vokativ *
-
latincede tek bir istisnayla olmayan ismin hitap hali. istisna -us ile biten o-soyundaki kelimelerin tekilinde gecerlidir.
mesela amicus amice, brutus brute olur (-e hali) olur.
örnek de vereyim tam olsun:
et tu, brute?
bir de istisnanin istisnasi var. o da julius ismi icin gecerli (lucius, tullius gibi -ius ile biten isimler bu istisnaya dahildir *). bu sefer nominativ julius iken vokativ julie (-e hali) degil de juli olur. yine örnek icinde gösterelim:
julius'un annesi: juli, oglusum gel bak ne dicem -
boşnak-serbo-hırvat dillerde yerleşiktir. türkçe'de yoktur çünkü gramer o muğlaklığa genelde izin vermez. muğlak olan durumlarda da vurguyla iş çözülüyormuş. ingilizce'de ise muğlaklık imla/vurgu ile giderilmeye çalışılır. misal:
- i already asked john ("john'a zaten sordum")
- i already asked, john ("zaten sordum john")
boşnakça'da:
- vec sam pitao jovana ("john'a zaten sordum")
- vec sam pitao jovane ("zaten sordum john") -
ismin hitap hali de dersek yanlis olmaz. slav dillerinde halen cok yogun bir sekilde varligini surdurmektedir.
lehceyi 30 yasindan sonra ogrenmeye baslarsiniz, ilk duydugunuzda hicbir anlam ifade etmez. ozel isimleri cercevelemek gibi bir mantigi oldugunu dusunur baslarsiniz. sonra bakarsiniz ki bu ozel isimlerle bitmiyor. kisinin sifatlari da gayet vokatif olarak degisiyor. ornekle :
pan : bay
panie : bayan
dzien dobry panu : iyi gunler bayim
dzien dobry pani : iyi gunler bayan
dzien dobry panom : iyi gunler baylar
dzien dobry panstwo : iyi gunler bayler-bayanlar
dzien dobry panie : iyi gunler bayanlar
sonra bir gun evde temizlik yaparken su saksidaki feslegeni veriver derken yanlislikla daj mi bazylia demis bulunursunuz. hemen bir yerden duzeltirler, bazylio olacak o diye. orada anlarsiniz ki sadece vocative'e kafa yorunca diger kaliplar bi yerinize girmeye basliyor. zira gender kalibi da sirp - hirvat - sloven - rus - slovak - cek - leh hepsinde (latinceden emin olamadim su an) cok abarti bir boyutta bulundugu icin vocative ile beraber hayatinizi her an zindana cevirebilir.
hint-avrupa kokenli dillerin iran soyuna mensup oldugu icin kurtcede de vokativ esintiler yok degildir. baba gel yerine babo gel demeleri kanimca bundandir. -
çağdaş (ve dahi eski) yunanca'da da vardır. bilindiği üzere çağdaş yunanca'da ismin eril, dişil ve nötr halleri vardır. eril isimlerin tekil halleri dışında seslenme hali (vokativ) ismin yalın hali (özne olduğu hal) ile aynıdır. eril isimlerin tekil halinde ise bazı kurallar vardır. aşağıda belirtilen kurallar haricinde söz konusu ismin sonundaki "s" sesi düşürülür:
kostas (yalın hal) ---> kosta (seslenme hali)
yannis (yalın hal) ---> yanni (seslenme hali)
yorğos (yalın hal) ---> yorğo (seslenme hali)
-os ile biten eril isimler ile üç ve daha fazla hecesi olan ve -os'la biten insan isimlerinde -os yerine -e gelir:
filos (arkadaş) ---> file
yatros (doktor) ---> yatre
yos (oğul) ---> ye
aleksandros ---> aleksandre
marios ---> marie
ancak, diefthindhis (müdür) ve kathigitis (öğretmen) gibi sözcüklerde bazen arkaik çekim kullanıldığı da olur
"diefthindhi" yerine "diefthindha" veya "kathigiti" yerine "kathigita" gibi. -
(bkz: vuçiçu pederu)
-
-
ismin halleri* konusunun bir parçasıdır.
türkçede ismin bu hali olmadığı için terimi türkçeye çevirme zahmetinde bulunmamışlar ve direkt vokativ deyip geçiştirmişler fakat ben kendisine ismin hitap veya seslenme hali denmesini daha münasip buluyorum.
