hesabın var mı? giriş yap

  • yemekte abimle sezar sosunun salatayı ne güzel yaptığından bahsederken ortaokulda okuyan yeğenim muhabbete dalar:

    - jülio sezar mı?
    - jülio değil, jül sezar denir. sen sezar'ın kim olduğunu biliyor musun?
    - biliyorum benfica'nın kalecisi.

  • çok iyi para. peki ya milyonlarca koyunu sağanlar... * endüstri büyük.
    edit: işbu entry hayvancılık endüstrisi adına yazılmıştır. *

  • bu gündem yoğunluğu konusunun evreleri var:

    1) yazının icadı
    2) matbaa
    3) günlük gazeteler
    4) radyo
    5) devlet televizyonu
    6) 24 saat haber yayını yapan özel tv'ler
    8) internet üzerinden yayın yapan düşük bütçeli ekipler
    9) sosyal medya (bugün)
    10) ai destekli sosyal medya algoritmaları (yarın)
    11) vr destekli yayınlar (ertesi gün)
    12) beyin ölümü (3 vakte kadar)

    bence sosyal medya büyük bir kırılma noktası oldu. bunu hala tam kavrayamadık. insanın mevcut tüm zayıflıklarının, komplekslerinin, algı yetersizliklerinin etkisini yüzlerce kat arttıran bir yapıya sahip. facebook'un fake news filtresi gibi çabalarla bu gidişat yavaşlatılabilir ama geriye döndürülemez.

    tabii bunlara ek olarak, türkiye gündemi de son 5 senede aşırı hızlandı. sadece algı değil, reel gündem de değiştiğinden biz çiftkatlı yoruluyoruz.

    ***

    ben de sürekli uymuyorum ama %90 izlediğim yol şu:

    1) türkçe gazete, tv, haber takip etmiyorum. sıfıra yakın bilgi, sıfırın altında kaliteli düşünce, maksimum sinir harbi. her yayın, iktidarla olan organik ilişkisi -veya bunun eksikliği- üzerinden tanımlanıyor. medyanın normu bu değil. türkiye dışına çıkmadan anlamak zor bunu.

    2) hangi dilde olursa olsun, son dakika haberlerine kesinlikle bakmıyorum (en azından mossad maaşımı kestiğinden beri). ne gereği var? haber platformları birbiriyle yarışmak için saçmalıyorlar. 1-2 gün gecikmeyle öğrenin ama damıtılmış olsun, bağlama otursun, sakin kafayla yazılmış olsun.

    3) haber için sosyal medya takibi, sadece deprem, gösteri, vb acil durumlar için değerli. onun dışında tam bir confirmation bias cehennemi. sosyal medyayı hobiler, ilgi alanları için takip ediyorum. hatta daha da iyisi, iyi bilmediğiniz konulardaki seçkin yayınları, kişileri takip için güzel.

    4) 30-60 saniyelik, bol efektli haber videolarını görünce kapıyorum. dikkat kıtlığı çeken bu vine neslini daha da dikkat kıtı yapan şeyler bunlar. biz amerikan başkanı, apple ceo'su, elon musk filan değiliz ki kardeşim, zamanımız o kadar değerli değil. 10 tane kısa video izleyeceğine, 10 tane tweet okuyacağına, bir tane derinlikli yazı oku, podcast dinle.

    5) sabah uyanınca ilk işim, gece yatarken son işim telefona bakmak olmamalı. bazen elim gidiyor, farkedip kendimi zorla durduruyorum. bilgisayara da eklentiler kurdum, mesela çalışırken 5 saat boyunca sosyal medya sitelerini engelliyor. kendi kendimle savaş halindeyim resmen. elbette sonunda bu savaşı kazanamayacağız. dediğim gibi vr/ar teknolojileri hayatımıza entegre olunca pek şansımız yok. ama en azından mağlubiyeti geciktirebiliriz.

  • yılbaşı özel programında turabi'nin olmasını protesto eden hakan-gökhan özoğuz ilk defa bir yarışmacının performansında koltuklarında değillerdi. acun durumu çaktırmamaya çalıştı ama türk televizyon tarihinin en kötü karakterlerinden biri olan turabi'yi kötü örnek olduğu için protesto etti athena. protestoları gram şaşırtmadı, adam gibi adamlar.

  • sismograf bir gote sahipseniz ve sahit oldugunuz bir depremin buyuklugunu olcmek istiyorsaniz sismograf gotunuz size sadece 1-6 araligindaki depremlerde yardimci olacaktir. buyukluk 6'ya vurduktan sonra bir depremin buyuklugunu sallantinin siddetinden anlamak imkansiza yakindir. peki bunu yaklasik olarak tahmin edebilmenin en guvenilir yolu nedir? bunu entrynin sonunda aciklayacagim.

    once sallantinin siddetinden depremin buyuklugunun neden tahmin edilemeyecegini aciklayayim. bir deprem oldugunda o deprem her yerde ayni sekilde hissedilmez. herkesin bildigi gibi merkez ussune yaklastikca hissedilen sallanti siddeti artarken merkez ussunden uzaklastikca bu azalir ama bu is burada da bitmiyor. eviniz kayalik bir yuzey uzerindeyse daha az sallanti duyarsiniz ama evinizin alti yumusak kumdan olusuyorsa merkez ussune 100 km mesafede olup sanki az once kirilan fay hatti evinizin iki sokak otesinden geciyormus gibi sallanabilirsiniz.

