge kağan ,ay tengri kut bolmış kutlug bilge kağan ,ay tengride kut bolmış kutluğ bilge kağan hakanların isimlerinin hepsinde ''bilge'' ismi bir unvandır.

    diğer bir göktürk hakanı tardu bizansa yolladığı mektununda 7 iklimin 7 ırkın hakanı olarak tanıtan tardu,bilge lakabanı kullanmıştır.

    peki bilge kağan'ın ismi neydi ?

    çin yıllıklarında 4 şekilde geçer.

    mo-kü,mo-ki-lien,pu-kia,pi-kia

    burdaki -mo hecesi ''beğ,,bey'' anlamını taşımaktadır.bilge kağan'ın amcası kapgan'ın ismi çin yıllıklarında ''mo-ço'' olarak geçer.''ço'' çor demektir.''mo'' ise bey.yani ''beğ çor'' gibi bir isim kalıyor tercüme yapıldığında.

    ''bilge'nin ismi olan ''mo-kü'' ye gelecek olursak buradaki ''kü'' sesi aslında türkçedi ''kür'' kelimesidir.çincede ''r'' harfi tam mansıyla söylenmediği için ''kü'' şeklinde kaydedilmiştir.

    ''kür'' kelimesi ise orhun kitabelerinde ''sağlam,yiğit,sarsılmaz'' gibi anlamları taşır.

    yani bilge kağan'ın ismini çin yıllıklarından türkçeye çevirdiğimizde ''beğ-kür'' anlamını çıkartıyoruz.

    kaynak:ibrahim kafesoğlu-umumi türk tarihi hakkında tespitler, görüşler, mülahazalar syf:200,201,202
hesabın var mı? giriş yap