kürtçede var olan bir durumdur ayrıca. özel ve cins isimler ile sıfatların sonuna
eril varlıklar için -o,
dişi varlıklar için -ê,
çoğul varlıklar için -no
eklerinin getirilmesiyle oluşturulur. birkaç örnek vermem gerekirse
eril;
kur(erkek çocuk) ››› kuro
ap(amca) ››› apo
bira(erkek kardeş) ››› birako
bav(baba) ››› bavo
dişi;
keç(kız çocuğu) ››› keçê
met(hala) ››› metê
jinap(amcanın eşi) ››› jinapê
jinxal(dayının eşi) ››› jinxalê
çoğul;
jin(kadın) ››› jinno
zarok(çocuk) ››› zarokno
gundî(köylü) ››› gundîno
heval(arkadaş) ››› hevalno
nojdar(doktor) ››› nojdarno olur mesela.
sen de gel amca ››› tu jî were apo
ona söyledin mi kız? ››› tu jê re got keçê?
benim adım jan çocuklar ››› navê min jan e zarokno
sağ olun arkadaşlar ››› mala we ava hevalno
**özel isimlerde ise durum çok az daha karışık. bu isimlerde vokativ, ismin ilk hecesi ile ikinci hecesinin ilk ünsüzünün alınıp mevzubahis eklerin isimden alınan bu harf topluluğunun sonuna eklenmesiyle yani iki heceli yeni bir isim oluşturulmasıyla yapılır.
altan ››› al tan ››› alt + o ››› alto
bawer ››› ba wer ››› baw + o ››› bawo
jiyan ››› ji yan ››› jiy + o ››› jiyo
robîn ››› ro bîn ››› rob + o ››› robo
samet ››› sa met ››› sam + o ››› samo
sedat ››› se dat ››› sed + o ››› sedo
sîdar ››› sî dar ››› sîd + o ››› sîdo
berfîn ››› ber fîn ››› berf + ê ››› berfê
gelawêj ››› ge la wêj ››› gel + ê ››› gelê
gulistan ››› gu lis tan ››› gul + ê ››› gulê
melis ››› me lis ››› mel + ê ››› melê
rûken ››› rû ken ››› rûk + ê ››› rûkê
zeynep ››› zey nep ››› zeyn + ê ››› zeynê
ne yapıyorsun sedat? ››› tu çi dikî sedo?
doğru mu samet? ››› rast e samo?
bilmiyorum altan ››› nizanim alto
ağlama melis ››› negrî melê
kapıyı aç gülistan ››› derî veke gulê
***bu kural tüm yabancı özel isimlere uygulanır. böylelikle
ricky ››› rîko
peter ››› pîto
brutus ››› bruto
marcus ››› marko
thomas ››› tomo
vladimir ››› vlado
sebastian ››› sebo
betty ››› betê
jennifer ››› cenê
natasha ››› natê olur.
söyle ona sebastian ››› jê re bêje sebo
sen de mi brütüs? ››› tu jî bruto?(aslı latince et tu brute cümlesidir. buradaki brute, brutus'un latin dilindeki vokativ halidir)
****sıfatlar da isimler gibi vokativ ekleri alıp seslenme biçiminde kullanılabilir.
dirêj(uzun) ››› dirêjo/dirêjê/dirêjno
paqij(temiz) ››› paqijo/paqijê/paqijno
delal(güzel) ››› delalo/delalê/delalno
reş(siyah) ››› reşo/reşê/reşno
sor(kırmızı) ››› soro/sorê/sorno
şîn(mavi) ››› şîno/şînê/şînno
ne oldu uzun(boylu erkek)? ››› çi bû dirêjo?
sana soruyorum mavi(gözlü kadın) ››› ez ji te re dipirsim şînê
babanız geldi mi güzeller? ››› bavê we hat delalno?
*****lo ve lê adında, tek başına bi anlam ifade etmeyen fakat cümle içinde vokativ işlevi gören iki tane kelimecik de vardır. lo, muhatap alınan kişinin erkek; lê ise kadın olduğunu gösterir.
navê te çi bû lo? ››› adın neydi ya? (erkeğe yöneltilen soru)
navê te çi bû lê? ››› adın neydi ya? (kadına yöneltilen soru)
******isim ve sıfatlatın vokativ hallerinin lo ve lê edatlarıyla birlikte kullanımı da yaygındır.
lo apo
lo sedo
lo dirêjo
lê jinapê
lê gulê
lê delalê
ekşi sözlük kullanıcılarıyla mesajlaşmak ve yazdıkları entry'leri
takip etmek için giriş yapmalısın.
hesabın var mı? giriş yap