    yine bir binalarin ust katlarinda daha siddetli sallantilar duyulurken alt katlarda ve disarda hissedilen sallanti siddeti daha azdir. bir apartmanin birinci katinda yasayan biri "bu depremin buyuklugu 4 olmali" derken dorduncu katta yasayan biri "en az 5'ti" diyebilir ve 8. kattaki biri "en az 6'ydi" diyebilir. yine yerin 4-5 km altinda gerceklesen bir depremle yerin 20-25 km altinda gerceklesen depremin yasattiklari ayni olmuyor.

    kaldi ki cok buyuk depremlerde (7 ile 9 arasi) sallanti siddeti olarak da oyle cok buyuk farklar olmuyor. en son japonya'da 2011'de yasanan 9'luk depremde sallanti siddeti daha once gerceklesen 7'lik depremlerden cok az daha yukardaydi. halbuki 9'luk bir depremde ortaya cikan enerji 7'lik depremin 50 kati olarak biliniyor.

    o zaman depremin buyuklugunu nasil anlayacagiz? depremin merkez ussunun hemen dibinde de olsaniz, 100 km otesinde de olsaniz, birinci katta da olsaniz 7. katta da olsaniz depremle ilgili bir sey var ki o pek degismeyecektir, bu da depremin suresi. bir deprem ne kadar uzun suruyorsa kirilan fay hatti o kadar buyuk demektir ve bu da depremin buyukluguyle iliskili bir kavram.

    yukarda 7 buyuklugundeki depremle 9 arasinda sallanma siddeti olarak fazla fark yok demistim ama ortalama 7'lik bir deprem 40-45 saniye surerken 9'luk bir deprem 5-6 dakika surmektedir (ayrica 9'luk bir deprem 7'lik bir depreme gore cok daha buyuk bir alani etkiler). deprem basladigi anda saymaya baslarsaniz depremin buyuklugunu hata payiyla da olsa asagi yukari tahmin edebilirsiniz.

    ortalamaya vurdugumuzda 4'luk bir deprem 10 saniye civari, 5'lik bir deprem 20 saniye civari, 6'lik bir deprem 30 saniye civari, 7'lik bir deprem 40-60 saniye civari ve 8'lik bir deprem 2-3 dakika civari surerken nadiren gorulen 9'luk depremler 5-6 dakika civari surmektedir. ornegin 2011'de japonya'daki deprem sirasinda ulkede uluslararasi bir deprem konferansi duzenleniyordu ve deprem tam da konferansin ortasinda gerceklesmisti. deprem ilk basladiginda odadaki uzmanlar depremin buyuklugunun 8 civari oldugu dusunmustu ama depremin uzunlugu 4 dakikayi gecince herkes depremin 9'luk oldugunu anlayip sok gecismisti cunku o gunlerde orada 9'luk bir deprem gerceklesmesine pek ihtimal verilmiyordu.

    bu arada bir depremin siddetiyle buyuklugu karistirilmasin. siddet duyulan sallantinin etkisi ve verdigi zararla alakaliyken buyukluk daha cok kirilan fay hattinin buyuklugu ve ortaya cikan enerji miktariyla alakali. ayrica yukarda bahsettigim rakam tam buyuklugu degil yaklasik buyuklugu tahmin etmenizi saglar. bir depremin buyuklugunu tahmin etmek bu kadar kolay olsaydi sismograflar kullanilmazdi zaten.

    kisaca 1-6 arasindaki depremlerde buyukluk arttikca sallanma hizi da ayni oranda artar ama 6-9 araliginda sallanma hizi asagi yukari aynidir ama farkli belirleyen kirilan fay hattinin buyuklugu, depremin uzunlugu ve yikim yaptigi bolgenin buyuklugudur.

  • günün birinde kaptan bravo’nun gemisi açık denizlerde yol alırken, gözcü direğin tepesinden seslenmiş: ‘uzakta bir korsan gemisi göründüüüüü!’

    bunun üzerine tüm mürettebat dehşet içinde sağa sola koşuşturmaya başlamış. kaptan bravo sakin bir sesle yardımcısına seslenmiş: “bana kırmızı gömleğimi getirin!”

    yardımcı derhal kaptanın kırmızı gömleğini getirmiş… bravo gömleği giyerken adamlarını savaş düzenine sokmuş ve korsanları yenmiş...

    daha sonra, gözcü bu kez bir değil, iki korsan gemisini tespit etmiş...

    kaptan bravo bu kez de kırmızı gömleğini istemiş ve yine korsanları duman etmiş.

    o akşam, bütün mürettebat güvertede oturmuş, o günkü zaferi konuşurken, adamlardan biri kaptana sormuş:
    ‘kaptanım, çok merak ettik, niye hep savaştan önce kırmızı gömleğinizi istiyorsunuz?’

    bravo cevaplamış:
    “eğer saldırı sırasında yaralanırsam kırmızı gömlek akan kanımı belli etmez, böylelikle siz de korkusuzca düşmanlarımıza direnmeyi sürdürürsünüz.”
    ortalığı bir sessizlik kaplamış... adamların yürekleri kaptanlarının cesaretine duydukları hayranlıkla güm bede güm atıyormuş...

    şafak sökerken gözcü bu kez bir değil, iki değil, tam on korsan gemisinin yaklaşmakta olduğunu tespit etmiş. mürettebat kutsayıcı bir sessizlikle kaptanlarına bakarak, onun o artık alışılagelen kırmızı gömlek talebinde bulunmasını beklemeye başlamışlar.

    kaptan bravo çelik gibi gözleriyle gemisine yaklaşan korsan filosuna bakmış, sonra korkusuzca adamlarına dönmüş ve sakin bir sesle bağırmış:
    bana kahverengi pantolonumu getirin!

    mustafa denizli şimdilik kırmızı gömleğini istiyor ama bence kahverengi pantolonu isteme zamanı geldi.