öğrenildiğinde ufku iki katına çıkaran şeyler

• genellikle insan tasarimli makinelerde gordugumuz mekanik dislilerin -bisikletler, araba vites kutulari gibi- aslinda dogada da islevsel bir sekilde var olmasi.
  
  2013 yilinda cambridge universitesi'nde yayinlanan makaleye^* gore; aslinda evrimin biz insanlardan cok daha once birbirine kenetlenip, mekanik bir disli gibi isleyen carklar gelistirdigini gosteriyor.
  
  avrupa'daki yesil alanlarda sikca rastlanilan bir bocek olan issus^*; bacaklarin senkronizasyonunu saglayan, birbirlerine gecmesi icin zit kavisli, mikron olceginde hassas muhendislik calismalarini andiran ve arka eklemlerde bulunan, yaklasik her biri 50 mikron genislige 15-30 mikron uzunlugunda 10-12 adet olan dislilere sahiptir. dogada bulunan pek cok parca gibi, bunlar da hem sertlik hem de dayaniklilik icin kompozit bir malzemeden yapilmistir. bu da bocek dunyasinda tercih edilen seker esasli polimer olan kitin ve bir protein olan sklerotin'den yapilmistir.
  
  gorsel
  
  arka ayaklarda karsilikli konumlanmis olan disliler, adeta bir araba vites kutusundaki disliler gibi birbirlerine kitlenir ve bacak hareketinde neredeyse tam bir eszamanlilik saglar. tamamen eszamanli olmamasinin sebebi ise bacaklarin birbilerinden tam 30 mikrosaniye^* aralikla hareket ediyor olmasi. bu disliler, bu tipsiz bocek icin oldukca kritik bir oneme sahiptir. itme noktasinda bacaklarin hizlari arasindaki senkronizasyondaki kucuk farkliliklar bile sapmaya sebep olacagindan, issus'un umutsuzca kontrolden cikmasina neden olacaktir. bu hassas senkronizasyonun herhangi bir sinir sistemi araciligiyla basarilmasi imkansiz olacaktir zira sinirsel bir durtunun 30 mikrosaniye gibi bir rakami yakalamasi bilimsel acidan pek mumkun gozukmuyor. uyumun yani sira, boyunun 6 mm olmasina ragmen yaklasik 1 metreye kadar sicrayabilmesi de bu dislinin ne kadar kusursuz calistigini gosteriyor. ozetle;
  
  1- gerekli gucu uretmek
  2- kontrollu bir sicrama olusturmak
  3- iki bacagi senkronize etmek
  
  anca birbirleriyle muazzam bir iletisime sahip iki disliyle yapilabilir.
  
  gelistirilmis yuksek hiz ve hassasiyet gorevini kusursuz yerine getiren bu disliler, boceklerin hizli doneminde yani gencliklerinde var olurken; ilginc bir sekilde yetiskinlige gectiklerinde kayboluyor. buna da "tuy dokme" adi veriliyor. bu gecisler, hayvanlarin buyumek icin deri attigi donemde gerceklesiyor. bilim adamlari dislilerin neden yetiskinlikte kayboldugunu soyle acikliyorlar. herhangi bir disli sisteminde gencken yasanilacak bir sorunu vucudun kendisi tamir edebilirken, yetiskinlige ulasildiginda dislide yasanacak en ufak bir aksaklik, tum hareket sistemini direkt etkileyeceginden hatta yetiskinliklerinde kalici bir hasar olusturacagindan, gorevini basariyla tamamladiktan sonra ortadan kaybolup, potansiyel risklerin minimize edilmesi saglaniyor.
  
  peki insan yapimi mekanik dislilere bu kadar benzeyen bir yapinin hic mi bir farki yok? tabii ki var. bizim bildigimiz mekanik dislilerin cogu, cift yonlu calisabilmesi icin simetrik uretilir. issus'ta bulunan disliler ise asimetrik ve carklarin kenetlendigi noktaya dogru egimli bir yapiya sahiptir zira "ileri" ye gitmekten baska bir amaca hizmet etmezler.
  
  yuksek yuklu, tek yonlu bir uygulama icin hassasiyet ve hiz gerekiyorsa; bu bocekte gorunen yapida bir dislinin, ar-ge calismalarina konu olabilecegi konusuluyor ki neden olmasin. o kadar kucuk bocegi 1 metreye kadar firlatabilen disli, cankurtaran botlari yahut acil durumda ziplayan koltuklar gibi hiz ve denge gerektiren yerlerde kullanilabilir.
  
  bu gozlem, "biyolojik bir yapidaki mekanin dislinin ilk gozlemi" olarak tarihteki yerini coktan almis. bu kesif ayni zamanda science dergisinin 13 eylul 2013 tarihli sayisinda da yayinlanmis. buradan ulasabilirsiniz.
  
  ilgili video
  
  kaynak - 1 kaynak - 2
  
  duzeltme: imla.