güvercinkayası

• aksaray-nevşehir yolu üzerinde saratlı, demirci gülağaç istikametinde çatalsu (apsar) köyü sınırları içinde, mamasın barajının dibinde bulunuyor. baraja giden balıkçılar dışında dışardan gelen bir yabancının bulması hayli zorken, şimdi köyün içindeki tabelalar sayesinde hızla ulaşılabiliyor.
  1996'dan bu yana 21 yıldır kazılan ve kazı başkanlığını sevil gülçur'un yaptığı güvercinkayası'ndaki yerleşmenin nerdeyse tamamı ortaya çıkarılmış durumda. hippodamaos daha anasının karnında portakal kabuğu bile değilken, ondan yüzyıllar önce hippodamik planın uygulandığı bir şehir planına sahip olan güvercinkayası'nın ev mimarisi de farklı. mesela, güvercinkaya'nın 30 km ilerisinde yer alan ve güvercinkayası'ndan 4000 yıl daha eski olan neolitik dönemin nadide örneği aşıklı höyük sakinleri evlerine damdan giriyorlar. oysa güvercinkaya'lılar post-kalkotikler, dolayısıyla daha sosyetikler ve eve damdan değil her medeni insan gibi kapıdan giriyorlar. dahası anadolu'da kalenin ka'sı bilinmezken sur inşa edip yerleşimi aşağı yukarı diye ikiye ayırmışlar. işin ilginci bu ayrımın bir sınıfsal bölünmeye de tekabül ediyor olması. marx'ın sınıf analizi, 7000 yıl önce kurulmuş ve anlaşıldığı kadarıyla bir artı-ürün depolamasının yapıldığı güvercinkayası için de geçerli. surların ardında yaşayanların evi daha büyük, gıda depo alanı daha geniş. yani sur içinde yönetici zengin kesim, dışarıda da marabalar yaşamış. güvercinkayalılar kentleşmenin altyapısı hazırlamışlar ve obeyd (ubeyd) denilen ön kentleşme kültürünün anadolu'daki en nadide örneğini oluşturuyorlar.
  
  bu arada yazın giderseniz, kazı alanının dışında bulunan demirci kasabasında, kazı ekibinin -daha doğrusu yöre halkının ifadesiyle "çukur kazan yabancıların"- konakladığı evin hemen yanına prototip güvercinkayası evleri inşa etmişler. henüz müzeleşmediğinden, rica ederek içeri giriyorsunuz ve hatta bir arkeoloji öğrencisi gelip size anlatım falan yapıyor. hazır demirci'ye, köy edebiyatını türkiye'de başlatan mahmut makal'ın memleketine gelmişken, birbirinden güzel demirci evlerini ziyaret etmeyi de unutmayın.